Bu çalışmada, erken çocukluk devrinde babadan algılanan kabul/reddin somatizasyon ve anksiyete ile münasebeti incelenmiştir. Yapılan çalışma, 18-65 yaş içinde 228 kişi iştirakçi ile gerçekleştirilmiştir. İştirakçilerden elde edilen Demografik Bilgi Formu, Ebeveyn Kabul Red Ölçeği (Baba formu), Somatizasyon Ölçeği, Telaş ve Anksiyete Ölçeklerinden alınan puanlar SPSS (Statistical Package Program for Social Science) ile tahlil edilmiştir. Araştırmada EKRÖ Baba Formu ve alt boyutları sıcaklık/şefkat (tersi soğukluk), ihmal/kayıtsızlık, düşmanlık/saldırganlık, ayrışmamış red ile somatizasyon ve EAÖ içinde olumlu tarafta manalı alaka saptanmıştır. EKRÖ ve somatizasyon puanlarının, kardeş sayısı, ekonomik seviye, baba eğitim durumu, ebeveyn uygar durum, yaş üzere demografik değişkenlerde farklılaştığı; EAÖ için kardeş sayısı, ebeveyn uygar durum, baba eğitim seviyesi, ekonomik durum değişkenlerinin farklılaştığı belirlenmiştir. İhmal/kayıtsızlık, düşmanlık/saldırganlık alt boyutlarının somatizasyon ve EAÖ üzerinde değerli yordayıcı rollerinin olduğu görülmüştür. Baba-çocuk bağlantısının literatürde uzun yıllar ihmal edilmesinin olumsuz tesirleri görülmektedir. Erken çocukluk periyodunda babaların kıymetini anlatan çalışmalar yapılmalı bununla birlikte önleyici farkındalık eğitimleri verilmelidir.
Baba sevgisi çocukluktan yetişkinlik periyoduna kadar uzanan süreçte ruhsal sıhhatle alakalıdır. Babanın kabullenici/reddedici davranışları ve çocukların bu davranışları algılayış biçimi sosyal-bilişsel öğrenme, sosyokültürel, toplumsal, ailevi üzere karmaşık bağlamlardan etkilenmektedir1 . Kültürlerarası incelenen baba-çocuk bağlantısının farklı kültürler içinde farklılaşmasına karşın babaların çocukların sağlıklı gelişimleri için değerli bir role sahip oldukları savunulmaktadır. Baba-çocuk alakaları araştırmalarının öncüsü Michael Lamb, babaların çocukların gelişimi üstündeki tesirine verilen ehemmiyetin anneye oranla adaletsizliğinden bahsetmektedir2 . Rohner araştırmalarında, babanın kabullenici bağlantısının çocuklar üzerinde en az anneninki kadar değerli olduğu bilgisine ulaşırken; babası tarafınca red algılayan çocukların reddedici tesirleri anne reddinin tesirlerinden daha fazla olabilmektedir.
Babayla olumlu vakit geçirmenin çocuğun toplumsal yaşantısına ve bilişsel gelişim süreçlerine katkısı olurken beraberinde kişinin kendi hislerini tanımlama ve dış dünyadaki insanların hislerini manaya üzere maharetler kazandığı belirtilmektedir. Kozmik muhtaçlık olan ilgi, sevgi ve inanç hisleri baba-çocuk içinde kâfi seviyede karşılanmadığında, hislerin paylaşımı ve sözü engellendiğinde yetişkinlik periyodu ruhsal ahenklerini etkileyebilmektedir . Çalışmada, baba sıcaklık boyutunun somatizasyon ve anksiyete ile alakası incelenmiştir. Ekar Kuramında ebeveynliğin sıcaklık boyutunu, ebeveyn kabulü ve reddi oluşturmaktadır. Kabullenici boyutu çocuğa verilen sevgi ve pahadır, baba reddi gerçek ya da algılanan sıcaklık, ilgi ve takviyenin yokluğunu söz etmektedir. Rohner, Ebeveyn Kabul-Red Kuramı çerçevesinde baba sevgisinin çocuğun gelişimi açısından incelenmiş olduğu çalışmada, babanın sevgi sözleriyle ilgili davranışların, annenin sevgisine kıyasla uzun yıllar boyunca hayli ihmal edildiği belirtilmektedir . Somatizasyon, kişinin ruhsal kahırlarını ve duygusal sıkıntılarını fizikî bir hastalığa bağlayarak irtibat kurma ve tıbbi yardım arama eğilimidir. Somatizasyon bir teşhis yahut bozukluk değil, klinik bir görüştür . Somatizasyonu bulunan bireyler heterojen küme ortasında bedellendirilmektedir, mühleti ve şiddeti bireyin hislerini manaya ve tabir etme özelliğine bağlı olarak değişiklik göstermektedir . Somatizasyonun ortaya çıktığı bireylerin ortak özellikleri, genelde ailesiyle inançlı ve destekleyici bir bağ kuramayan, karmaşık ve sıhhatsiz ailelerde büyüyen bireyler halinde belirtilmektedir7 . Tasa, gelecekte tehlike olarak görülen sorunun çözülmesi için bilişsel bir teşebbüs olarak tanımlanmaktadır8 . Kaygı bilişsel işleyişin olağan özelliğidir lakin gelecekteki kararı belirli olmayan olayların olumsuz sonuçlanacağı ile ilgili telaşlı bekleyiş (aşırı endişe) ve gerçek bir tehlike ya da tehdit olmadan yaşanıp süreğenleşirse anksiyete bozukluklarına dönüşmektedir. Bu bağlamda anskiyetenin temelini tasanın daima olarak yaşanması oluşturmaktadır . Yaygın anksiyete bozukluğu (YAB) temelinde çok kaygıyla birlikte anksiyetenin yaygın ve kronik bir hal aldığı anksiyete bozukluğudur. ‘Aşırı ve denetim edilemeyen endişe’ YAB’ın temel özelliğidir. Kas tansiyonu, uyku bozuklukları, zihni boşaltmada yahut konsantre olmada kuvvetlik çekme, kolay yorulma, kendini gergin ve huzursuz ya da diken üzerinde hissetme üzere belirtilerinde eşlik ettiği bir bozukluk olarak tanımlanmaktadır. YAB olan şahıslar ekseriyetle diğerlerinin endişelenmeyeceği en küçük durumlar karşısında bile kaygı yaşarlar ve yalnızca bir husus hakkında değil birfazlaca bahiste (iş, aile, maddiyat, sıhhat, okul, bağlantı problemleri) endişenirler10. Yaygın anksiyetenin oluşumunun kıymetli sebeplerinden biri erken periyotta anne-baba kaybı yahut kusurlu anne-baba tavırları olarak sayılmaktadır11. Dugas’ın YAB bilişsel modeli belirsizliğe tahammülsüzlük üzerine kurulmuştur12. YAB olan şahısların belirsizliğe toleransları düşüktür, neredeyse hiç tolere edemezler13 . Literatür incelendiğinde baba-çocuk münasebetinin değeri ve tesirleri üzerine olan araştırmaların anne-çocuk araştırmalarına bakılırsa çok sonlu olduğu görülmüştür. Bu niçinle erken periyotta baba-çocuk içindeki etkileşimin ehemmiyetini ile tesirlerini vurgulamak ve literatüre katkı sağlamak amaçlanmıştır. Erken devirde babadan algıladığı kabul/reddedici davranışlarla büyümüş olan şahısların somatizasyon eğilimi, telaş ve anksiyete ile alakası EKRÖ alt ölçeklerle birlikte incelenmiştir.
