OBSESYON (SAPLANTI)
Kişinin gerçekte olama mümkünlüğü düşük ve hatta olanaksız olduğunun bildiği ve bunu kabul ettiği biçimde, kişinin isteği haricinde ortaya çıkan; ısrarlı, inatçı yenidenlayıcı niyet, dürtü ve imagelerdir. Bireyde kuvvetli bir biçimde dert, tedirginlik, endişe ve bariz bunaltıya sebep veren bu imajlar kişinin bütün şuurlu eforlarıyla karşı koymasına karşın ortadan kalkmazlar ve sıklıkla da süreğendirler. Kişinin kendine, sevdiklerine ve birtakım ahlaki kıymetlerine yönelik istemsizce ortaya çıkan bu itkiler kişinin yaşantısına pek olumsuz yansımalara sebep vermektedir.
Obsesyonlar sıklıkla; kuşku, kirlenme,simetri muhtaçlığı,kontrol ve emin olamama üzere bahislerle ortaya çıkar. (Eisen ve Easmussen, 2002) Bunun yanında birtakım bebensel niyetler, kimi saldırganlık ve şiddet kanıları,din ve cinsel bahislerle ilgili bunaltı veren fikirler de obsesyon olarak ortaya çıkabilmektedir. Birtakım niyet ve hareketlerin olumsuz yaşantılara niye olacağı korkusu hakidir (magiç düşünceler). Bu durumu ambilalance niyet biçimiyle açıklamak yanlışsız olucaktır. Kişi nefret ettiği bir yakının ölmesi istemiyle, kişinin nitekim öleceği hissine kapılabilir ve bu durum ağır bir kaygı ve bunaltıya niye olabilir. Shakespeare’in Macbeth isimli yapıtında Lady Macbeth’in tesiriyle kocası Macbeth, Kral Duncan’ı öldürür ve Lady Macbeth,te suçluluk hisleriyle birlikte bir el yıkama hastalığı başlar. “Arabistan’ın bütün parfümleri getirilse bu elin kirleri ve kan kokusu temizlenemez” der ve daima ellerini yıkamaya devam eder. Bu yönüye Macbeth obsesif- kompülsüf nevrozun birinci örneğidir.
KOMPULSİYON(ZORLANTI)
Kompulsiyonlar ise, kişinin aklını kurcalayan takıntılı (obsesif) niyetlerinin ortaya çıkardığı bunaltı ve badireyi gidermek hedefiyle yaptığı ya da yapmak zorunda hissettiği davranışlardır. Kişi sıklıkla bu davranışların gereksiz ya da saçma olduğunu farkındadır, bir daha de kendisini yapmaktan alıkoyamaz. Bir biçimde saplantının ortaya çıkardığı bu bunaltının üstesinden gelmeye çalışır. Başlangıçta saplantının doğurduğu tasadan kurtulmak için bu davranışlara baş vuran hasta, sonrasındasındaları bu istek dışı durum denetleyemediği için, bir dahaleyen bu kompulsiyonların kendisi de şahsa kahır vermeye başlar. Bu zorlantılar kimi vakit somut kimi vakit de soyuttur.Çoğu vakit bir şahısta birden hayli zorlantı görülebilir.
Kompulsiyonlar genelde yıkama, yıkanmak, temizleme, denetim etme, sayma, düzenleme ile ilgilidir. kimi vakit de kaçınma davranışları formunda görülebilir, kişi kaldırım çizgilerine basmaktan kaçınır, birtakım sayıları ya da birtakım sözleri söylemekten geri durmaya kendini bu hususta denetim altında tutmaya gayret gösterir. Kişi kimi davranışların yapılması durumunda , kimilerinin ise yapılmaması durumunda, bir şeylerin zıt gideceğini, başına olumsuz bir olayın geleceğini, ya da sevdiklerine ziyan geleceğinden korkar.
OBSESİF –KOMPÜLSİF BOZUKLUK( TAKINTI -ZORLANTI BOZUKLĞU)
Obsesyon ya da kompülsiyonla seyreden, genelde kronik ve sıklıkla dönemsel epizotların görüldüğü, kişinin ömrünü ve günlük fonksiyonlarını bariz halde olumsuz etkileyenbir bozukluktur.
DSM-5’e göre , obsesif-kompülsif bozukluğun teşhis kriterleri şunlardır;
A- Takıntıların (obsesyonların), zorlantıların (kompülsiyonların) ya da her ikisinin birlikte varlığı:
Takıntılar (obsesyonlar) (1) ve (2) ile tanımlanır:
1- kimi birtakım zorla yahut istenmeden geliyor üzere yaşanan, birçok bireyde besbelli bir korku ya da derde niye olan, bir dahaleyici ve daima fikirler, itkiler ya da imgeler.
2- Kişi, bu fikirlere, itkilere yahut imgelere aldırmamaya ya da bunları baskılamaya çalışır ya da bunları öbür bir niyet ya da hareketle yüksüzleştirme (bir zorlantıyı yerine getirerek) teşebbüslerinde bulunur.
