Sağlıklı beslenme takıntısı, nam-ı başka Ortoreksiya Nervoza (ON). Gerçek iddia ediyorsunuz, günlük hayatımızda artık duymaya çok aşina olduğumuz Anoreksiya ve Bulimiya Nervoza familyasından. Ancak onlar üzere tanımlanmış yeme bozukluğu kategorisinde de değil. ON’nin yeme bozukluğu mu obsesif kompulsif bozukluk mu olduğuna dair tartışmalar hala devam ediyor. Günümüzde sağlıklı beslenmeye olan ilginin giderek büyüyor olması ileride en az Anoreksiya ya da Bulimiya Nervoza üzere günlük yaşantımızda daha fazlaca duyacağımız bir kavram haline getirecek Ortoreksiya Nervoza eğilimini. Tam bu noktada ON nedir? ON eğilimine sahip bireylerin gösterdikleri belirtiler nelerdir? Bu eğilimin etiyolojisi (sebebi) nedir? Üzere biroldukca sorunun karşılığı olabilmek ismine yürüttüğüm tez çalışmamın en kıymetli kararınu sizlerle paylaşmak istiyorum.
Spoiler alert: Kısıtlayıcı yeme tavırlarına dikkat edelim !!!
Ortoreksiya Nervoza’nın Doğuşu
Siz de ömrünüzde verimli olduğunuz mevzuların sıklıkla kendi hayat hikâyenizle paralel olduğunu fark ediyor musunuz? Bu durum katiyen Steven Bratman için geçerli. Bratman iddia edeceğiniz üzere Ortoreksiya Nervoza’yı (ON) birinci tanımlayan kişi. Bratman, pratisyen doktor olmadan evvel 1970’lerin başında aşçı olarak çalıştığı restaurantta kendilerini ‘‘yemek idealistleri’’ olarak tanımlayan bireylere istekleri doğrultusunda yemekler hazırladığını ve bu şahısların saplantılı yeme alışkanlıklarından etkilenmesi kararı kendisinin de ON belirtileri göstermeye başladığını söz ediyor. Bunun yanı sıra, alternatif tıp teknisyeni olduğu periyotta sağlıklı beslenmeye hayli fazla odaklanan hastalarla çalışması ve bu hastaların yedikleri yiyeceklere çok manalar yüklediğini fark etmesi ON üzerine yaptığı çalışmaların yerini oluşturmuştur.
Ortoreksiya sözü Yunanca’da “doğru’’ manasına gelen “orthos’’ ve “iştah’’ manasına gelen “orexsis’’ sözlerinden oluşmuştur.
Ortoreksiya Nervoza Belirtileri
Peki, Bratmanın da bir vakit içinder gösterdiği ON belirtileri nelerdi?
Bu şahıslar biyolojik olarak saf besinlere saplantılı olma eğilimindedirler. Besinlere karşı saplantılı niyetlere sahip olmak önemli manada katı diyetlere ve sınırlamalara niye olmaktadır (Fidan, Ertekin, Işıkay ve Kırpınar, 2010). Sağlıklı yemeye takıntılı olma durumu birlikteinde yiyeceklere karşı da muhakkak tavırlar oluşturmaktadır. Örneğin, bu şahıslar yiyecekleri hakkında çok ayrıntılı düşünmekte, birtakım yiyecekleri yemekten kaçınmakta, yiyebileceği yiyecekleri muhakkak bir biçimde hazırlamak için çok vakit harcamaktadırlar. Tüketilen yiyeceğin kalitesi şahsi kıymetlerinden, toplumsal bağlantılarından, meslek planlarından evvel gelmektedir. Zira bu bireyler benlik hürmetlerini diyetlerine olan bağlılıkları ile ilişkilendirmekte ve ‘düzgün’ bir biçimde beslenmeyi hayatlarının merkezi haline dönüştürmektedirler (Bratman, 1997; Brytek-Matera, Donini, Krupa, Poggiogalle ve Hay, 2015). Ek olarak, Bratman’ın müşahedelerine göre, hastalar fizikî sıhhatlerini korumak ismine kendi kendini cezalandıran katı bir yeme nizamı benimsemekte ve bu durum faydadan fazlaca ziyan getirmektedir
Ortoreksiya Nervoza’nın niçinleri
Her psikopatolojide aklımıza birinci gelen soru, bu bozukluk niye oluşuyor?
Ve genelde aldığımız yanıt: Ortoreksiya Nervoza’nın (ON) etiyolojisi incelendiğinde gelişmenine niye olan etmenler tam olarak bilinmemektedir. Çok can sıkıcı değil mi? Bu sebeple, araştırmacılar ON teşhisinin hem abartılı sağlıklı yeme davranışı modeline birebir vakitte obsesif kompulsif kişilik özelliklerine dayandığını belirtmektedirler (Donini ve ark., 2004; Mathieu, 2005; Zamora, Bonaechea, Sanchez ve Rial, 2005). Tam da bu noktada yürüttüğüm araştırmanın kararı literatürle emsal bir biçimde yeme tavırları ve obsesif inançların ON eğilimini arttıran faktörler olduğunu doğrulamıştır. Bilhassa, kısıtlayıcı stildeki yeme tavırlarının en yüksek tesirlilik oranına sahip olduğu gözlenmiştir (Özcan, 2021).