Araştırmanın kozmosu İstanbul’da yaşayan yaşları 18 ve 65 içinde değişen, 141 bayan ve 87 erkekle toplam 228 şahıstan oluşmaktadır. 18 yaşından küçük, 65 yaşından büyük şahıslar araştırmaya dahil edilmemiştir. İştirakçiler sıradan rastgele örneklem seçimi ileyapılmıştır. Araştırma kesitsel bir çalışma olup iştirak gönüllülük aslına dayanmaktadır. Çalışmaya katılmayı kabul eden iştirakçilerden onay alabilmek ve çalışma hedefi hakkında bilgi vermek hedefiyle, araştırmacı (psikolog) tarafınca hazırlanan İştirakçi Bilgilendirme ve İstekli Olur Formu kullanılmıştır.Yapılan araştırmada; Sosyodemografik Bilgi Formu, Yetişkin Ebeveyn Kabul/Red Ölçeği-Baba Formu (Y-EKRÖ), Somatizasyon Ölçeği ve Telaş ve Anksiyete Ölçeği (EAÖ) bilgi toplama araçları olarak kullanılmıştır. Sosyodemografik Bilgi Formu Çalışmada kullanılan sosyodemografik bilgi ve bilgi formu, araştırmacı tarafınca hazırlanmış; cinsiyet, yaş, kardeş sayısı, uygar durum, eğitim durumu, ekonomik durum ve sıhhat sorunları ile ilgili bilgi edinmeyi amaçlayan soruları içermektedir (Tablo 1). Yetişkin Ebeveyn Kabul/Red Ölçeği-Baba Formu(Y-EKRÖ) Yetişkin Ebeveyn Kabul/Red Ölçeği (Y-EKRÖ) Rohner ve arkadaşları (1978) tarafınca, algılanan ebeveyn kabul ve red seviyelerini ölçmek gayesiyle geliştirilmiştir. Dörtlü Likert tipi ölçektir. Çalışmada ölçeğin (standart – 60 madde) uzun versiyonun Baba formu kullanılmıştır. Ölçek (1) sıcaklık/şefkat (tersi soğukluk) (20 madde), (2) düşmanlık/saldırganlık (15 madde), (3) kayıtsızlık/ ihmal (15 madde) ve ayrışmamış reddetme (10 madde) olmak üzere 4 alt boyuta sahiptir14 . Ölçeğin sıcaklık/şefkat alt boyutunu oluşturan tüm unsurlar ve kayıtsızlık/ihmal alt boyutunu oluşturan hususlarda 7 tanesi aykırı puanlanmaktadır. Y-EKRÖ ölçeğinde sıcaklık/şefkat alt ölçeğinde bulunan tüm unsurlar aykırı çevrilmiş olarak kodlanmış ve bu türlü tahlile dâhil edilmiştir. Bu niçinle, bilhassa toplam skor alınırken, tüm alt ölçeklerin toplamı iştirakçinin babasının ebeveynliğine dair olumsuz algılarını işaret etmektedir. Sıcaklık/şefkat (tersi soğukluk) alt ölçeği özelinde yorum yapılırken de, her bir unsur karşıt kodlandığı için, bu alt ölçek iştirakçilerin babasından algıladığı soğukluğu temsil etmektedir. 4 alt boyuta verilen karşılıkların kararında alınan puanların toplamı EKRÖ toplam puanını vermekte ve bu puan 60 (en düşük) ile 240 (en yüksek) içinde değişmektedir. Ölçek kararında alınan toplam puan şahısların anne yahut babalarıyla ilgili algıladıkları kabul-redde ait seviyesi göstermektedir. Ölçekten alınan yüksek puanlar şahısların ebeveynleriyle ilgili algıladıkları tavırların reddi ve sıcaklığın düşüklüğünü tabir etmektedir. birebir vakitte alınan yüksek puan yüksek seviyede reddetmeyi göstermektedir. Yetişkin EKRÖ uzun formu kırk sekiz lisana çevrilmiş ve çalışmaların kararında kâfi güvenirlik ve geçerlik özelliklerine sahip olduğu bulunmuştur15. Ölçeğin uzun formunun Türkiye standardizasyonu ise, Varan (2003) tarafınca hem olağan hem klinik örneklemlerde yapılmış ve Anne ve Baba Formlarına ilişkin iç tutarlılık katsayılarının 0.86 ile 0.96 içinde değiştiği saptanmıştır16. Ölçeğin bu çalışma için Cronbach alfa pahası ise 0.98 olarak bulunmuştur. Somatizasyon Ölçeği (SÖ) Minnesota Çok Taraflı Kişilik Envanteri (MMPI) somatizasyon alt ölçeği unsurları ile toplamda 33 unsurdan meydana gelen bir ölçektir. Ölçekte yer alan her unsur hakikat ya da yanlış seçeneği ile cevaplandırılır. Ölçekten alınabilecek toplam puan 0 (en düşük) ile 33 (en yüksek) içindedır ve puanın yüksek olması somatizasyon düzeyinin de yüksek olduğunu göstermektedir7 . Somatizasyon ölçeğinin Türkçeye geçerlik ve güvenirlilik çalışması Dülgerler (2000) tarafınca yapılmıştır. Çalışmada ölçeğin iç tutarlılık katsayısı 0,83, test-yine test güvenirlik katsayısı 0,99, test yarılama güvenirlik katsayısı 0,63 olarak tespit edilmiştir7 . Ölçeğin bu çalışmadaki iç tutarlılık katsayısı ise 0,96 olarak bulunmuştur.
Telaş ve Anksiyete Ölçeği (EAÖ) Kendini kıymetlendirme tipi bir ölçek olan (EAÖ) Dugas ve arkadaşları (2001) tarafınca geliştirilmiştir. Ölçek yaygın anksiyete bozukluğunun teşhis kriterlerini DSM-IV (APA, 1994) de tanımlandığı biçimde ölçmektedir. Bu bağlamda ölçek tasa mevzularını, telaşın çok ve denetim edilemeyen yanlarını, bozukluğun mühletini ve sıklığını, somatik belirtileri, tasa ve anksiyeteye bağlı çaresizliği ve insanın hayatına olan müdahalesini ölçmektedir. Dokuz (0-8) puanlı Likert tipinde bir ölçek olan Kaygı ve Anksiyete Ölçeğinden alınabilecek en düşük puan 0 iken en yüksek puan 80’dir. Ölçeğin toplam puanını hesaplamak için ise, tüm unsurlara verilen cevaplar 1. husustaki karşılıklar hariç olmak üzere 11 unsura verilen cevapların toplanmasıyla elde edilir10 . Telaş ve Anksiyete Ölçeğinin Türkçeye geçerlik ve güvenirlilik çalışması Akyay (2016) tarafınca yapılmıştır. Çalışmada ölçeğin iç tutarlılık katsayı 0,90, test-yeniden test güvenirlik katsayısı 0,52 olarak bulunmuştur10. Ölçeğin bu çalışmadaki iç tutarlılık katsayısı ise 0,95 olarak bulunmuştur. BULGULAR Elde edilen ayrıntıların tahlili için; SPSS (Statistical Package Program for Social Science) version 21.0 programı kullanılmıştır. Sosyodemografik Bilgi Formu’nda yer alan değişkenlerin dağılımlarını tespit etmek emeliyle Frekans Tahlili kullanılmıştır. Uygulanan ölçekler ile Sosyodemografik Bilgi Form unda yer alan değişkenler içindeki farklılığı saptamak için Bağımsız Kümelerde t-Testi Tahlili ve Tek İstikametli Varyans Tahlilinden yararlanılmıştır. Ölçeklerin kendi ortalarındaki alakayı saptamak emeliyle Pearson Korelasyon Tahlili ve ölçeklerin kendi ortalarındaki ilgiyi yordamak hedefiyle ise Regresyon Tahlili yapılmıştır. Çalışmadaki Sosyodemografik Bulgular Örnekleme ilişkin tanımlayıcı istatiksel bulgular Tablo 1.’de gösterilmiştir. Yapılan tahlil neticelerina nazaran; baba kabul/red, somatizasyon, tasa ve anksiyete ile cinsiyet içinde istatistiksel olarak manalı seviyede bir fark bulunmamaktadır (p>0,05). Baba kabul/red, somatizasyon, tasa ve anksiyete ile bir arada yaşanan kişi içinde istatistiksel olarak manalı seviyede bir fark bulunmamaktadır (p>0,05). Y-EKRÖ, SÖ ve EAÖ puanları şikayet edinilen rahatsızlığa göre manalı seviyede farklılık göstermektedir (p≤0,05). Şikayet edinilen bir rahatsızlığı bulunan iştirakçilerin Y-EKRÖ (T(222)=7,553; p=0,000), SÖ (T(222)= 7,746; p=0,000) ve EAÖ (T(222)=5,657; p=0,000) puanları şikayet edinilen bir rahatsızlığı bulunmayan iştirakçilere nazaran manalı derecede farklı ve yüksek olarak saptanmıştır. Y-EKRÖ, SÖ ve EAÖ puanları şikayet edinilen rahatsızlık için doktora gitme durumuna nazaran manalı seviyede farklılık göstermektedir (p≤0,05). Şikayet ettiği bir rahatsızlık için doktora giden iştirakçilerin Y-EKRÖ (T(134)= 5,281; p=0,000), SÖ (T(134) =6,172; p=0,000) ve EAÖ (T(134)=4,993; p=0,000) puanları şikayet edinilen rahatsızlık için doktora gitmeyen iştirakçilere nazaran manalı derecede farklı ve yüksek olarak bulgulanmıştır. Baba kabul/red, somatizasyon, tasa ve anksiyete ile teşhis konulmuş sıhhat sorunu içinde istatistiksel olarak manalı bir fark bulunmamaktadır (p>0,05). Y-EKRÖ (F(4,223)=12,860; p=0,000), SÖ (F(4,223)=7,539; p=0,000) ve EAÖ (F(4,223)=4,255; p=0,000) puanları ile kardeş sayısı içinde manalı seviyede bir fark bulunmaktadır. Beş ve üzerinde kardeşi olan iştirakçilerin Y-EKRÖ ve SÖ puanlarının başka kardeş sayısına sahip iştirakçilerden daha yüksek olduğu saptanmıştır. Dört kardeş olan iştirakçilerin EAÖ puanlarının öbür kardeş sayısına sahip iştirakçilerden daha yüksek olduğu saptanmıştır.