Zorlantılar (kompulsiyonlar) (1) ve (2) ile tanımlanır:
1- Kişinin takıntısına reaksiyon olarak ya da katı bir halde uyulması gereken kurallara göre yapmaya zorlanmış üzere hissettiği bir dahalemeli davranışlar (örn. el yıkama, düzenleme, denetleyip durma) ya da zihinsel aksiyonlar (örn. dinî kıymeti olan kelamlar söyleme, sayı sayma, sözcükleri sessiz bir halde bir dahaleme).
2- Bu davranışlar ya da zihinsel hareketler yaşanan dert ve sorundan korunma ya da bunları azaltma ya da korkulan bir olay ya da durumdan sakınma emeli ile yapılır, lakin bu davranışlar ya da zihinsel hareketler, yüksüzleştireceği ya da korunulacağı tasarlanan durumlarla gerçekçi bir biçimde bağlantılı değildir ya da çok bir seviyededir.
B- Takıntılar ya da zorlantılar kişinin vaktini alır (örn. günde bir saatten hayli vaktini alır) ya da klinik açıdan besbelli bir kahra ya da toplumsal, işle ilgili alanlarda ya da kıymetli başka fonksiyonellik alanlarında fonksiyonellikte düşmeye yol açar.
C- Takıntı-zorlantı belirtileri, bir hususun (kötüye kullanılabilen bir unsur, bir ilaç) ya da diğer bir sıhhat durumunun fizyolojisi ile ilgili tesirlerine bağlanamaz.
D- Bu bozukluk, diğer bir ruhsal bozukluğun belirtileri ile daha güzel açıklanamaz.
1-İçgörü yeterli; kişi takıntı ve zorlantılarının gerçek olmadığının farkındadır.
2- İçgörü berbat; kişi takıntı ve zorlantılarının olasılıkla gerçek olduğunu düşünür.
3- İçgörü yok/sanrısal inanışlar; kişi takıntı v zorlantılarının gerçek olduğuna muhakkak inanır.
Obsesif-kompulsif bozuklukla bağlantılı bozukluklar aşağıdaki üzeredir;
-Beden algısı bozukluğu(vücut dismorfik bozukluğu)
-Saç-Deri Yolma Bozukluğu
-Maddenin Yol Açtığı Takıntı-Zorlantı Bozukluğu ve Bağlantılı Bozukluk
-Biriktiricilik bozukluğu
-Başka Bir Sıhhat Durumuna Bağlı Takıntı-Zorlantı ve Alakalı Bozuklulu
-Tanımlanmış Öbür Bir Takıntı-Zorlantı Bozukluğu ve Bağlantılı Bozukluk
-Tanımlanmamış Takıntı- Zorlantı Bozukluğu ve Alakalı bozukluk
OKB nin cinsleri; ( yapılan faktör tahlilleri kararında bu tiplere rastlanmıştır)
1. Yıkanma ve temizlenme zorlantısı.(hastalık yada pislik bulaşması saplantısına karşı)
2. Denetimci etme zorlantısı.( kuşku ortasında olma saplantısına karşılık.
3. Toplama – biriktiricilik (istifçi) zorlantıları.
4. Simetri, düzenleme-sıralama obsesyonları ve zorlantıları
5. yenidenlama zorlantıları.
6. Niyet takıntıları, saplantılı duraksama, (tereddüt ortasında olma) 6- Obsesif-kompulsif bozuklukla spektrumu hastalıklar.
En sık görülen obsesyon tipi bulaşma obsesyonu (%32) iken bunu saldırganlık (16), dinî obsesyonlar (%6), bedensel obsesyonlar(%6), cinsel obsesyonlar (%5) ve başka obsesyon tipleri izler.
En sık görülen kompulsiyon tipi ise denetim (%28) kompulsiyonudur. Bunu yıkama temizleme (%26), zihinsel yenidenlamalar (%11), yinelama (%11) ve öbür kompulsiyon tipleri izler.
OKB ölçme ve kıymetlendirme araçları
Yale – Brown Obsesyon Kompulsiyon derecelendirme ölçeği; (Y–BOCS) ölçeğinin geçerlilik ve güvenilirlik çalışması yapılmıştır. Görüşmeci tarafınca uygulanır. Saplantı ve zorlantıların çeşidini ve şiddetini ölçer.
Mausley Obsesif Kompulsif Soru Listesi; ölçeğin geçerlilik ve güveninirlik çalışmaları yapılmıştır. Ölçekteki soruları bireyler kendisi cevaplamaktadır. Saplantı ve zorlantıların çeşidini ve yaygınlığını ölçer.