Peki, olumsuz yeme tavırlarına sahip olup olmadığımızı nasıl öğrenebiliriz?Sizin için Türkiye geçerlik ve güvenirlik testi Ergüney-Okumuş ve Sertel-Berk (2019) tarafınca yapılmış olan Yeme Tavır Testi’nin (YTT-26) linkini açıklamaları ile paylaşıyor olacağım. Bu testin puanlaması ve kıymetlendirilmesi için benimle irtibata geçebilirsiniz.
Spoiler alert: Kısıtlayıcı yeme tavırlarına dikkat edelim !!!
Ortoreksiya Nervoza’nın Doğuşu
Siz de ömrünüzde verimli olduğunuz mevzuların sıklıkla kendi hayat hikâyenizle paralel olduğunu fark ediyor musunuz? Bu durum katiyen Steven Bratman için geçerli. Bratman iddia edeceğiniz üzere Ortoreksiya Nervoza’yı (ON) birinci tanımlayan kişi. Bratman, pratisyen doktor olmadan evvel 1970’lerin başında aşçı olarak çalıştığı restaurantta kendilerini ‘‘yemek idealistleri’’ olarak tanımlayan bireylere istekleri doğrultusunda yemekler hazırladığını ve bu şahısların saplantılı yeme alışkanlıklarından etkilenmesi kararı kendisinin de ON belirtileri göstermeye başladığını söz ediyor. Bunun yanı sıra, alternatif tıp teknisyeni olduğu periyotta sağlıklı beslenmeye hayli fazla odaklanan hastalarla çalışması ve bu hastaların yedikleri yiyeceklere çok manalar yüklediğini fark etmesi ON üzerine yaptığı çalışmaların yerini oluşturmuştur.
Ortoreksiya sözü Yunanca’da “doğru’’ manasına gelen “orthos’’ ve “iştah’’ manasına gelen “orexsis’’ sözlerinden oluşmuştur.
Ortoreksiya Nervoza Belirtileri
Peki, Bratmanın da bir vakit içinder gösterdiği ON belirtileri nelerdi?
Bu şahıslar biyolojik olarak saf besinlere saplantılı olma eğilimindedirler. Besinlere karşı saplantılı niyetlere sahip olmak önemli manada katı diyetlere ve sınırlamalara niye olmaktadır (Fidan, Ertekin, Işıkay ve Kırpınar, 2010). Sağlıklı yemeye takıntılı olma durumu birlikteinde yiyeceklere karşı da muhakkak tavırlar oluşturmaktadır. Örneğin, bu şahıslar yiyecekleri hakkında çok ayrıntılı düşünmekte, birtakım yiyecekleri yemekten kaçınmakta, yiyebileceği yiyecekleri muhakkak bir biçimde hazırlamak için çok vakit harcamaktadırlar. Tüketilen yiyeceğin kalitesi şahsi kıymetlerinden, toplumsal bağlantılarından, meslek planlarından evvel gelmektedir. Zira bu bireyler benlik hürmetlerini diyetlerine olan bağlılıkları ile ilişkilendirmekte ve ‘düzgün’ bir biçimde beslenmeyi hayatlarının merkezi haline dönüştürmektedirler (Bratman, 1997; Brytek-Matera, Donini, Krupa, Poggiogalle ve Hay, 2015). Ek olarak, Bratman’ın müşahedelerine göre, hastalar fizikî sıhhatlerini korumak ismine kendi kendini cezalandıran katı bir yeme nizamı benimsemekte ve bu durum faydadan fazlaca ziyan getirmektedir
Ortoreksiya Nervoza’nın niçinleri
Her psikopatolojide aklımıza birinci gelen soru, bu bozukluk niye oluşuyor?
Ve genelde aldığımız yanıt: Ortoreksiya Nervoza’nın (ON) etiyolojisi incelendiğinde gelişmenine niye olan etmenler tam olarak bilinmemektedir. Çok can sıkıcı değil mi? Bu sebeple, araştırmacılar ON teşhisinin hem abartılı sağlıklı yeme davranışı modeline birebir vakitte obsesif kompulsif kişilik özelliklerine dayandığını belirtmektedirler (Donini ve ark., 2004; Mathieu, 2005; Zamora, Bonaechea, Sanchez ve Rial, 2005). Tam da bu noktada yürüttüğüm araştırmanın kararı literatürle emsal bir biçimde yeme tavırları ve obsesif inançların ON eğilimini arttıran faktörler olduğunu doğrulamıştır. Bilhassa, kısıtlayıcı stildeki yeme tavırlarının en yüksek tesirlilik oranına sahip olduğu gözlenmiştir (Özcan, 2021).
Peki, olumsuz yeme tavırlarına sahip olup olmadığımızı nasıl öğrenebiliriz?Sizin için Türkiye geçerlik ve güvenirlik testi Ergüney-Okumuş ve Sertel-Berk (2019) tarafınca yapılmış olan Yeme Tavır Testi’nin (YTT-26) linkini açıklamaları ile paylaşıyor olacağım. Bu testin puanlaması ve kıymetlendirilmesi için benimle irtibata geçebilirsiniz.