Y-EKRÖ (F(2,223)=138,158; p=0,000), SÖ (F(2,223)=112,545; p=0,000) ve EAÖ (F(2,223)=79,748; p=0,000) puanları ile ekonomik seviye içinde manalı seviyede bir fark bulunmaktadır. Düşük ekonomik seviyeye sahip iştirakçilerin Y-EKRÖ, SÖ, EAÖ puanlarının orta ve yüksek ekonomik seviyeye sahip iştirakçilerden daha yüksek olduğu saptanmıştır. Y-EKRÖ (F(3,224)=11,871; p=0,000), SÖ (F(3,224)=9,588; p=0,000) ve EAÖ (F(3,224)=5,492; p=0,001) puanları ile anne baba uygar durumu içinde manalı seviyede bir fark bulunmaktadır. Anne ve babası boşanmış olan iştirakçilerin Y-EKRÖ, SÖ, EAÖ puanlarının başka iştirakçilerden daha yüksek olduğu saptanmıştır. Y-EKRÖ (F(4,223)=18,657; p=0,000), SÖ (F(4,223)=17,959; p=0,000) ve EAÖ (F(4,223)=8,444; p=0,000) puanları ile baba eğitim seviyesi içinde manalı seviyede bir fark bulunmaktadır. Babası ortaokul mezunu olan iştirakçilerin Y-EKRÖ, SÖ, EAÖ puanlarının babası okuma yazma bilmeyen, ilkokul ve üniversite mezunu olan iştirakçilerden daha yüksek olduğu saptanmıştır. Y-EKRÖ, SÖ puanları yaşa nazaran manalı seviyede farklılık göstermektedir (p≤0,05). Yaşı 35 üzerinde iştirakçilerin Y-EKRÖ (p=0,000) ile SÖ (p=0,000) puanları yaşı 35 ve altında olan iştirakçilere göre manalı derecede farklı ve yüksek olarak saptanmıştır.
Somatizasyon ile baba kabul/red içindeki bağlantıyı saptamak maksadıyla yapılan regresyon tahlili manalı bir sonuç vermiştir (F=536,372; p=0,000). Model somatizasyon toplam varyansının yaklaşık %70’ini açıklamaktadır. Regresyon katsayılarının anlamlılığına ait t-testi sonuçları incelendiğinde baba kabul/ reddinin somatizasyonun üzerinde manalı bir yordayıcı olduğu görülmektedir. Araştırmaya katılan bireylerin somatizasyon seviyelerindeki artış ebeveyn kabul/red seviyelerini arttırmaktadır (β=0,164, p=0,000) (Tablo 3). SÖ puanlarına ait varyansa katkıları bakımından iki değişkenin kıymetli yordayıcılar olduğu görülmektedir. Tahlile birinci basamakta SÖ değişkeninde %69.4 ile en çok varyansı açıklayan İhmal/ Kayıtsızlık değişkeni girmiştir (β = 0.637, t = 22.686, p ≤ 0.05). İhmal/Kayıtsızlık ile SÖ içinde müspet alaka vardır. İhmal/ Kayıtsızlık seviyesi arttıkça, SÖ seviyesinde artış olmaktadır. Tahlile ikinci etapta modele Düşmanlık/Saldırganlık dahil olmuştur. Düşmanlık/Saldırganlık (β = 0.232, t = 3.930, p ≤ 0.05) varyansın %1.8’ini açıklamış ve bu biçimdelikle bu iki değişken varyansın %71.2’ini açıklamıştır. Düşmanlık/Saldırganlık ile SÖ içinde müspet bağlantı vardır. Düşmanlık/Saldırganlık seviyesi arttıkça, SÖ seviyesinde artış olmaktadır (Tablo 3). Kaygı ve anksiyete ile baba kabul/red içindeki alakayı saptamak emeliyle yapılan regresyon tahlili manalı bir sonuç vermiştir (F=261,874; p=0,000). Model telaş ve anksiyete toplam varyansının yaklaşık %53.7’sini açıklamaktadır. Regresyon katsayılarının anlamlılığına ait t-testi sonuçları incelendiğinde ebeveyn kabul/ reddinin telaş ve anksiyete üzerinde manalı bir yordayıcı olduğu görülmektedir. Araştırmaya katılan bireylerin tasa ve anksiyete seviyelerindeki artış ebeveyn kabul/red seviyelerini arttırmaktadır
EAÖ puanlarına ait varyansa katkıları bakımından iki değişkenin değerli yordayıcılar olduğu görülmektedir. Tahlile birinci etapta EAÖ değişkeninde %51.3 ile en çok varyansı açıklayan İhmal/Kayıtsızlık değişkeni girmiştir (β = 1.098, t = 15.487, p ≤ 0.05). İhmal/Kayıtsızlık ile EAÖ içinde müspet münasebet vardır. İhmal/Kayıtsızlık seviyesi arttıkça, EAÖ seviyesinde artış olmaktadır. Tahlile ikinci basamakta modele Düşmanlık/Saldırganlık dahil olmuştur. Düşmanlık/Saldırganlık (β = 0.571, t = 3.828, p ≤ 0.05) varyansın %2.7’sini açıklamış ve bu biçimdelikle bu iki değişken varyansın %54’ünü açıklamıştır. Düşmanlık/Saldırganlık ile EAÖ içinde olumlu ilgi vardır. Düşmanlık/Saldırganlık seviyesi arttıkça, EAÖ seviyesinde artış olmaktadır (Tablo 4). TARTIŞMA Boşanmış ebeveynlere sahip iştirakçiler babalarından daha fazla red algılamaktadırlar. Boşanma daha sonrasında ekseriyetle çocukların bakımının annenin sorumluluğunda olması niçiniyle babası tarafınca ihmal ve reddedilmiş hissedebilmektedir. Kaya ve Gündüz (2019), çocuklarla yapılan çalışmada boşanmış olan ebeveynlerin çocuklarında genel manada babadan daha epey red algıladıkları kararına ulaşılmıştır17. Öngider’in (2013), çocuk örneklemiyle yapılan çalışmasında ebeveynleri boşanmış olan ailelerde, evli olanlara bakılırsa istatistiksel olarak manalı seviyede baba ihmal ve ayrışmamış red alt ölçeklerinden yüksek puanlar aldıkları görülmüştür. Araştırmacıya göre kararın bu biçimde olmasının sebebi boşanma daha sonrasında babanın meskenden ayrılarak uzaklaşması olarak gösterilmektedir18. Çalışmanın kararı literatürle benzerlik göstermektedir. Ebeveynleri boşanmış olan iştirakçilerin somatizasyon puanları daha yüksek olduğu gösterilmiştir. Literatürde az sayıda olan çalışma bulgusuna nazaran, somatizasyonun ebeveynlerin uygar durumuna nazaran farklılaşmadığı yönündedir17,19. Ebeveynleri boşanmış aile modelinde büyüyen kişi reddedilmiş ve yalnız hissedebilir, anksiyete ve kaygılarından kurtulmak için bedensel yakınmalarını kullanabilir, bu yolla babasının sevgi ve ilgisini bakılırsabilmektedir (ikincil kazanç). Çalışmada, ebeveyni boşanmış olanların yaygın anksiyete düzeyleri manalı seviyede yüksek bulunmuştur. Turan Cebeci’nin (2009) çalışmasında ebeveyni boşanmış ailelerde büyüyen bireylerin durumluluk ve daima anksiyete puanlarının ebeveynleri boşanmamış şahısların durumluluk ve daima tasa puanlarından manalı seviyede yüksek olduğu belirlenmiştir20. Ebeveynleri boşanmış olan şahısların yaşadıkları gerilim ve duygusal sebepler, şahısları yaygın anksiyeteye daha eğilimli hale getirdiği söylenebilir. Aile içi sorunlar, anksiyete ve boşanmış aile çocuğu olmak içinde kuvvetli bir bağ vardır21 . Düşük ekonomik gelire sahip iştirakçiler orta ve yüksek düzeye göre daha fazlaca baba reddi algılamaktadır. Ulaşılan sonuç literatürle karşılaştırtıldığında uyumlu olduğu görülmüştür22, 23. Deniz’in (2014) çalışmasında, düşük ve orta ekonomik gelire sahip bireylerin yüksek gelire sahip olanlara oranla daha fazla ebeveyn reddi algılamışlardır22 . Abacı’nın (2018); çalışmasına göre toplam baba red puanı düşük ve orta düzeydeki gelirde, yüksek gelire kıyasla yüksek olduğu bulunmuştur23. Çin’de yapılan bir araştırmada Chen ve Rubin (1994) ise aile ekonomik geliri ile ebeveyn kabulü ile negatif olarak bağda bulunmuştur. Bu durumu açıklamak için, ebeveynlerin daha fazla kazanmak için çalışırken çocuklarını ihmal ettiklerini, daha az ilgilendikleri halinde tabir edilmiştir. Ekonomik durumu düşük ailelerin çocuklarının başarılı bulunmasına ait beklentileri daha fazla olup, çocuklarıyla daha epey vakit geçiriyor olabilecekleri bildirilmiştir24. Düşük ekonomik düzeye sahip iştirakçilerin somatizasyon puanları orta ve yüksek ekonomik gelire sahip iştirakçilerden yüksek olduğu bulgulanmıştır. Araştırmalar incelendiğinde ekseriyetle örneklemin çocuk/ergen bulunmasına rağmen bulgulanan kararın literatürle benzerlik gösterdiği görülmektedir25, 26 . Özer’e (2011) göre, düşük ekonomik gelire sahip ergenler daha fazlaca