Ayırıcı tanısı
1- Şizofreni: Bilhassa hastalığın başlangıcında yahut erken devrinde şizofreni de olan obsesyon ve kompulsiyonların okb den ayırt edilmesi için dikkatli olunmalıdır. Şizofrenide ki obsesyon ve kompulsiyonların acayip ve kalıplaşmış bir dahaleyici ( steretoip ) olması ayırıcı teşhis için değerlidir.
Şizofrenide bunaltıdan duyulan rahatsızlık epey değildir ve ötürüsıyla künt bir duygulanım vardır. Şizofreni hastaları obsesyon ya da kompülsiyonlarını önlemek için uğraşmazlar, ötürüsıyla bu bahiste büyük bunaltı bildirmezler.Bu yönleriye şizofreninin OKB den ayrıştırılması mümkündür.
2-Depresyon (hafifçe yahut agır) ve OKB birlikte görülebilir. Bu durumda depresyonu tanımlamak tedavi için çok kıymetlidir. Depresyonu olan kimi hastalar kendi hastalıklarıyla ilgili, yakınları yahut merak ettikleri bir durumla ilgili saplantılı birtakım kuruntulara sahip olabilirler. Klinik seyirde bu iki bozukluk bir arada görülebilir. Çoğunlukla OKB si olan hastalar depresyonla birlikte tabibe başvurmakta bu durumda OKB tedavisini geciktirmektedir.
3- Yaygın Anksiyete Bozukluğu
4- Obsesif Kompulsif Kişilik Bozukluğu
5- Gilles de la Tourette Sendromu: Bu sendrom çocukluk ve ergenlik periyodunda ortaya çıkar. Motor ve vokal tiklerle karakterizedir. Hastalığın seyrinde obsesyon ve kompulsiyonlar ortaya çıkabilir. Bu sendromu olan şahısların anne ve babasında obsesif-kompulsif bozukluk görülme riski genle topluma nazaran artmıştır.
TARİHÇE VE EPİDEMİYOLOJİSİ
Epidemiyolojik çalışmalar OKB’un yaygınlığı ile ilgili 1980 senelerında yapılan çalışmalar rahatsızlığın seyrek görülen bir bozukluk olduğunu (% 005) ve tedaviye dirençli olduğunu bildirmekteydi. Lakin günümüzde ise daha sık görüldüğü ve tedaviye yeterli karşılık verdiği bilinmektedir.A.B.D. ve Kanada da yapılan epidemiyolojik çalışmaların neticelerina göre, majör depresyon,fobiler ve alkol makus kullanmasından daha sonra O.K.B geliyor, yani en sık görülen psikiyatrik bozukluklar içinde dördüncü sırada yer almaktadır. Bu araştırmalar nazaran Toplumda görülme sıklığı aşağı Yavuz 186 Obsesif Kompulsif Bozukluk Ömürboyu prevalansı % 2.5-3 olarak bulunmuştur.ancak kimi ülkelere bakılırsa farklılıklar göstermektedir. En düşük oranlar Tayvan’da ( % 0,5-% 0,9 ) ve Hindistan’da (% 0,6) gözlenmektedir. Erişkin populasyonda yapılan çalışmaların bir kısmı kadın-erkek farkı olmadığını göstermekle bir arada, bayanlarda zorlantılı yıkama, paklık daha sık görülürken, erkeklerde cinsellikle ilgili saplantılı ve saplantılı duraksama daha yaygındır. Bununla birlikye yaygınlığı en düşük olan bunaltı bozkukluğu O.K.B.dur. Türkiye Ruh Sıhhati Profili neticelerina nazaran; 1 yıllık müddette genel toplumda toplam saplantı-zorlantı bozukluğu oranı %0.5 tir. Bu oran kadınlarda%0,6, erkeklerde %0.2 dir. Bayanlarda yaygınlık adamların üç katıdır. Bu sonuca komorbid olarak bulunan depresyon’un niye olabileceğine dikkat çekilmektedir. Hastalığın ortalama başlangıç yaşı 18 ile 25 içindedır. Hastaların %65’inde başlangıç 25 yaşından öncedir. Yüzde15 lik bir gurupta ise başlangıç yaşı 35’in üstündedir. Bu doğum yahut gebelikle bir arada ortaya çıkabilmektedir.
OKB ölçme ve kıymetlendirme araçları
Yale -Brown Obsesyon Kompulsiyon derecelendirme ölçeği; (Y–BOCS) ölçeğinin geçerlilik ve güvenilirlik çalışması yapılmıştır. Görüşmeci tarafınca uygulanır. Saplantı ve zorlantıların çeşidini ve şiddetini ölçer.
Mausley Obsesif Kompulsif Soru Listesi; ölçeğin geçerlilik ve güveninirlik çalışmaları yapılmıştır. Ölçeklteki soruları bireyler kendisi cevaplamaktadır. Saplantı ve zorlantıların çeşidini ve yaygınlığını ölçer.
