Akıl sağlığındaki en büyük paradokslardan biri Stockholm Sendromu ve istismara uğramış çocuk ve yetişkinlerin istismarcılarına karşı göstermiş olduğu işbirlikçi davranışlardır. Kurbanlar istismarcılarını şikâyet etmemek ile kalmayıp onları idealize bile eder. Hem Stockholm Sendromu birebir vakitte travma daha sonrası gerilim bozukluğu aile içi şiddet ile karakterize edilebilir. Bu yazının maksadı da, karmaşık TSSB’nin evrimsel teorisini açıklamak ayrıyeten, evrim teorisinin alaka seviyesini ve TSSB araştırmaları ile türler-arası karşılaştırmaları göstermeyi amaçlamıştır.
Son vakit içinderdaki global çatışmalar rehine tecrübelerini manaya muhtaçlığını artırdı. Büyük güç dengesizliğini içeren, azabın kelam konusu olduğu, kurbanların hazırlıksız yakalandığı ve cinsel atağın kelam konusu olduğu durumlar yüksek oranda TSSB ile bağlantılıdır. Aile içi istismar durumlarında da birebir yönelim kelam konusudur. Gözlerin bağlanması ve izolasyon durumu uzun periyodik esaret altındaki duyusal yoksunluğa yol açar. Hijyenik olmayan şartlar, fizikî istismar, yaklaşan vefat güçsüzlük, aşağılama, insanlık dışı davranışlar ve esir alanların daha fazla öfkesine maruz kalmaktan kaçınma da buna niye olabilir. Belgisiz tehditler durumun öngörülmezliğine yol açar bu da genel manada memeliler için kuvvetli anksiyete tetikleyicisidir. Symbionese Liberation Army tarafınca kaçırılıp izole edilen, gözleri bağlanıp küçük dolapta saklanan, tecavüze maruz kalan ve mevt tehditleri maruz kalıp çabucak sonrasında özgür bırakılmasına karşın bu örgüte katılan Patty Hearts hadisesi bu mevzuda aydınlatıcı olabilir.
Bu durum ile paralize olan Stockholm Sendromu, rehinenin travmatik olayın üstesinden gelebilmesi için esir alan kişi ile içinde kurduğu karşılıklı müspet hislerin paradoksal gelişimidir. birinci vakit içinderda Stockholm Sendromu, 1973 yılındaki Stockholm’daki banka soygununda birkaç gün esir tutulan rehinelerin onları esir alanlara karşı paradoksal olarak olumlu hisler sergilenmesi ile anıldı. Emsal bir durum Çeçen liderliğinde yapılan Moskova kuşatmasında da yaşandı. 11 rehiniçin 10’u Stockholm durumu ile misal karakteristik özellik göstermiştir. Rehin alma durumu ne kadar uzarsa sendromun gelişme ihtimalide o kadar artar.
Sendromun oluşması için dört ana temel vardır. Bunlar; birinin kendisine yönelik tehdit algılaması, esir alan kişi tarafınca kurbana yapılan küçük uygunluklar, durumun kaçınılmazlığı ve istismarcı haricinde kalan öbür bakış açılarından uzaklaşma durumudur. İtalya’da vefat oranın %21 olduğu adam kaçırma olaylarından daha sonra TSSB’den fazla Stockholm Sendromu geliştirildiği gözlemlenmiştir. Stockholm sendromunda kurbanın saldırgan ile bir özdeşleşim kurması kelam konusudur tıpkı ailesi tarafınca istismara uğrayan çocuklarda olduğu üzere. Bilişsel uyumsuzlukta bu sendromda kelam konusudur. Kurban bilişsel uyumsuzuğun niye olduğu duygusal rahatsızlığı ortadan kaldırmak için bu bilişleri durumu uygun hale getirmeye çalışır. Bir başka açıklama ise beyin-yıkama olarak yapıldı. Daima mevt tehdidine ve aşağılamaya maruz kalan kurbanlar onları esir alan bireylere karşı boyun eğme eğilimi gösterir.