somatizasyon, anksiyete, olumsuz benlik ve depresyon semptomları göstermektedir25. Kadıoğlu’nun (2018), Ekar üzerine yapılan çalışmasında ebeveynlerin ekonomik düzeyleri düştükçe çocuklarda somatik belirtilerin arttığı görülmüştür26. Telaş ve Anksiyete için ekonomik gelir değerlendirildiğinde, düşük ekonomik gelire sahip olan iştirakçilerin yaygın anksiyete puanlarının manalı seviyede yüksek olduğu belirlenmiştir. Saha çalışmalarında, YAB’nun düşük gelir düzeyine sahip şahıslarda daha sık olduğu bildirilmiştir27, 28. Bu durum düşük ekonomik gelire sahip olan şahısların hayata daha umutsuz bakabileceği, kaygılı ve korkulu hissedebileceği biçiminde yorumlanabilir. Buna ek olarak kimi araştırmacılar cinsiyet haricindeki demografik değişkenlerin YAB için kesin bir öngörücü olmadığını belirtmişlerdir29 . EKRÖ ile kardeş sayıları içindeki münasebet incelendiğinde, beş yahut daha fazla kardeş olan şahıslar, babalarından daha fazlaca red algılamışlardır. Kardeş sayısı arttıkça ebeveynlerin bir çocuğa ayırabildikleri vakitte azalmaktadır. İlginin diğer kardeşlerede bölünmesi reddedilmiş algılamasına sebep olabilmektedir. Abacı’nın (2018) çalışmasında kardeş sayısındaki artış ile ebeveyn reddi içinde olumlu bağlı bulunmuştur23. Bir diğer çalışmada kardeş sayısının ailenin tavırlarını etkilediği kararına ulaşılmıştır30. Literatürde çalışmayı takviyeler araştırmalar mevcuttur23, 31. Karaboğa ve Eker’in (2018) lise öğrencileriyle yaptığı çalışmada kardeş sayısı dört ve beş olanlarda babadan algılanan düşmanlık/saldırganlık ve ihmal/ kayıtsızlık alt boyutlarının istatistiksel olarak manalı ve yüksek olduğu kararına ulaşılmıştır31. Somatizasyon ile kardeş sayıları münasebeti incelendiğinde, beş ve üzeri kardeş sayısına sahip bireylerin somatizasyon puanları yüksek olduğu kararına ulaşılmaktadır. Literatür incelendiğinde, çalışmaların birbiriyle tutarlılık göstermediği gözlenmektedir. Teken ve arkadaşları (2019), çocuk ve ergenlerle yapılan çalışmalarında kardeş sayısının somatizasyon ve anksiyete üzerinde manalı seviyede bir tesire sahip olmadığını belirtmektedir19 . Yıldırım ve arkadaşları (2008), hemşirelik öğrencilerinin ruhsal sıhhatlerini inceleyen çalışmada 4 yahut daha hayli kardeş sayısına sahip şahısların daha az ruhsal semptom ortaya koymasında tesirli olduğu kararına ulaşılmıştır, bu kararı kardeşlerin verdiği toplumsal dayanakla ilişkilendirmişlerdir32. EAÖ ile kardeş sayısı alakası incelendiğinde, dört kardeş olan iştirakçilerin yaygın anksiyete puanlarının başka iştirakçilerden daha yüksek olduğu saptanmıştır. Demiriz ve Ulutaş (2003), çalışmalarında kardeş sayısı arttıkça daima dert düzeyininde arttığı görülmektedir33. Bunu destekleyen öbür bir çalışmada, çekirdek ailede büyüyen bireylerin daima tasa seviyeleri geniş ailede büyüyen bireylere kıyasla daha düşük olduğu belirtilmiştir34. Kardeş sayısı, ailenin ekonomik durumuna ve ebeveynlerin tavır ve davranışlarına bağlı olarak anksiyeteyi etkileyebilmektedir. Ebeveynin kardeşler içinde eşit tavırlar sergilememesi, kardeşler içinde çatışma ve ekonomik seviyesi yetersiz olan kardeş sayısının fazla olduğu ailelerdeki çocukların muhtaçlıklarının karşılanamaması anksiyete yaratabilir.Çalışmadan farklı olarak yaygın anksiyetenin kardeş sayısına göre farklılaşmadığı çalışmalarda görülmektedir35, 36 . Babası ortaokul mezunu olan iştirakçiler başkalarına kıyasla daha fazla red algılamaktadır. Literatür incelendiğinde EKRÖ ile baba eğitim durumunu ayrıntılı ela alan çalışmaya rastlanılmamaktadır. Ebeveyn reddinin daha az eğitimli ebeveynlerde daha yaygın olduğu söz edilmektedir37. Literatürde baba kabul/red ve baba tahsil durumu içindeki alakayı inceleyen çalışmaya rastlanılmamıştır. Babası ortaokul mezunu olan iştirakçilerin somatizasyon puanları öteki baba eğitim durumlarına bakılırsa daha yüksek olduğu belirlenmiştir. Kimi çalışmalarda eğitim düzeyi düşük olan şahısların daha az duygusal farkındalık gösterdiği kararına ulaşılmıştır38. Dığrak ve arkadaşlarının (2014), yaptıkları çalışmada düşük eğitim düzeyine sahip olan bireylerin somatizasyon puanlarının daha yüksek olduğu görülmüştür39. Eğitim düzeyinin yükselmesi, kişinin kendini ve hislerini yanlışsız biçimde söz etmeye yönelik yeteneğinin gelişmesine katkısı olduğu bilinmektedir. Babası ortaokul mezunu olan iştirakçilerin yaygın anksiyete puanları başka baba eğitim durumlarına nazaran yüksek olduğu belirlenmiştir. Literatürdeki çalışmaların bu hususta hudutlu olduğu görülmüştür. Demiriz ve Ulutaş (2003)’ın; çalışmalarında lise ve yükseköğrenim mezunu olan babaların çocuklarının daima telaş seviyelerinin başka kümelere bakılırsa daha az olduğu görülmüştür. Bu durumun babanın tahsilinin artmasıyla birlikte çocuğun etrafıyla uyumlu ve anksiyete seviyesi düşük çocuklar yetiştirmesini sağlayacağı, babanın eğitimindeki artışın anksiyete seviyelerini olumlu istikamette etkilediği düşünülmektedir33. Yapılan çalışmalara bakılırsa yüksek eğitim düzeyine sahip olan ebeveyn ile ilkokul mezunu olan ebeveynin çocuklarına uyguladıkları tavırlar farklılık gösterebilmektedir. Buna benzeri bir çalışmada ebeveynlerinin yüksek okul mezunu olan bireylerin telaş seviyelerinin düşük olduğu belirlenmiştir40 . Baba Kabul/Red ve Alt Boyutları ile Somatizasyon ve Anksiyete içindeki Bağa Dair sonuçların Tartışılması Babadan algılanılan soğukluk, ihmal, düşmanlık, ayrışmamış red algısı arttıkça somatizasyonun arttığı görülmektedir. EKRÖ ve alt boyutlarının somatizasyon tesiri incelendiğinde ise baba ihmal/ kayıtsızlık ve düşmanlık/saldırganlık alt boyutlarının somatizasyonu manalı seviyede yordadıkları görülmektedir. Çocukluk periyodunda bağlanma figürlerinden biriyle kurulan fonksiyonsuz etkileşim, karşılanmayan temel duygusal gereksinimler üzere sebeplerle erken periyot uyumsuz şemalar oluşabilmektedir. Bu şemalar erken çocukluk periyodundan yetişkinlik periyoduna kadar gelerek bireyin bütün hayatını etkileyebilmektedir41. Erken çocukluk devrinde ebeveynin çocuğa gerekli ilgiyi göstermemesi yada kâfi bakımı verememesi ile bedenselleştirme içinde manalı münasebet saptanmıştır42. Young ve arkadaşlarına (2003) bakılırsa erken periyot uyumsuz şemalar depresyon, anksiyete, maddeyi berbata kullanım üzere biroldukça ruhsal rahatsızlığa sebep olabilmektedir, somatizasyonda en sık görülenlerden biri olmuştur41. Çalışmayla paralel biçimde Lackner, Gudleski ve Blanchard’ın (2004), yaptıkları çalışmada babadan algılanan düşmanlık ve saldırganlık (reddedilme) ile somatizasyon belirtileri içinde kuvvetli bir bağ olduğu kararına ulaşılmıştır43. Kaya ve Gündüz’ün (2019), çocuklarla yapılan çalışmasında somatik semptomların en epey babadan algılanan düşmanlık alt ölçeğiyle bağlantılı olduğu kararına ulaşılmış, babadan algılanan düşmanlık arttıkça somatik belirtilerin arttığı görülmüştür17. Kaplan ve Ak (2018), gençlerde ruhsal belirtiler ve sorunlu davranışların incelendiği çalışmada, (otoriter, muhafazacı, ilgisiz, mükemmeliyetçi, demokratik) baba ve anne tavırlarını otoriter ve ilgisiz olarak belirten ergenlerin somatizasyon puan ortalamasının başka tavırlara nazaran daha yüksek olduğu