Tedavisi
Tedavi OKB’nin etyolojisinde ön planda biyolojik faktörlerin değeri açıklıkla bilinmekle bir arada tedavide farmakolojik tedavi kadar ve davranışsal yollar de muvaffakiyetle kullanılmaktadır. Bu tedavi seçeneklerinin hangisine öncelik tanınacağı, kombine mi kullanılacağı büsbütün hastanın özellikleri ile belirlenir Farmakoterapi Standart tedavi yaklaşımı tedaviye serotonerjik bir ilaçla başlamak ( klomipramin, fl uoksetin, fl uvoksamin, sertralin, paroksetin, sitalopram, essitalopram gibi), kâfi aktiflik sağlanmazsa öbür farmakolojik stratejilere geçme formundadır. Klomipramin tedavisinde, tedaviye 25-50 mg’lık dozlarla başlanır ve ilaç dozu 2-3 günde bir 25 mg’lık artışlarla 250 mg/gün’e çıkılır. Klomipramin tedavisinde öteki trisiklik ilaçlara benzeri biçimde, sedasyon, hipotansiyon, cinsel disfonksiyon ve kolinerjik yan tesirler ( ağız kuruluğu gibi) görülebilir. OKB’nin farmakolojik tedavisinde seratonin geri alım inhibitörlerinin (SSRI) aktifliği fazlaca sayıda araştırmada kanıtlanmıştır. SSRI’lar ekseriyetle trisiklik ilaçlardan daha âlâ tolere edilirler, bu yüzden OKB tedavisinde birinci basamak ilaç olarak kullanılırlar. SSRI’lar, OKB tedavisi için çoklukla depresyon tedavisi için önerilen günlük dozlarından daha faz-la kullanılırlar. (iki yahut üç kat) Bu tedavilerden sonuç alınamazsa bir nöroleptik (risperidon, olanzapin gibi) ya da lityum ile güçlendirme tedavisi uygulanabilir. OKB’nin tedavisinde kullanılabilecek öbür ilaçlar monoaminooksidan inhibitörleri (MAOI), buspiron ve klonazepam’dır. Psikoterapi Davranışçı tekniklerin ana prensipleri, hastayı obsesyonel fikirlere ağır biçimde maruz bırakma ve hastanın korkulan uyaranla alakalı olarak ortaya çıkan anksiyetesini azaltmak için uyguladığı davranışları önlemedir. Davranışçı tedavi hem yatan hastalarda, birebir vakitte ayaktan takip edilen hastalarda uygulanabilir. Denetimli çalışmalarda farmakoterapi, davranışçı tedavi ya da ikisinin kombinasyonun OKB hastalarının semptomlarını değerli ölçüde azalttığı bulunmuştur. Hangi tedavinin uygulanacağı klinisyenin sonucuna ve hastanın tedavi seçeneklerini kabulü aslına dayanır. Bunlar haricinde psikodinamik psikoterapi, aile terapisi, küme terapisi üzere tedavilerde uygulanabilmektedir. Tedaviye şiddetli direnç gösteren hastalar için elektrokonvulzif terapi ve psiko-cerrahi (en sık olarak singulotomi) düşünülebilir. EKT psikocerrahi kadar tesirli değildir, lakin cerrahi öncesi son seçenek olarak düşünülmedir.
Öteki psikiyatrik rahatsızlıklarda da olduğu üzere ilaç tedavisi yahut psikoterapinin aktifliği gösterilmiştir. Tedaviden yarar görmeyen olgularda cerrahi teşebbüsler ve EKT (halk içinde elektrik tedavisi) denenmektedir.
İlaç Tedavisi
İlaç tedavisinde en tesirli olduğu gösterilen ilaç trisiklik antidepresanlar kümesinden klomipramin iken, günümüzde yan tesirleri de düşünüldüğünde birinci sırada SSRI kümesi ilaçlar yer alır. Tedavide istenilen tesir elde edilemediğinde antipsikotikler, antiepileptikler, anksiyolitikler üzere ilaç kümeleri da tedaviye eklenebilir.
Psikoterapiler
1- Psikanalitik Terapi
2- Bilişsel Davranışçı Terapi
3-Diğer terapi uygulamalarından, şahsa uygun olan.
Seyri
Obsesif-kompulsif bozukluk gerek hastayı gerekse de hasta yakınlarını pek etkileyen ve rahatsız eden bir rahatsızlık bulunmasına karşın tedavisinde gerek ilaç tedavisiyle gerekse psikoterapi biçimleri ile yüz güldürücü sonuçlar alınmaktadır. İlaç tedavisi alan hastaların %60-70’inde yaklaşık 2-3 aylık bir müddetçte belirtilerde %30’dan fazla azalma ortaya çıkar. Bu yarar ilaç kullanılmaya devam edildiği sürece devam etmektedir. Terapi formları ve kombine tedavi ile bu oranlar daha da yükselmektedir.
En kıymetli nokta hasta/danışan – hekim/terapist işbirliği ve tedavi ve denetimlerin aksatılmadan vaktinde gerçekleştirilmesidir.