Hem Srockholm Sendromu’nda birebir vakitte TSSB’de olan, istismarcının paradoksal idealleştirilmesi evrimsel çerçevede ele alınmıştır. Evrimsel süreçten beri, anksiyete ve kaygı hayatta kalabilmek için kıymetli faktörlerdendir. Bracha ve arkadaşları, TSSB de dahil anksiyete alttürleri için ayrıntılı ve spesifik evrimsel kökenler sundu. Evrimsel teoride canlılarda görülen hayatta kalma davranışlarının merkezi pozisyonda olması, bu fonksiyonu etkileyecekler majör mutasyonlar ölümcül olma eğilimdeydi. Yani temel misyon bireyin kendini tehditlere karşı müdafaasıdır. DSM-IV kriterine göre, TSSB bir daha deneyimleme ve tehditlerin abartılı biçimde hatırlanmasını, unutulmamasını içermektedir. Yükseltici bellek içinse daha savunmacı bir ön şart gerekmektedir. Kaçınma davranışları, DSM-IV gruplamasında gerçek savunma, geri çekilme, uyuşma olguları reddedilse bile açıkça savunmaya yöneliktir. Emsal biçimde, DSM-IV’te çok uyarılma saldırgan muhafazaya niye olan hipervijilans olgusunu temsil etmektedir. Ruh sıhhati alanında hipervijilans fizyolojik algı olarak yorumlanırken, zooloji alanında ise tehdit kaynakları için yapılan abartılmış gözden geçirme olarak tanımlar. Psikiyatristler memeliler üstündeki bu durumu büyük ölçüde sıradanleştirerek savaş ya da kaç olarak açıklamıştır. Kurbanlarda bunlara ek olarak avcıları caydırmak ve baş karıştırmak için donma davranışı da gözlemlenmiştir. Tonik hareketsizlik olan bu donma barış, teslimiyet ve uzlaşmayı kapsayan tipler ortası bir savunma stratejisidir. Yatıştırma bir gerileme işlevine hizmet eder zira astlar yatıştırmayı kullanarak yarış uğraşlarını askıya alır, lakin bu türlü kaybetme maliyetlerini düşürürler.
Şempanzeler yapılan çalışmada baskının ve görünür bir hiyerarşinin bulunmasına karşın onu kabul edecek öteki kümenin olmaması ihtimaline rağmen astlar kaçış seçeneği tercih etmemiştir. Mağlup şempanzeler teselliyi agonistik ittifakın kıymeti (saldırganlık odaklı) niçiniyle kazananda arar. Erkek şempanzenin üremesi için küme hiyerarşisinde aşikâr bir rütbeye ulaşmalı ve astları ile ittifak kurmalıdır. Dış güçlere karşı birlik ve küme ahenginden dolayı çatışmanın yerine işbirliği ön plana çıkar.
Aynı durum insanlarda ise şu biçimde; kronik travmatize olmuş kişi için bağımsız hareket ağır cezalar ile sonuçlanan itaatsizliktir. Yatıştırma dehşet ve utanma duygusu ile alakalıdır. Endişe savunmayı motive eder; utanç ise tehdit yok sinyali verir. Utanç, TSSB bağlamında yer alan rahatsız edici bir durumdur. Kendini küçümsemek için suçlayan tecavüz mağdurları içinde utanç deneyimlenmektedir.
Nörofizyolojide toplumsal fonksiyonlarla ile bağlıdır. Birinci çalışmalar TSSB’nin toplumsal yönelimli olduğunu gösterirken şu anda eşi görülmemiş bir nörobiyoloji dalgalanması ile kontaklı olduğu görülmüştür. Paul MacLean tarafınca geliştirilen limbik sistem kavramına, savunmanın sosyofizyolojisi’nin ve TSSB’nin anlaşılmasına yardımcı olması açısından üçlü beyin modelinin geliştirmiştir. TSSB’nin kimi özellkleri ilkel bir yapıya sahiptir ve isteksiz gerçekleşir. Örneğin, ürkme eski beyin yapıları tarafınca aktive edilene bir reflekstir. TSSB’nin genetik yatkınlığını açıklayan araştırmalarda yapılmıştır. En ilkel haliyke yetıştırma kimilerinde görüldüğü üzere ya daima ya hiç cevabıdır. Özetle, TSSB’nin bağlamı genel bir araştırma gerektirir. TSSB’ye niye olan çeşitli açıklamalar getirilmiştir.
