Obsesif Kompulsif Bozukluk (OKB), kişinin zihninde istem dışı tekrar eden rahatsız edici fikirlere (obsesyon) maruz kalması ve bu fikirlerin yarattığı rahatsızlıktan kurtulmak, rahatlamak için makul zihinsel ya da davranışsal reaksiyonlara (kompulsiyon) başvurması ile karakterize ruhsal bir bozukluktur.
“Her akşam işten meskene döndüğümde otomobilin kapısını kilitlediğimden emin olamıyorum ve kimi vakit 2-3 defa dışarı çıkıp denetim ediyorum. Denetim etmediğim vakit içinder huzursuz oluyorum ve otomobilin çalınacağı kanısı ve tasasıyla baş edemiyorum.”
Obsesyonlar, bireyde rahatsız edici niyet, kuşku, dürtü yahut görseller olarak genişletebileceğimiz takıntılardır. Kompulsiyonlar ise kasıtlı olarak yahut mecbur hissedilerek yapılan ve yinelanan reaksiyonlardır. Kişi obsesyonlarla birlikte dert, gerginlik yahut tiksinti hisleri yaşar. Bu hislerden kurtulmak için ise kompulsiyon davranışları geliştirir.
“Ailemle birebir ortamda bulunduğumda elimde bıçak, makas üzere kesici aletlerin bulunması beni epeyce huzursuz ediyor ve bu durumlarda elime asla bu aletleri almıyorum. Elimde bu kesici/delici aletler varken kontrolümü kaybedip eşime ve çocuklarıma ziyan vermekten korkuyorum.”
“Mutfaktaki tabaklar ve bardakların büyükten küçüğe gerçek sıralanması, hiç bir eşyanın toz olmaması benim için hayli kıymetli. Bunlar istediğim üzere olmadığında sinirleniyorum ve geriliyorum. Bu durum ailemle bağlantıma ziyan verse de istediğim biçimde düzenlemekten vazgeçemiyorum.”
Obsesyonlar şahsa epeyce saçma gelse dahi huzursuz edicidir. Kirlenme, hastalık, ziyan görme/verme, doğruluk/düzenlilik, ahlaki yahut kutsal şeylere saygısızlık, cinsellik üzere alanlarda çeşitli obsesyonlar görülür. Obsesyonlara kişiyi kaygılandıran imgelerin eşlik etmesi yaygındır. Bu durumla baş edemediği için kişi, obsesyonu etkisiz hale getirmek üzere denetim etme, temizleme, düzenleme, zihinsel ritüellere başvurur. Gerilimle bir arada semptomlar artabilir yahut kişinin hayatını daha da zorlaştırabilir.
“Eşcinsel olduğuma dair bir inanca kapılıyorum ve bu kanılar aklıma geldiğinde bu fikirlerden uzaklaşmak için alnıma vuruyorum. Eşcinsel eğilimlerim olduğu fikriyle erkek arkadaşlarımla birlikte vakit geçirmiyorum ve gün ortasında sık sık bu mevzuyu düşünüyorum.”
“Aklıma bir küfür geldiğinde içimden kimi vakit sesli ve bağırarak kimi vakit içimden kendi ismimi söylüyorum ve kendimi azarlıyorum. Bunu sesli yaptığım vakit içinder arkadaşlarım benimle dalga geçiyor ve beni anlamıyorlar.”
Kişinin rahatlamak için gösterdiği kompulsif davranışlar yaşanan külfete kalıcı bir tahlil sağlamaz ve birbirini tetikleyen durumların ortaya çıktığı döngüler yaşanır. Çaresizlik hissi, etiketlenme, gereken tedavinin uygulanmaması üzere durumlar rahatsızlıkla baş etmeyi zorlaştırabilir. Bunun yanı sıra rahatsızlığı tanımak ve tedaviyi kabul etmek, kişiyi güzelleşmeye götüren en kıymetli adımdır.
OKB niye ORTAYA ÇIKAR?
OKB’nin kesin niçinleri olmamakla bir arada ortaya çıkmasında, anne-baba yahut öbür üst jenerasyon aile bireylerinde OKB rahatsızlığının bulunması üzere genetik geçiş faktörü, kişilik özelliklerinin yatkınlığı (mesela titiz, kuralcı, detaycı, mükemmeliyetçi olmak) yahut takıntıya yol açacak çocukluk çağı travmaları tesirlidir. Biyolojik bulgular bu rahatsızlığın beyinde serotonin düzeyiyle irtibatlı olduğunu saptamıştır.