Sağlıklı Günler..
Kişinin gerçekte olama mümkünlüğü düşük ve hatta olanaksız olduğunun bildiği ve bunu kabul ettiği biçimde, kişinin isteği haricinde ortaya çıkan; ısrarlı, inatçı yenidenlayıcı niyet, dürtü ve imagelerdir. Bireyde kuvvetli bir biçimde dert, tedirginlik, endişe ve bariz bunaltıya sebep veren bu imajlar kişinin bütün şuurlu eforlarıyla karşı koymasına karşın ortadan kalkmazlar ve sıklıkla da süreğendirler. Kişinin kendine, sevdiklerine ve birtakım ahlaki kıymetlerine yönelik istemsizce ortaya çıkan bu itkiler kişinin yaşantısına pek olumsuz yansımalara sebep vermektedir.
Obsesyonlar sıklıkla; kuşku, kirlenme,simetri muhtaçlığı,kontrol ve emin olamama üzere bahislerle ortaya çıkar. (Eisen ve Easmussen, 2002) Bunun yanında birtakım bebensel niyetler, kimi saldırganlık ve şiddet kanıları,din ve cinsel bahislerle ilgili bunaltı veren fikirler de obsesyon olarak ortaya çıkabilmektedir. Birtakım niyet ve hareketlerin olumsuz yaşantılara niye olacağı korkusu hakidir (magiç düşünceler). Bu durumu ambilalance niyet biçimiyle açıklamak yanlışsız olucaktır. Kişi nefret ettiği bir yakının ölmesi istemiyle, kişinin nitekim öleceği hissine kapılabilir ve bu durum ağır bir kaygı ve bunaltıya niye olabilir. Shakespeare’in Macbeth isimli yapıtında Lady Macbeth’in tesiriyle kocası Macbeth, Kral Duncan’ı öldürür ve Lady Macbeth,te suçluluk hisleriyle birlikte bir el yıkama hastalığı başlar. “Arabistan’ın bütün parfümleri getirilse bu elin kirleri ve kan kokusu temizlenemez” der ve daima ellerini yıkamaya devam eder. Bu yönüye Macbeth obsesif- kompülsüf nevrozun birinci örneğidir.
KOMPULSİYON(ZORLANTI)
Kompulsiyonlar ise, kişinin aklını kurcalayan takıntılı (obsesif) niyetlerinin ortaya çıkardığı bunaltı ve badireyi gidermek hedefiyle yaptığı ya da yapmak zorunda hissettiği davranışlardır. Kişi sıklıkla bu davranışların gereksiz ya da saçma olduğunu farkındadır, bir daha de kendisini yapmaktan alıkoyamaz. Bir biçimde saplantının ortaya çıkardığı bu bunaltının üstesinden gelmeye çalışır. Başlangıçta saplantının doğurduğu tasadan kurtulmak için bu davranışlara baş vuran hasta, sonrasındasındaları bu istek dışı durum denetleyemediği için, bir dahaleyen bu kompulsiyonların kendisi de şahsa kahır vermeye başlar. Bu zorlantılar kimi vakit somut kimi vakit de soyuttur.Çoğu vakit bir şahısta birden hayli zorlantı görülebilir.
Kompulsiyonlar genelde yıkama, yıkanmak, temizleme, denetim etme, sayma, düzenleme ile ilgilidir. kimi vakit de kaçınma davranışları formunda görülebilir, kişi kaldırım çizgilerine basmaktan kaçınır, birtakım sayıları ya da birtakım sözleri söylemekten geri durmaya kendini bu hususta denetim altında tutmaya gayret gösterir. Kişi kimi davranışların yapılması durumunda , kimilerinin ise yapılmaması durumunda, bir şeylerin zıt gideceğini, başına olumsuz bir olayın geleceğini, ya da sevdiklerine ziyan geleceğinden korkar.
OBSESİF –KOMPÜLSİF BOZUKLUK( TAKINTI -ZORLANTI BOZUKLĞU)
Obsesyon ya da kompülsiyonla seyreden, genelde kronik ve sıklıkla dönemsel epizotların görüldüğü, kişinin ömrünü ve günlük fonksiyonlarını bariz halde olumsuz etkileyenbir bozukluktur.
DSM-5’e göre , obsesif-kompülsif bozukluğun teşhis kriterleri şunlardır;
A- Takıntıların (obsesyonların), zorlantıların (kompülsiyonların) ya da her ikisinin birlikte varlığı:
Takıntılar (obsesyonlar) (1) ve (2) ile tanımlanır:
1- kimi birtakım zorla yahut istenmeden geliyor üzere yaşanan, birçok bireyde besbelli bir korku ya da derde niye olan, bir dahaleyici ve daima fikirler, itkiler ya da imgeler.
2- Kişi, bu fikirlere, itkilere yahut imgelere aldırmamaya ya da bunları baskılamaya çalışır ya da bunları öbür bir niyet ya da hareketle yüksüzleştirme (bir zorlantıyı yerine getirerek) teşebbüslerinde bulunur.