Son vakit içinderdaki global çatışmalar rehine tecrübelerini manaya muhtaçlığını artırdı. Büyük güç dengesizliğini içeren, azabın kelam konusu olduğu, kurbanların hazırlıksız yakalandığı ve cinsel atağın kelam konusu olduğu durumlar yüksek oranda TSSB ile bağlantılıdır. Aile içi istismar durumlarında da birebir yönelim kelam konusudur. Gözlerin bağlanması ve izolasyon durumu uzun periyodik esaret altındaki duyusal yoksunluğa yol açar. Hijyenik olmayan şartlar, fizikî istismar, yaklaşan vefat güçsüzlük, aşağılama, insanlık dışı davranışlar ve esir alanların daha fazla öfkesine maruz kalmaktan kaçınma da buna niye olabilir. Belgisiz tehditler durumun öngörülmezliğine yol açar bu da genel manada memeliler için kuvvetli anksiyete tetikleyicisidir. Symbionese Liberation Army tarafınca kaçırılıp izole edilen, gözleri bağlanıp küçük dolapta saklanan, tecavüze maruz kalan ve mevt tehditleri maruz kalıp çabucak sonrasında özgür bırakılmasına karşın bu örgüte katılan Patty Hearts hadisesi bu mevzuda aydınlatıcı olabilir.
Bu durum ile paralize olan Stockholm Sendromu, rehinenin travmatik olayın üstesinden gelebilmesi için esir alan kişi ile içinde kurduğu karşılıklı müspet hislerin paradoksal gelişimidir. birinci vakit içinderda Stockholm Sendromu, 1973 yılındaki Stockholm’daki banka soygununda birkaç gün esir tutulan rehinelerin onları esir alanlara karşı paradoksal olarak olumlu hisler sergilenmesi ile anıldı. Emsal bir durum Çeçen liderliğinde yapılan Moskova kuşatmasında da yaşandı. 11 rehiniçin 10’u Stockholm durumu ile misal karakteristik özellik göstermiştir. Rehin alma durumu ne kadar uzarsa sendromun gelişme ihtimalide o kadar artar.
Sendromun oluşması için dört ana temel vardır. Bunlar; birinin kendisine yönelik tehdit algılaması, esir alan kişi tarafınca kurbana yapılan küçük uygunluklar, durumun kaçınılmazlığı ve istismarcı haricinde kalan öbür bakış açılarından uzaklaşma durumudur. İtalya’da vefat oranın %21 olduğu adam kaçırma olaylarından daha sonra TSSB’den fazla Stockholm Sendromu geliştirildiği gözlemlenmiştir. Stockholm sendromunda kurbanın saldırgan ile bir özdeşleşim kurması kelam konusudur tıpkı ailesi tarafınca istismara uğrayan çocuklarda olduğu üzere. Bilişsel uyumsuzlukta bu sendromda kelam konusudur. Kurban bilişsel uyumsuzuğun niye olduğu duygusal rahatsızlığı ortadan kaldırmak için bu bilişleri durumu uygun hale getirmeye çalışır. Bir başka açıklama ise beyin-yıkama olarak yapıldı. Daima mevt tehdidine ve aşağılamaya maruz kalan kurbanlar onları esir alan bireylere karşı boyun eğme eğilimi gösterir.