görülmüştür44. Leff’e (1973) bakılırsa biroldukça toplumda hislerin rahatça gösterilmesi uygun karşılanmaz bundan dolayı hisler çoklukla somatik semptomlar yoluyla anlatılır45. Toplumlarda bilhassa otorite kaynağına karşı his ve niyetleri bastırma eğilimi ile somatik semptomlar görülebilmektedir. Toplumlar anne ve baba rolüne çeşitli bakılırsavler yüklemiştir. Bilhassa birtakım kültürlerde, bebeğin bakımı ve çocukla fiziksel-duygusal etkileşim kurmak yalnızca annelik rolüyle ilişkilendirilmiştir46. Açev’in (2017), yapılan bir araştırma raporuna bakılırsa, çalışmaya katılan babaların babalık rolüne bakışları değerlendirildiğinde, birtakım iştirakçiler tarafınca babalık rolünün yalnızca çocuğun maddi muhtaçlıklarını karşılamak olduğu formunda rollerini tanımlamışlardır47. Buna bağlı olarak ataerkil bedellerin tesirini koruduğu ve değişime dirençli bir sorun olduğundan bahsetmek mümkündür. Bu inanış ve yapıya sahip toplumlarda babalar anneye oranla çocuklarıyla daha az fiziksel-sözel etkileşim kurmaktadır. Çocukluk çağı travmatik yaşantılar ve sözelleştirilemeyen hisler (duyguların sözel halde tabirini engellemek) öğrenmeye dayalı bir hareket olan somatotimik lisanın gelişmesine niye olabilmektedir48 . Lamb (2000), kültürler ortası incelediği baba-çocuk bağlantısının farklı kültürler içinde farklılaşmasına karşın babaların çocukların sağlıklı gelişimleri için değerli bir role sahip olduklarını savunmaktadır49. Çalışmanın 18-65 yaş aralığındaki şahıslarla yapılması ve baba EKRÖ alt boyutlarının ayrıntılı araştırılması çalışmayı farklı kılmaktadır. Ulaşılan sonuçların literatüre kıymetli bir katkı olduğu düşünülmektedir. EKRÖ alt boyutları ile anksiyete bağı incelendiğinde; babasından soğukluk, ihmal, düşmanlık ve ayrışmamış red algılayan iştirakçilerin tasa ve anksiyete puanlarının yükseldiği belirlenmiştir. EKRÖ alt ölçeklerinden olan ihmal/kayıtsızlık ve düşmanlık/saldırganlığın, yaygın anksiyeteyi manalı seviyede yordadığı görülmektedir. Ölçekte istatistiğe alınmayan birinci soruda, iştirakçilere kendilerini çoğunlukla endişelendiren mevzuların neler olduğu sorulmuştur. Örneklemdeki telaş bahisleri incelendiğinde çoğunlukla sıhhat, gelecek, iş, çocuklar, imtihanlar, aile baskısı üzere hususların yer aldığı gözlemlenmiştir. Telaşın hayatlarının birfazlaca alanına yaygınlık gösterdiği görülmektedir. Azevedo ve arkadaşları (2013) yaptıkları çalışmada ergenlerin daima tasa seviyesini arttıran en değerli faktörün algılanan baba reddi olduğu üstünde durulmuştur50. Rohner’e (1986) göre, kişinin hayat ve dünyayla ilgili genel fikirlerini ruhsal açıdan ne biçimde inşa edeceği, bilhassa ebeveynleriyle olan alakasında yaşadığı kabul ya da reddedilme deneyimleri tarafınca şekilleneceğini belirtmektedir. Buna bağlı olarak bebek daha anne karnında kendisini annesiyle bir bütün olarak algılamaya başlamaktadır ve dış dünyayla kurduğu birinci irtibatta baba figürü vardır. Dış dünya ve babanın tanınmasıyla kişinin hayata karşı bakış açısı oluşmaya başlamaktadır. Red algılayan şahıslar olumsuz dünya görüşüne sahip olmaları niçiniyle hayatı tehdit edici, inançsız yer, makus, tehlikeli ve belirsizliklerle dolu olarak görmektedir51. Rastgele tehdite karşı duyarlılıklarının yüksek olması, günlük sıkıntılara karşı ağır tasa yaşamaları bunun kararında telaş bozukluğu belirtileri göstermeleri mümkün olmaktadır. Literatüre bakıldığında daima dert seviyesini arttıran en değerli faktörün algılanan baba reddi olduğu üzerine çalışmalar mevcuttur50,52,53. Bunun yanında erken çocukluk devrinde algılanan reddedilmeye dayalı ebeveyn ihmal davranışlarının anksiyeteyle içindeki ilgiyi gösteren araştırmalar mevcuttur54,55. Ama çalışmanın yalnızca babalar üzerine yapılması araştırmaya netlik kazandırmıştır. Literatürde EAÖ ile yapılan benzeri çalışmaya rastlanılmamıştır. Bu niçinle bulgular literatüre yapılan bir katkı olarak düşünülmektedir. Bu çalışmada ulaşılan ana sonuçlar şunlardır: EKRÖ alt ölçeklerinden soğukluk, ihmal/kayıtsızlık, ayrışmamış red, düşmanlık/saldırganlık ile somatizasyon ve anksiyete içinde müspet istikamette alaka tespit edilmiştir. İhmal/kayıtsızlık ve düşmanlık/saldırganlık alt ölçeklerinin somatizasyon ve tasa anksiyeteyi yordadığı saptanmıştır. Baba Kabul/Red ; kardeş sayısı, ekonomik seviye, ebeveyn uygar durum, baba eğitim seviyesi, yaş değişkenine göre manalı seviyede farklılık göstermektedir. Somatizasyon; kardeş sayısı, ekonomik seviye, ebeveyn uygar durum, baba eğitim seviyesi, yaş değişkenine göre manalı seviyede farklılık göstermektedir. Telaş ve Anksiyete; kardeş sayısı, ekonomik seviye, ebeveyn uygar durum, baba eğitim seviyesi değişkenlerine bakılırsa manalı seviyede farklılık göstermektedir. Çalışmamızdaki sonuçlar incelendiğinde, baba kabul/reddinin somatizasyon ve anksiyete ile kıymetli ve manalı seviyede bağlantılı olduğu gözlemlenmiştir. Babaların sevgiyi gösterme (kabul edici) davranışlarında toplum ve kültürden etkilendiği görülmektedir. Ama toplum ve kültür sabit olmamakla birlikte değişime açık yapılardır. Bilhassa topluma bu bahiste farkındalık kazandırılarak, toplumsal sorun olarak görülen durumların önüne geçilebileceği öngörülmektedir. Erken çocukluk devrinde babayla olan kabul ve red algısının kişinin hayatında oluşabilecek tesirini anlatan önleyici eğitimler düzenlenebilir. Bu eğitim programları yetişkinler için bilişsel davranışsal temelli olup babaların çocuklarıyla nasıl daha nitelikli ve sağlıklı ilgi içerisinde olabilecekleri üzerine odaklanılabilir. Bunun yanında hisler ve fizikî belirtiler içindeki ilişkilerden dolayı zihin-beden süreçlerine odaklanılabilir ve topluma bu tarafta farkındalık sağlayan çalışmalar yapılabilir. Sonluluklar İstanbul vilayetinde 228 istekli iştirakçiden sağlanan datalarla çalışma yapılmıştır. Bilgilendirilmiş olur formu ile istek istenmiş ve isteği olan istekli iştirakçiler araştırmaya dahil edilmiştir. Çalışmaya katılan şahısların kendini ve babaları ile ilgili sorularda bağlantılarını düzgün gösterme gayretinde olabileceği ve aldatıcı yanıtlar verebileceği bununda araştırmanın neticelerina tesir edebileceği düşünülmüştür.Çalışmada kullanılan ölçeklerin uzun olması iştirakçilerin sıkılmalarına ve dikkat toparlamada kuvvetliğe niye olabileceği düşünülmüştür. Örneklem çoğunluğunun baba eğitim seviyesinin birinci ve ortaokul olması, ekonomik seviyenin orta ve düşük düzeyin yüksek düzeye göre pek fazla olması da çalışmanın sonluluğunu arttıran bir faktör olarak karşımıza çıkmaktadır. Gelecekte yapılacak çalışmada bu sınırlılıkların dikkate alınmasının değerli olduğu düşünülmektedir. Sınırlılıklara karşın, babadan algılanan kabul-reddin değerine ışık tutması somatizasyon ve yaygın anksiyete ile bağlantısını göstermiş olması ötürüsıyla çalışmanın daha sonraki çalışmalara da katkı sağlayacağı düşünülmektedir. Etik Unsurlara Uygunluk Beyanı Çalışma için Üsküdar üniversitesi Girişimsel Olmayan Araştırmalar Etik Heyetinden 27.11.2019 tarihinde 61351342/2019-532 sayılı müsaade alınmıştır. Çıkar çatışması Bu makalenin tüm müellifleri, makaleye ait rastgele bir çıkar çatışması olmadığını beyan ederler.