OKB’NİN YAŞAMA TESİRLERİ
Obsesif Kompulsif Bozukluk sahibi bireylerin gündelik hayatı çok zorlaşabilir. Kişinin zihni ekseriyetle denetim etmek istediği durumlarla meşguldür. Bu kişi için yorucu ve gerilim vericidir. Günlük hayatında denetim aktivitelerine fazlaca fazla yer verebilir (defalarca ocağı denetim etmek) bu biçimdece maksatlarını yerine getiremeyecek seviyede bir vakit kaybı yaşar. Yahut kompulsiyonlar kendisine fizikî olarak ziyan verici davranışlar olabilir (aklına cinsel içerikli bir fikir geldiğinde kendisine vurmak). Başka beşerlerle bir ortada bulunmak zorlaşabilir, birlikte yapılan etkinliklere katılmak yahut eşlik etmek kişi için eziyet haline gelebilir yahut rahatsızlığın görünümü dikkat alımlı olduğu için öbürleri tarafınca garipsenebilir. Yakın bağlantılarda ise rahatsızlığın bilinmemesi yahut anlaşılmaması kaynaklı OKB’li bireyler yargılanabilir, yalnız kalabilir yahut etiketlenebilir. Sırf rahatsızlık sahibi kişi değil, yakınları için de OKB hakkında bilgi edinmek ilgileri uyumlu hale getirebilmek için değerlidir.
OKB TEDAVİSİNDE TESİRLİ METOTLAR VE GÜZELLEŞME SÜRECİ
Obsesif Kompulsif Bozukluk tabiatıyla güzelleşme oranı düşük olan bir rahatsızlık olması sebebiyle tedavi çok kıymetlidir. OKB tedavisinde birden çok tesirli metot vardır ve bunlar içinde birinci sıralarda ilaç tedavisi ve Bilişsel Davranışçı Terapi yer alır.
İlaç tedavisi bir psikiyatrist muayenesi ile belirlenen ilaçların sistemli kullanmasıdır. İlaç tedavisinin gerekli olduğu yahut olmadığı durumlarda kişi bir uzmanla birlikte psikoterapi sürecine başlayabilir. Psikoterapide evvela bireye rahatsızlık tanıtılır. Obsesyonlar ve kompulsiyonlar fark edilir ve ikisi içindeki münasebet incelenir. Obsesyonlar ve bunlarla birlikte yaşanan hisler fark edilip anlaşıldıkça kişi, kompulsiyonlara gereksinim duymamayı öğrenir. Burada danışanın tehdit edici olarak gördüğü durumunun gerçekliği kavranır ve sorumluluk algısı fonksiyonel olacak biçimde değişir. Kaçınma davranışı ortadan kalktığında kişi rahatsızlık uyandıran niyetlerle kalmayı öğrenir ve bunların hayatına ziyan vermediğini bakılırsarek obsesyon – kompulsiyon zincirini bozar. Alıştırma tedavileriyle bir arada kişi obsesyonlarla ortaya çıkan rahatsız edici hislerden (kaygı, gerginlik, tiksinti vs.) kurtulur.
“Her akşam işten meskene döndüğümde otomobilin kapısını kilitlediğimden emin olamıyorum ve kimi vakit 2-3 defa dışarı çıkıp denetim ediyorum. Denetim etmediğim vakit içinder huzursuz oluyorum ve otomobilin çalınacağı kanısı ve tasasıyla baş edemiyorum.”
Obsesyonlar, bireyde rahatsız edici niyet, kuşku, dürtü yahut görseller olarak genişletebileceğimiz takıntılardır. Kompulsiyonlar ise kasıtlı olarak yahut mecbur hissedilerek yapılan ve yinelanan reaksiyonlardır. Kişi obsesyonlarla birlikte dert, gerginlik yahut tiksinti hisleri yaşar. Bu hislerden kurtulmak için ise kompulsiyon davranışları geliştirir.
“Ailemle birebir ortamda bulunduğumda elimde bıçak, makas üzere kesici aletlerin bulunması beni epeyce huzursuz ediyor ve bu durumlarda elime asla bu aletleri almıyorum. Elimde bu kesici/delici aletler varken kontrolümü kaybedip eşime ve çocuklarıma ziyan vermekten korkuyorum.”
“Mutfaktaki tabaklar ve bardakların büyükten küçüğe gerçek sıralanması, hiç bir eşyanın toz olmaması benim için hayli kıymetli. Bunlar istediğim üzere olmadığında sinirleniyorum ve geriliyorum. Bu durum ailemle bağlantıma ziyan verse de istediğim biçimde düzenlemekten vazgeçemiyorum.”
Obsesyonlar şahsa epeyce saçma gelse dahi huzursuz edicidir. Kirlenme, hastalık, ziyan görme/verme, doğruluk/düzenlilik, ahlaki yahut kutsal şeylere saygısızlık, cinsellik üzere alanlarda çeşitli obsesyonlar görülür. Obsesyonlara kişiyi kaygılandıran imgelerin eşlik etmesi yaygındır. Bu durumla baş edemediği için kişi, obsesyonu etkisiz hale getirmek üzere denetim etme, temizleme, düzenleme, zihinsel ritüellere başvurur. Gerilimle bir arada semptomlar artabilir yahut kişinin hayatını daha da zorlaştırabilir.