Zorlantılar (kompulsiyonlar) (1) ve (2) ile tanımlanır:
1- Kişinin takıntısına reaksiyon olarak ya da katı bir halde uyulması gereken kurallara göre yapmaya zorlanmış üzere hissettiği bir dahalemeli davranışlar (örn. el yıkama, düzenleme, denetleyip durma) ya da zihinsel aksiyonlar (örn. dinî kıymeti olan kelamlar söyleme, sayı sayma, sözcükleri sessiz bir halde bir dahaleme).
2- Bu davranışlar ya da zihinsel hareketler yaşanan dert ve sorundan korunma ya da bunları azaltma ya da korkulan bir olay ya da durumdan sakınma emeli ile yapılır, lakin bu davranışlar ya da zihinsel hareketler, yüksüzleştireceği ya da korunulacağı tasarlanan durumlarla gerçekçi bir biçimde bağlantılı değildir ya da çok bir seviyededir.
B- Takıntılar ya da zorlantılar kişinin vaktini alır (örn. günde bir saatten hayli vaktini alır) ya da klinik açıdan besbelli bir kahra ya da toplumsal, işle ilgili alanlarda ya da kıymetli başka fonksiyonellik alanlarında fonksiyonellikte düşmeye yol açar.
C- Takıntı-zorlantı belirtileri, bir hususun (kötüye kullanılabilen bir unsur, bir ilaç) ya da diğer bir sıhhat durumunun fizyolojisi ile ilgili tesirlerine bağlanamaz.
D- Bu bozukluk, diğer bir ruhsal bozukluğun belirtileri ile daha güzel açıklanamaz.
1-İçgörü yeterli; kişi takıntı ve zorlantılarının gerçek olmadığının farkındadır.
2- İçgörü berbat; kişi takıntı ve zorlantılarının olasılıkla gerçek olduğunu düşünür.
3- İçgörü yok/sanrısal inanışlar; kişi takıntı v zorlantılarının gerçek olduğuna muhakkak inanır.
Obsesif-kompulsif bozuklukla bağlantılı bozukluklar aşağıdaki üzeredir;
-Beden algısı bozukluğu(vücut dismorfik bozukluğu)
-Saç-Deri Yolma Bozukluğu
-Maddenin Yol Açtığı Takıntı-Zorlantı Bozukluğu ve Bağlantılı Bozukluk
-Biriktiricilik bozukluğu
-Başka Bir Sıhhat Durumuna Bağlı Takıntı-Zorlantı ve Alakalı Bozuklulu
-Tanımlanmış Öbür Bir Takıntı-Zorlantı Bozukluğu ve Bağlantılı Bozukluk
-Tanımlanmamış Takıntı- Zorlantı Bozukluğu ve Alakalı bozukluk
OKB nin cinsleri; ( yapılan faktör tahlilleri kararında bu tiplere rastlanmıştır)
1. Yıkanma ve temizlenme zorlantısı.(hastalık yada pislik bulaşması saplantısına karşı)
2. Denetimci etme zorlantısı.( kuşku ortasında olma saplantısına karşılık.
3. Toplama – biriktiricilik (istifçi) zorlantıları.
4. Simetri, düzenleme-sıralama obsesyonları ve zorlantıları
5. yenidenlama zorlantıları.
6. Niyet takıntıları, saplantılı duraksama, (tereddüt ortasında olma) 6- Obsesif-kompulsif bozuklukla spektrumu hastalıklar.
En sık görülen obsesyon tipi bulaşma obsesyonu (%32) iken bunu saldırganlık (16), dinî obsesyonlar (%6), bedensel obsesyonlar(%6), cinsel obsesyonlar (%5) ve başka obsesyon tipleri izler.
En sık görülen kompulsiyon tipi ise denetim (%28) kompulsiyonudur. Bunu yıkama temizleme (%26), zihinsel yenidenlamalar (%11), yinelama (%11) ve öbür kompulsiyon tipleri izler.
OKB ölçme ve kıymetlendirme araçları
Yale – Brown Obsesyon Kompulsiyon derecelendirme ölçeği; (Y–BOCS) ölçeğinin geçerlilik ve güvenilirlik çalışması yapılmıştır. Görüşmeci tarafınca uygulanır. Saplantı ve zorlantıların çeşidini ve şiddetini ölçer.
Mausley Obsesif Kompulsif Soru Listesi; ölçeğin geçerlilik ve güveninirlik çalışmaları yapılmıştır. Ölçekteki soruları bireyler kendisi cevaplamaktadır. Saplantı ve zorlantıların çeşidini ve yaygınlığını ölçer.
Ayırıcı tanısı
1- Şizofreni: Bilhassa hastalığın başlangıcında yahut erken devrinde şizofreni de olan obsesyon ve kompulsiyonların okb den ayırt edilmesi için dikkatli olunmalıdır. Şizofrenide ki obsesyon ve kompulsiyonların acayip ve kalıplaşmış bir dahaleyici ( steretoip ) olması ayırıcı teşhis için değerlidir.