Baba sevgisi çocukluktan yetişkinlik periyoduna kadar uzanan süreçte ruhsal sıhhatle alakalıdır. Babanın kabullenici/reddedici davranışları ve çocukların bu davranışları algılayış biçimi sosyal-bilişsel öğrenme, sosyokültürel, toplumsal, ailevi üzere karmaşık bağlamlardan etkilenmektedir1 . Kültürlerarası incelenen baba-çocuk bağlantısının farklı kültürler içinde farklılaşmasına karşın babaların çocukların sağlıklı gelişimleri için değerli bir role sahip oldukları savunulmaktadır. Baba-çocuk alakaları araştırmalarının öncüsü Michael Lamb, babaların çocukların gelişimi üstündeki tesirine verilen ehemmiyetin anneye oranla adaletsizliğinden bahsetmektedir2 . Rohner araştırmalarında, babanın kabullenici bağlantısının çocuklar üzerinde en az anneninki kadar değerli olduğu bilgisine ulaşırken; babası tarafınca red algılayan çocukların reddedici tesirleri anne reddinin tesirlerinden daha fazla olabilmektedir.
Babayla olumlu vakit geçirmenin çocuğun toplumsal yaşantısına ve bilişsel gelişim süreçlerine katkısı olurken beraberinde kişinin kendi hislerini tanımlama ve dış dünyadaki insanların hislerini manaya üzere maharetler kazandığı belirtilmektedir. Kozmik muhtaçlık olan ilgi, sevgi ve inanç hisleri baba-çocuk içinde kâfi seviyede karşılanmadığında, hislerin paylaşımı ve sözü engellendiğinde yetişkinlik periyodu ruhsal ahenklerini etkileyebilmektedir . Çalışmada, baba sıcaklık boyutunun somatizasyon ve anksiyete ile alakası incelenmiştir. Ekar Kuramında ebeveynliğin sıcaklık boyutunu, ebeveyn kabulü ve reddi oluşturmaktadır. Kabullenici boyutu çocuğa verilen sevgi ve pahadır, baba reddi gerçek ya da algılanan sıcaklık, ilgi ve takviyenin yokluğunu söz etmektedir. Rohner, Ebeveyn Kabul-Red Kuramı çerçevesinde baba sevgisinin çocuğun gelişimi açısından incelenmiş olduğu çalışmada, babanın sevgi sözleriyle ilgili davranışların, annenin sevgisine kıyasla uzun yıllar boyunca hayli ihmal edildiği belirtilmektedir . Somatizasyon, kişinin ruhsal kahırlarını ve duygusal sıkıntılarını fizikî bir hastalığa bağlayarak irtibat kurma ve tıbbi yardım arama eğilimidir. Somatizasyon bir teşhis yahut bozukluk değil, klinik bir görüştür . Somatizasyonu bulunan bireyler heterojen küme ortasında bedellendirilmektedir, mühleti ve şiddeti bireyin hislerini manaya ve tabir etme özelliğine bağlı olarak değişiklik göstermektedir . Somatizasyonun ortaya çıktığı bireylerin ortak özellikleri, genelde ailesiyle inançlı ve destekleyici bir bağ kuramayan, karmaşık ve sıhhatsiz ailelerde büyüyen bireyler halinde belirtilmektedir7 . Tasa, gelecekte tehlike olarak görülen sorunun çözülmesi için bilişsel bir teşebbüs olarak tanımlanmaktadır8 . Kaygı bilişsel işleyişin olağan özelliğidir lakin gelecekteki kararı belirli olmayan olayların olumsuz sonuçlanacağı ile ilgili telaşlı bekleyiş (aşırı endişe) ve gerçek bir tehlike ya da tehdit olmadan yaşanıp süreğenleşirse anksiyete bozukluklarına dönüşmektedir. Bu bağlamda anskiyetenin temelini tasanın daima olarak yaşanması oluşturmaktadır . Yaygın anksiyete bozukluğu (YAB) temelinde çok kaygıyla birlikte anksiyetenin yaygın ve kronik bir hal aldığı anksiyete bozukluğudur. ‘Aşırı ve denetim edilemeyen endişe’ YAB’ın temel özelliğidir. Kas tansiyonu, uyku bozuklukları, zihni boşaltmada yahut konsantre olmada kuvvetlik çekme, kolay yorulma, kendini gergin ve huzursuz ya da diken üzerinde hissetme üzere belirtilerinde eşlik ettiği bir bozukluk olarak tanımlanmaktadır. YAB olan şahıslar ekseriyetle diğerlerinin endişelenmeyeceği en küçük durumlar karşısında bile kaygı yaşarlar ve yalnızca bir husus hakkında değil birfazlaca bahiste (iş, aile, maddiyat, sıhhat, okul, bağlantı problemleri) endişenirler10. Yaygın anksiyetenin oluşumunun kıymetli sebeplerinden biri erken periyotta anne-baba kaybı yahut kusurlu anne-baba tavırları olarak sayılmaktadır11. Dugas’ın YAB bilişsel modeli belirsizliğe tahammülsüzlük üzerine kurulmuştur12. YAB olan şahısların belirsizliğe toleransları düşüktür, neredeyse hiç tolere edemezler13 . Literatür incelendiğinde baba-çocuk münasebetinin değeri ve tesirleri üzerine olan araştırmaların anne-çocuk araştırmalarına bakılırsa çok sonlu olduğu görülmüştür. Bu niçinle erken periyotta baba-çocuk içindeki etkileşimin ehemmiyetini ile tesirlerini vurgulamak ve literatüre katkı sağlamak amaçlanmıştır. Erken devirde babadan algıladığı kabul/reddedici davranışlarla büyümüş olan şahısların somatizasyon eğilimi, telaş ve anksiyete ile alakası EKRÖ alt ölçeklerle birlikte incelenmiştir.