“Eşcinsel olduğuma dair bir inanca kapılıyorum ve bu kanılar aklıma geldiğinde bu fikirlerden uzaklaşmak için alnıma vuruyorum. Eşcinsel eğilimlerim olduğu fikriyle erkek arkadaşlarımla birlikte vakit geçirmiyorum ve gün ortasında sık sık bu mevzuyu düşünüyorum.”
“Aklıma bir küfür geldiğinde içimden kimi vakit sesli ve bağırarak kimi vakit içimden kendi ismimi söylüyorum ve kendimi azarlıyorum. Bunu sesli yaptığım vakit içinder arkadaşlarım benimle dalga geçiyor ve beni anlamıyorlar.”
Kişinin rahatlamak için gösterdiği kompulsif davranışlar yaşanan külfete kalıcı bir tahlil sağlamaz ve birbirini tetikleyen durumların ortaya çıktığı döngüler yaşanır. Çaresizlik hissi, etiketlenme, gereken tedavinin uygulanmaması üzere durumlar rahatsızlıkla baş etmeyi zorlaştırabilir. Bunun yanı sıra rahatsızlığı tanımak ve tedaviyi kabul etmek, kişiyi güzelleşmeye götüren en kıymetli adımdır.
OKB niye ORTAYA ÇIKAR?
OKB’nin kesin niçinleri olmamakla bir arada ortaya çıkmasında, anne-baba yahut öbür üst jenerasyon aile bireylerinde OKB rahatsızlığının bulunması üzere genetik geçiş faktörü, kişilik özelliklerinin yatkınlığı (mesela titiz, kuralcı, detaycı, mükemmeliyetçi olmak) yahut takıntıya yol açacak çocukluk çağı travmaları tesirlidir. Biyolojik bulgular bu rahatsızlığın beyinde serotonin düzeyiyle irtibatlı olduğunu saptamıştır.
OKB’NİN YAŞAMA TESİRLERİ
Obsesif Kompulsif Bozukluk sahibi bireylerin gündelik hayatı çok zorlaşabilir. Kişinin zihni ekseriyetle denetim etmek istediği durumlarla meşguldür. Bu kişi için yorucu ve gerilim vericidir. Günlük hayatında denetim aktivitelerine fazlaca fazla yer verebilir (defalarca ocağı denetim etmek) bu biçimdece maksatlarını yerine getiremeyecek seviyede bir vakit kaybı yaşar. Yahut kompulsiyonlar kendisine fizikî olarak ziyan verici davranışlar olabilir (aklına cinsel içerikli bir fikir geldiğinde kendisine vurmak). Başka beşerlerle bir ortada bulunmak zorlaşabilir, birlikte yapılan etkinliklere katılmak yahut eşlik etmek kişi için eziyet haline gelebilir yahut rahatsızlığın görünümü dikkat alımlı olduğu için öbürleri tarafınca garipsenebilir. Yakın bağlantılarda ise rahatsızlığın bilinmemesi yahut anlaşılmaması kaynaklı OKB’li bireyler yargılanabilir, yalnız kalabilir yahut etiketlenebilir. Sırf rahatsızlık sahibi kişi değil, yakınları için de OKB hakkında bilgi edinmek ilgileri uyumlu hale getirebilmek için değerlidir.
OKB TEDAVİSİNDE TESİRLİ METOTLAR VE GÜZELLEŞME SÜRECİ
Obsesif Kompulsif Bozukluk tabiatıyla güzelleşme oranı düşük olan bir rahatsızlık olması sebebiyle tedavi çok kıymetlidir. OKB tedavisinde birden çok tesirli metot vardır ve bunlar içinde birinci sıralarda ilaç tedavisi ve Bilişsel Davranışçı Terapi yer alır.
İlaç tedavisi bir psikiyatrist muayenesi ile belirlenen ilaçların sistemli kullanmasıdır. İlaç tedavisinin gerekli olduğu yahut olmadığı durumlarda kişi bir uzmanla birlikte psikoterapi sürecine başlayabilir. Psikoterapide evvela bireye rahatsızlık tanıtılır. Obsesyonlar ve kompulsiyonlar fark edilir ve ikisi içindeki münasebet incelenir. Obsesyonlar ve bunlarla birlikte yaşanan hisler fark edilip anlaşıldıkça kişi, kompulsiyonlara gereksinim duymamayı öğrenir. Burada danışanın tehdit edici olarak gördüğü durumunun gerçekliği kavranır ve sorumluluk algısı fonksiyonel olacak biçimde değişir. Kaçınma davranışı ortadan kalktığında kişi rahatsızlık uyandıran niyetlerle kalmayı öğrenir ve bunların hayatına ziyan vermediğini bakılırsarek obsesyon – kompulsiyon zincirini bozar. Alıştırma tedavileriyle bir arada kişi obsesyonlarla ortaya çıkan rahatsız edici hislerden (kaygı, gerginlik, tiksinti vs.) kurtulur.