Şizofrenide bunaltıdan duyulan rahatsızlık epey değildir ve ötürüsıyla künt bir duygulanım vardır. Şizofreni hastaları obsesyon ya da kompülsiyonlarını önlemek için uğraşmazlar, ötürüsıyla bu bahiste büyük bunaltı bildirmezler.Bu yönleriye şizofreninin OKB den ayrıştırılması mümkündür.
2-Depresyon (hafifçe yahut agır) ve OKB birlikte görülebilir. Bu durumda depresyonu tanımlamak tedavi için çok kıymetlidir. Depresyonu olan kimi hastalar kendi hastalıklarıyla ilgili, yakınları yahut merak ettikleri bir durumla ilgili saplantılı birtakım kuruntulara sahip olabilirler. Klinik seyirde bu iki bozukluk bir arada görülebilir. Çoğunlukla OKB si olan hastalar depresyonla birlikte tabibe başvurmakta bu durumda OKB tedavisini geciktirmektedir.
3- Yaygın Anksiyete Bozukluğu
4- Obsesif Kompulsif Kişilik Bozukluğu
5- Gilles de la Tourette Sendromu: Bu sendrom çocukluk ve ergenlik periyodunda ortaya çıkar. Motor ve vokal tiklerle karakterizedir. Hastalığın seyrinde obsesyon ve kompulsiyonlar ortaya çıkabilir. Bu sendromu olan şahısların anne ve babasında obsesif-kompulsif bozukluk görülme riski genle topluma nazaran artmıştır.
TARİHÇE VE EPİDEMİYOLOJİSİ
Epidemiyolojik çalışmalar OKB’un yaygınlığı ile ilgili 1980 senelerında yapılan çalışmalar rahatsızlığın seyrek görülen bir bozukluk olduğunu (% 005) ve tedaviye dirençli olduğunu bildirmekteydi. Lakin günümüzde ise daha sık görüldüğü ve tedaviye yeterli karşılık verdiği bilinmektedir.A.B.D. ve Kanada da yapılan epidemiyolojik çalışmaların neticelerina göre, majör depresyon,fobiler ve alkol makus kullanmasından daha sonra O.K.B geliyor, yani en sık görülen psikiyatrik bozukluklar içinde dördüncü sırada yer almaktadır. Bu araştırmalar nazaran Toplumda görülme sıklığı aşağı Yavuz 186 Obsesif Kompulsif Bozukluk Ömürboyu prevalansı % 2.5-3 olarak bulunmuştur.ancak kimi ülkelere bakılırsa farklılıklar göstermektedir. En düşük oranlar Tayvan’da ( % 0,5-% 0,9 ) ve Hindistan’da (% 0,6) gözlenmektedir. Erişkin populasyonda yapılan çalışmaların bir kısmı kadın-erkek farkı olmadığını göstermekle bir arada, bayanlarda zorlantılı yıkama, paklık daha sık görülürken, erkeklerde cinsellikle ilgili saplantılı ve saplantılı duraksama daha yaygındır. Bununla birlikye yaygınlığı en düşük olan bunaltı bozkukluğu O.K.B.dur. Türkiye Ruh Sıhhati Profili neticelerina nazaran; 1 yıllık müddette genel toplumda toplam saplantı-zorlantı bozukluğu oranı %0.5 tir. Bu oran kadınlarda%0,6, erkeklerde %0.2 dir. Bayanlarda yaygınlık adamların üç katıdır. Bu sonuca komorbid olarak bulunan depresyon’un niye olabileceğine dikkat çekilmektedir. Hastalığın ortalama başlangıç yaşı 18 ile 25 içindedır. Hastaların %65’inde başlangıç 25 yaşından öncedir. Yüzde15 lik bir gurupta ise başlangıç yaşı 35’in üstündedir. Bu doğum yahut gebelikle bir arada ortaya çıkabilmektedir.
OKB ölçme ve kıymetlendirme araçları
Yale -Brown Obsesyon Kompulsiyon derecelendirme ölçeği; (Y–BOCS) ölçeğinin geçerlilik ve güvenilirlik çalışması yapılmıştır. Görüşmeci tarafınca uygulanır. Saplantı ve zorlantıların çeşidini ve şiddetini ölçer.
Mausley Obsesif Kompulsif Soru Listesi; ölçeğin geçerlilik ve güveninirlik çalışmaları yapılmıştır. Ölçeklteki soruları bireyler kendisi cevaplamaktadır. Saplantı ve zorlantıların çeşidini ve yaygınlığını ölçer.