Araştırmanın kozmosu İstanbul’da yaşayan yaşları 18 ve 65 içinde değişen, 141 bayan ve 87 erkekle toplam 228 şahıstan oluşmaktadır. 18 yaşından küçük, 65 yaşından büyük şahıslar araştırmaya dahil edilmemiştir. İştirakçiler sıradan rastgele örneklem seçimi ileyapılmıştır. Araştırma kesitsel bir çalışma olup iştirak gönüllülük aslına dayanmaktadır. Çalışmaya katılmayı kabul eden iştirakçilerden onay alabilmek ve çalışma hedefi hakkında bilgi vermek hedefiyle, araştırmacı (psikolog) tarafınca hazırlanan İştirakçi Bilgilendirme ve İstekli Olur Formu kullanılmıştır.Yapılan araştırmada; Sosyodemografik Bilgi Formu, Yetişkin Ebeveyn Kabul/Red Ölçeği-Baba Formu (Y-EKRÖ), Somatizasyon Ölçeği ve Telaş ve Anksiyete Ölçeği (EAÖ) bilgi toplama araçları olarak kullanılmıştır. Sosyodemografik Bilgi Formu Çalışmada kullanılan sosyodemografik bilgi ve bilgi formu, araştırmacı tarafınca hazırlanmış; cinsiyet, yaş, kardeş sayısı, uygar durum, eğitim durumu, ekonomik durum ve sıhhat sorunları ile ilgili bilgi edinmeyi amaçlayan soruları içermektedir (Tablo 1). Yetişkin Ebeveyn Kabul/Red Ölçeği-Baba Formu(Y-EKRÖ) Yetişkin Ebeveyn Kabul/Red Ölçeği (Y-EKRÖ) Rohner ve arkadaşları (1978) tarafınca, algılanan ebeveyn kabul ve red seviyelerini ölçmek gayesiyle geliştirilmiştir. Dörtlü Likert tipi ölçektir. Çalışmada ölçeğin (standart – 60 madde) uzun versiyonun Baba formu kullanılmıştır. Ölçek (1) sıcaklık/şefkat (tersi soğukluk) (20 madde), (2) düşmanlık/saldırganlık (15 madde), (3) kayıtsızlık/ ihmal (15 madde) ve ayrışmamış reddetme (10 madde) olmak üzere 4 alt boyuta sahiptir14 . Ölçeğin sıcaklık/şefkat alt boyutunu oluşturan tüm unsurlar ve kayıtsızlık/ihmal alt boyutunu oluşturan hususlarda 7 tanesi aykırı puanlanmaktadır. Y-EKRÖ ölçeğinde sıcaklık/şefkat alt ölçeğinde bulunan tüm unsurlar aykırı çevrilmiş olarak kodlanmış ve bu türlü tahlile dâhil edilmiştir. Bu niçinle, bilhassa toplam skor alınırken, tüm alt ölçeklerin toplamı iştirakçinin babasının ebeveynliğine dair olumsuz algılarını işaret etmektedir. Sıcaklık/şefkat (tersi soğukluk) alt ölçeği özelinde yorum yapılırken de, her bir unsur karşıt kodlandığı için, bu alt ölçek iştirakçilerin babasından algıladığı soğukluğu temsil etmektedir. 4 alt boyuta verilen karşılıkların kararında alınan puanların toplamı EKRÖ toplam puanını vermekte ve bu puan 60 (en düşük) ile 240 (en yüksek) içinde değişmektedir. Ölçek kararında alınan toplam puan şahısların anne yahut babalarıyla ilgili algıladıkları kabul-redde ait seviyesi göstermektedir. Ölçekten alınan yüksek puanlar şahısların ebeveynleriyle ilgili algıladıkları tavırların reddi ve sıcaklığın düşüklüğünü tabir etmektedir. birebir vakitte alınan yüksek puan yüksek seviyede reddetmeyi göstermektedir. Yetişkin EKRÖ uzun formu kırk sekiz lisana çevrilmiş ve çalışmaların kararında kâfi güvenirlik ve geçerlik özelliklerine sahip olduğu bulunmuştur15. Ölçeğin uzun formunun Türkiye standardizasyonu ise, Varan (2003) tarafınca hem olağan hem klinik örneklemlerde yapılmış ve Anne ve Baba Formlarına ilişkin iç tutarlılık katsayılarının 0.86 ile 0.96 içinde değiştiği saptanmıştır16. Ölçeğin bu çalışma için Cronbach alfa pahası ise 0.98 olarak bulunmuştur. Somatizasyon Ölçeği (SÖ) Minnesota Çok Taraflı Kişilik Envanteri (MMPI) somatizasyon alt ölçeği unsurları ile toplamda 33 unsurdan meydana gelen bir ölçektir. Ölçekte yer alan her unsur hakikat ya da yanlış seçeneği ile cevaplandırılır. Ölçekten alınabilecek toplam puan 0 (en düşük) ile 33 (en yüksek) içindedır ve puanın yüksek olması somatizasyon düzeyinin de yüksek olduğunu göstermektedir7 . Somatizasyon ölçeğinin Türkçeye geçerlik ve güvenirlilik çalışması Dülgerler (2000) tarafınca yapılmıştır. Çalışmada ölçeğin iç tutarlılık katsayısı 0,83, test-yine test güvenirlik katsayısı 0,99, test yarılama güvenirlik katsayısı 0,63 olarak tespit edilmiştir7 . Ölçeğin bu çalışmadaki iç tutarlılık katsayısı ise 0,96 olarak bulunmuştur.
Telaş ve Anksiyete Ölçeği (EAÖ) Kendini kıymetlendirme tipi bir ölçek olan (EAÖ) Dugas ve arkadaşları (2001) tarafınca geliştirilmiştir. Ölçek yaygın anksiyete bozukluğunun teşhis kriterlerini DSM-IV (APA, 1994) de tanımlandığı biçimde ölçmektedir. Bu bağlamda ölçek tasa mevzularını, telaşın çok ve denetim edilemeyen yanlarını, bozukluğun mühletini ve sıklığını, somatik belirtileri, tasa ve anksiyeteye bağlı çaresizliği ve insanın hayatına olan müdahalesini ölçmektedir. Dokuz (0-8) puanlı Likert tipinde bir ölçek olan Kaygı ve Anksiyete Ölçeğinden alınabilecek en düşük puan 0 iken en yüksek puan 80’dir. Ölçeğin toplam puanını hesaplamak için ise, tüm unsurlara verilen cevaplar 1. husustaki karşılıklar hariç olmak üzere 11 unsura verilen cevapların toplanmasıyla elde edilir10 . Telaş ve Anksiyete Ölçeğinin Türkçeye geçerlik ve güvenirlilik çalışması Akyay (2016) tarafınca yapılmıştır. Çalışmada ölçeğin iç tutarlılık katsayı 0,90, test-yeniden test güvenirlik katsayısı 0,52 olarak bulunmuştur10. Ölçeğin bu çalışmadaki iç tutarlılık katsayısı ise 0,95 olarak bulunmuştur. BULGULAR Elde edilen ayrıntıların tahlili için; SPSS (Statistical Package Program for Social Science) version 21.0 programı kullanılmıştır. Sosyodemografik Bilgi Formu’nda yer alan değişkenlerin dağılımlarını tespit etmek emeliyle Frekans Tahlili kullanılmıştır. Uygulanan ölçekler ile Sosyodemografik Bilgi Form unda yer alan değişkenler içindeki farklılığı saptamak için Bağımsız Kümelerde t-Testi Tahlili ve Tek İstikametli Varyans Tahlilinden yararlanılmıştır. Ölçeklerin kendi ortalarındaki alakayı saptamak emeliyle Pearson Korelasyon Tahlili ve ölçeklerin kendi ortalarındaki ilgiyi yordamak hedefiyle ise Regresyon Tahlili yapılmıştır. Çalışmadaki Sosyodemografik Bulgular Örnekleme ilişkin tanımlayıcı istatiksel bulgular Tablo 1.’de gösterilmiştir. Yapılan tahlil neticelerina nazaran; baba kabul/red, somatizasyon, tasa ve anksiyete ile cinsiyet içinde istatistiksel olarak manalı seviyede bir fark bulunmamaktadır (p>0,05). Baba kabul/red, somatizasyon, tasa ve anksiyete ile bir arada yaşanan kişi içinde istatistiksel olarak manalı seviyede bir fark bulunmamaktadır (p>0,05). Y-EKRÖ, SÖ ve EAÖ puanları şikayet edinilen rahatsızlığa göre manalı seviyede farklılık göstermektedir (p≤0,05). Şikayet edinilen bir rahatsızlığı bulunan iştirakçilerin Y-EKRÖ (T(222)=7,553; p=0,000), SÖ (T(222)= 7,746; p=0,000) ve EAÖ (T(222)=5,657; p=0,000) puanları şikayet edinilen bir rahatsızlığı bulunmayan iştirakçilere nazaran manalı derecede farklı ve yüksek olarak saptanmıştır. Y-EKRÖ, SÖ ve EAÖ puanları şikayet edinilen rahatsızlık için doktora gitme durumuna nazaran manalı seviyede farklılık göstermektedir (p≤0,05). Şikayet ettiği bir rahatsızlık için doktora giden iştirakçilerin Y-EKRÖ (T(134)= 5,281; p=0,000), SÖ (T(134) =6,172; p=0,000) ve EAÖ (T(134)=4,993; p=0,000) puanları şikayet edinilen rahatsızlık için doktora gitmeyen iştirakçilere nazaran manalı derecede farklı ve yüksek olarak bulgulanmıştır. Baba kabul/red, somatizasyon, tasa ve anksiyete ile teşhis konulmuş sıhhat sorunu içinde istatistiksel olarak manalı bir fark bulunmamaktadır (p>0,05). Y-EKRÖ (F(4,223)=12,860; p=0,000), SÖ (F(4,223)=7,539; p=0,000) ve EAÖ (F(4,223)=4,255; p=0,000) puanları ile kardeş sayısı içinde manalı seviyede bir fark bulunmaktadır. Beş ve üzerinde kardeşi olan iştirakçilerin Y-EKRÖ ve SÖ puanlarının başka kardeş sayısına sahip iştirakçilerden daha yüksek olduğu saptanmıştır. Dört kardeş olan iştirakçilerin EAÖ puanlarının öbür kardeş sayısına sahip iştirakçilerden daha yüksek olduğu saptanmıştır.