Hem Srockholm Sendromu’nda birebir vakitte TSSB’de olan, istismarcının paradoksal idealleştirilmesi evrimsel çerçevede ele alınmıştır. Evrimsel süreçten beri, anksiyete ve kaygı hayatta kalabilmek için kıymetli faktörlerdendir. Bracha ve arkadaşları, TSSB de dahil anksiyete alttürleri için ayrıntılı ve spesifik evrimsel kökenler sundu. Evrimsel teoride canlılarda görülen hayatta kalma davranışlarının merkezi pozisyonda olması, bu fonksiyonu etkileyecekler majör mutasyonlar ölümcül olma eğilimdeydi. Yani temel misyon bireyin kendini tehditlere karşı müdafaasıdır. DSM-IV kriterine göre, TSSB bir daha deneyimleme ve tehditlerin abartılı biçimde hatırlanmasını, unutulmamasını içermektedir. Yükseltici bellek içinse daha savunmacı bir ön şart gerekmektedir. Kaçınma davranışları, DSM-IV gruplamasında gerçek savunma, geri çekilme, uyuşma olguları reddedilse bile açıkça savunmaya yöneliktir. Emsal biçimde, DSM-IV’te çok uyarılma saldırgan muhafazaya niye olan hipervijilans olgusunu temsil etmektedir. Ruh sıhhati alanında hipervijilans fizyolojik algı olarak yorumlanırken, zooloji alanında ise tehdit kaynakları için yapılan abartılmış gözden geçirme olarak tanımlar. Psikiyatristler memeliler üstündeki bu durumu büyük ölçüde sıradanleştirerek savaş ya da kaç olarak açıklamıştır. Kurbanlarda bunlara ek olarak avcıları caydırmak ve baş karıştırmak için donma davranışı da gözlemlenmiştir. Tonik hareketsizlik olan bu donma barış, teslimiyet ve uzlaşmayı kapsayan tipler ortası bir savunma stratejisidir. Yatıştırma bir gerileme işlevine hizmet eder zira astlar yatıştırmayı kullanarak yarış uğraşlarını askıya alır, lakin bu türlü kaybetme maliyetlerini düşürürler.
Şempanzeler yapılan çalışmada baskının ve görünür bir hiyerarşinin bulunmasına karşın onu kabul edecek öteki kümenin olmaması ihtimaline rağmen astlar kaçış seçeneği tercih etmemiştir. Mağlup şempanzeler teselliyi agonistik ittifakın kıymeti (saldırganlık odaklı) niçiniyle kazananda arar. Erkek şempanzenin üremesi için küme hiyerarşisinde aşikâr bir rütbeye ulaşmalı ve astları ile ittifak kurmalıdır. Dış güçlere karşı birlik ve küme ahenginden dolayı çatışmanın yerine işbirliği ön plana çıkar.
Aynı durum insanlarda ise şu biçimde; kronik travmatize olmuş kişi için bağımsız hareket ağır cezalar ile sonuçlanan itaatsizliktir. Yatıştırma dehşet ve utanma duygusu ile alakalıdır. Endişe savunmayı motive eder; utanç ise tehdit yok sinyali verir. Utanç, TSSB bağlamında yer alan rahatsız edici bir durumdur. Kendini küçümsemek için suçlayan tecavüz mağdurları içinde utanç deneyimlenmektedir.
Nörofizyolojide toplumsal fonksiyonlarla ile bağlıdır. Birinci çalışmalar TSSB’nin toplumsal yönelimli olduğunu gösterirken şu anda eşi görülmemiş bir nörobiyoloji dalgalanması ile kontaklı olduğu görülmüştür. Paul MacLean tarafınca geliştirilen limbik sistem kavramına, savunmanın sosyofizyolojisi’nin ve TSSB’nin anlaşılmasına yardımcı olması açısından üçlü beyin modelinin geliştirmiştir. TSSB’nin kimi özellkleri ilkel bir yapıya sahiptir ve isteksiz gerçekleşir. Örneğin, ürkme eski beyin yapıları tarafınca aktive edilene bir reflekstir. TSSB’nin genetik yatkınlığını açıklayan araştırmalarda yapılmıştır. En ilkel haliyke yetıştırma kimilerinde görüldüğü üzere ya daima ya hiç cevabıdır. Özetle, TSSB’nin bağlamı genel bir araştırma gerektirir. TSSB’ye niye olan çeşitli açıklamalar getirilmiştir.