Tedavisi
Tedavi OKB’nin etyolojisinde ön planda biyolojik faktörlerin değeri açıklıkla bilinmekle bir arada tedavide farmakolojik tedavi kadar ve davranışsal yollar de muvaffakiyetle kullanılmaktadır. Bu tedavi seçeneklerinin hangisine öncelik tanınacağı, kombine mi kullanılacağı büsbütün hastanın özellikleri ile belirlenir Farmakoterapi Standart tedavi yaklaşımı tedaviye serotonerjik bir ilaçla başlamak ( klomipramin, fl uoksetin, fl uvoksamin, sertralin, paroksetin, sitalopram, essitalopram gibi), kâfi aktiflik sağlanmazsa öbür farmakolojik stratejilere geçme formundadır. Klomipramin tedavisinde, tedaviye 25-50 mg’lık dozlarla başlanır ve ilaç dozu 2-3 günde bir 25 mg’lık artışlarla 250 mg/gün’e çıkılır. Klomipramin tedavisinde öteki trisiklik ilaçlara benzeri biçimde, sedasyon, hipotansiyon, cinsel disfonksiyon ve kolinerjik yan tesirler ( ağız kuruluğu gibi) görülebilir. OKB’nin farmakolojik tedavisinde seratonin geri alım inhibitörlerinin (SSRI) aktifliği fazlaca sayıda araştırmada kanıtlanmıştır. SSRI’lar ekseriyetle trisiklik ilaçlardan daha âlâ tolere edilirler, bu yüzden OKB tedavisinde birinci basamak ilaç olarak kullanılırlar. SSRI’lar, OKB tedavisi için çoklukla depresyon tedavisi için önerilen günlük dozlarından daha faz-la kullanılırlar. (iki yahut üç kat) Bu tedavilerden sonuç alınamazsa bir nöroleptik (risperidon, olanzapin gibi) ya da lityum ile güçlendirme tedavisi uygulanabilir. OKB’nin tedavisinde kullanılabilecek öbür ilaçlar monoaminooksidan inhibitörleri (MAOI), buspiron ve klonazepam’dır. Psikoterapi Davranışçı tekniklerin ana prensipleri, hastayı obsesyonel fikirlere ağır biçimde maruz bırakma ve hastanın korkulan uyaranla alakalı olarak ortaya çıkan anksiyetesini azaltmak için uyguladığı davranışları önlemedir. Davranışçı tedavi hem yatan hastalarda, birebir vakitte ayaktan takip edilen hastalarda uygulanabilir. Denetimli çalışmalarda farmakoterapi, davranışçı tedavi ya da ikisinin kombinasyonun OKB hastalarının semptomlarını değerli ölçüde azalttığı bulunmuştur. Hangi tedavinin uygulanacağı klinisyenin sonucuna ve hastanın tedavi seçeneklerini kabulü aslına dayanır. Bunlar haricinde psikodinamik psikoterapi, aile terapisi, küme terapisi üzere tedavilerde uygulanabilmektedir. Tedaviye şiddetli direnç gösteren hastalar için elektrokonvulzif terapi ve psiko-cerrahi (en sık olarak singulotomi) düşünülebilir. EKT psikocerrahi kadar tesirli değildir, lakin cerrahi öncesi son seçenek olarak düşünülmedir.
Öteki psikiyatrik rahatsızlıklarda da olduğu üzere ilaç tedavisi yahut psikoterapinin aktifliği gösterilmiştir. Tedaviden yarar görmeyen olgularda cerrahi teşebbüsler ve EKT (halk içinde elektrik tedavisi) denenmektedir.
İlaç Tedavisi
İlaç tedavisinde en tesirli olduğu gösterilen ilaç trisiklik antidepresanlar kümesinden klomipramin iken, günümüzde yan tesirleri de düşünüldüğünde birinci sırada SSRI kümesi ilaçlar yer alır. Tedavide istenilen tesir elde edilemediğinde antipsikotikler, antiepileptikler, anksiyolitikler üzere ilaç kümeleri da tedaviye eklenebilir.
Psikoterapiler
1- Psikanalitik Terapi
2- Bilişsel Davranışçı Terapi
3-Diğer terapi uygulamalarından, şahsa uygun olan.
Seyri
Obsesif-kompulsif bozukluk gerek hastayı gerekse de hasta yakınlarını pek etkileyen ve rahatsız eden bir rahatsızlık bulunmasına karşın tedavisinde gerek ilaç tedavisiyle gerekse psikoterapi biçimleri ile yüz güldürücü sonuçlar alınmaktadır. İlaç tedavisi alan hastaların %60-70’inde yaklaşık 2-3 aylık bir müddetçte belirtilerde %30’dan fazla azalma ortaya çıkar. Bu yarar ilaç kullanılmaya devam edildiği sürece devam etmektedir. Terapi formları ve kombine tedavi ile bu oranlar daha da yükselmektedir.
En kıymetli nokta hasta/danışan – hekim/terapist işbirliği ve tedavi ve denetimlerin aksatılmadan vaktinde gerçekleştirilmesidir.
Sağlıklı Günler..