Y-EKRÖ (F(2,223)=138,158; p=0,000), SÖ (F(2,223)=112,545; p=0,000) ve EAÖ (F(2,223)=79,748; p=0,000) puanları ile ekonomik seviye içinde manalı seviyede bir fark bulunmaktadır. Düşük ekonomik seviyeye sahip iştirakçilerin Y-EKRÖ, SÖ, EAÖ puanlarının orta ve yüksek ekonomik seviyeye sahip iştirakçilerden daha yüksek olduğu saptanmıştır. Y-EKRÖ (F(3,224)=11,871; p=0,000), SÖ (F(3,224)=9,588; p=0,000) ve EAÖ (F(3,224)=5,492; p=0,001) puanları ile anne baba uygar durumu içinde manalı seviyede bir fark bulunmaktadır. Anne ve babası boşanmış olan iştirakçilerin Y-EKRÖ, SÖ, EAÖ puanlarının başka iştirakçilerden daha yüksek olduğu saptanmıştır. Y-EKRÖ (F(4,223)=18,657; p=0,000), SÖ (F(4,223)=17,959; p=0,000) ve EAÖ (F(4,223)=8,444; p=0,000) puanları ile baba eğitim seviyesi içinde manalı seviyede bir fark bulunmaktadır. Babası ortaokul mezunu olan iştirakçilerin Y-EKRÖ, SÖ, EAÖ puanlarının babası okuma yazma bilmeyen, ilkokul ve üniversite mezunu olan iştirakçilerden daha yüksek olduğu saptanmıştır. Y-EKRÖ, SÖ puanları yaşa nazaran manalı seviyede farklılık göstermektedir (p≤0,05). Yaşı 35 üzerinde iştirakçilerin Y-EKRÖ (p=0,000) ile SÖ (p=0,000) puanları yaşı 35 ve altında olan iştirakçilere göre manalı derecede farklı ve yüksek olarak saptanmıştır.
Somatizasyon ile baba kabul/red içindeki bağlantıyı saptamak maksadıyla yapılan regresyon tahlili manalı bir sonuç vermiştir (F=536,372; p=0,000). Model somatizasyon toplam varyansının yaklaşık %70’ini açıklamaktadır. Regresyon katsayılarının anlamlılığına ait t-testi sonuçları incelendiğinde baba kabul/ reddinin somatizasyonun üzerinde manalı bir yordayıcı olduğu görülmektedir. Araştırmaya katılan bireylerin somatizasyon seviyelerindeki artış ebeveyn kabul/red seviyelerini arttırmaktadır (β=0,164, p=0,000) (Tablo 3). SÖ puanlarına ait varyansa katkıları bakımından iki değişkenin kıymetli yordayıcılar olduğu görülmektedir. Tahlile birinci basamakta SÖ değişkeninde %69.4 ile en çok varyansı açıklayan İhmal/ Kayıtsızlık değişkeni girmiştir (β = 0.637, t = 22.686, p ≤ 0.05). İhmal/Kayıtsızlık ile SÖ içinde müspet alaka vardır. İhmal/ Kayıtsızlık seviyesi arttıkça, SÖ seviyesinde artış olmaktadır. Tahlile ikinci etapta modele Düşmanlık/Saldırganlık dahil olmuştur. Düşmanlık/Saldırganlık (β = 0.232, t = 3.930, p ≤ 0.05) varyansın %1.8’ini açıklamış ve bu biçimdelikle bu iki değişken varyansın %71.2’ini açıklamıştır. Düşmanlık/Saldırganlık ile SÖ içinde müspet bağlantı vardır. Düşmanlık/Saldırganlık seviyesi arttıkça, SÖ seviyesinde artış olmaktadır (Tablo 3). Kaygı ve anksiyete ile baba kabul/red içindeki alakayı saptamak emeliyle yapılan regresyon tahlili manalı bir sonuç vermiştir (F=261,874; p=0,000). Model telaş ve anksiyete toplam varyansının yaklaşık %53.7’sini açıklamaktadır. Regresyon katsayılarının anlamlılığına ait t-testi sonuçları incelendiğinde ebeveyn kabul/ reddinin telaş ve anksiyete üzerinde manalı bir yordayıcı olduğu görülmektedir. Araştırmaya katılan bireylerin tasa ve anksiyete seviyelerindeki artış ebeveyn kabul/red seviyelerini arttırmaktadır
EAÖ puanlarına ait varyansa katkıları bakımından iki değişkenin değerli yordayıcılar olduğu görülmektedir. Tahlile birinci etapta EAÖ değişkeninde %51.3 ile en çok varyansı açıklayan İhmal/Kayıtsızlık değişkeni girmiştir (β = 1.098, t = 15.487, p ≤ 0.05). İhmal/Kayıtsızlık ile EAÖ içinde müspet münasebet vardır. İhmal/Kayıtsızlık seviyesi arttıkça, EAÖ seviyesinde artış olmaktadır. Tahlile ikinci basamakta modele Düşmanlık/Saldırganlık dahil olmuştur. Düşmanlık/Saldırganlık (β = 0.571, t = 3.828, p ≤ 0.05) varyansın %2.7’sini açıklamış ve bu biçimdelikle bu iki değişken varyansın %54’ünü açıklamıştır. Düşmanlık/Saldırganlık ile EAÖ içinde olumlu ilgi vardır. Düşmanlık/Saldırganlık seviyesi arttıkça, EAÖ seviyesinde artış olmaktadır (Tablo 4). TARTIŞMA Boşanmış ebeveynlere sahip iştirakçiler babalarından daha fazla red algılamaktadırlar. Boşanma daha sonrasında ekseriyetle çocukların bakımının annenin sorumluluğunda olması niçiniyle babası tarafınca ihmal ve reddedilmiş hissedebilmektedir. Kaya ve Gündüz (2019), çocuklarla yapılan çalışmada boşanmış olan ebeveynlerin çocuklarında genel manada babadan daha epey red algıladıkları kararına ulaşılmıştır17. Öngider’in (2013), çocuk örneklemiyle yapılan çalışmasında ebeveynleri boşanmış olan ailelerde, evli olanlara bakılırsa istatistiksel olarak manalı seviyede baba ihmal ve ayrışmamış red alt ölçeklerinden yüksek puanlar aldıkları görülmüştür. Araştırmacıya göre kararın bu biçimde olmasının sebebi boşanma daha sonrasında babanın meskenden ayrılarak uzaklaşması olarak gösterilmektedir18. Çalışmanın kararı literatürle benzerlik göstermektedir. Ebeveynleri boşanmış olan iştirakçilerin somatizasyon puanları daha yüksek olduğu gösterilmiştir. Literatürde az sayıda olan çalışma bulgusuna nazaran, somatizasyonun ebeveynlerin uygar durumuna nazaran farklılaşmadığı yönündedir17,19. Ebeveynleri boşanmış aile modelinde büyüyen kişi reddedilmiş ve yalnız hissedebilir, anksiyete ve kaygılarından kurtulmak için bedensel yakınmalarını kullanabilir, bu yolla babasının sevgi ve ilgisini bakılırsabilmektedir (ikincil kazanç). Çalışmada, ebeveyni boşanmış olanların yaygın anksiyete düzeyleri manalı seviyede yüksek bulunmuştur. Turan Cebeci’nin (2009) çalışmasında ebeveyni boşanmış ailelerde büyüyen bireylerin durumluluk ve daima anksiyete puanlarının ebeveynleri boşanmamış şahısların durumluluk ve daima tasa puanlarından manalı seviyede yüksek olduğu belirlenmiştir20. Ebeveynleri boşanmış olan şahısların yaşadıkları gerilim ve duygusal sebepler, şahısları yaygın anksiyeteye daha eğilimli hale getirdiği söylenebilir. Aile içi sorunlar, anksiyete ve boşanmış aile çocuğu olmak içinde kuvvetli bir bağ vardır21 . Düşük ekonomik gelire sahip iştirakçiler orta ve yüksek düzeye göre daha fazlaca baba reddi algılamaktadır. Ulaşılan sonuç literatürle karşılaştırtıldığında uyumlu olduğu görülmüştür22, 23. Deniz’in (2014) çalışmasında, düşük ve orta ekonomik gelire sahip bireylerin yüksek gelire sahip olanlara oranla daha fazla ebeveyn reddi algılamışlardır22 . Abacı’nın (2018); çalışmasına göre toplam baba red puanı düşük ve orta düzeydeki gelirde, yüksek gelire kıyasla yüksek olduğu bulunmuştur23. Çin’de yapılan bir araştırmada Chen ve Rubin (1994) ise aile ekonomik geliri ile ebeveyn kabulü ile negatif olarak bağda bulunmuştur. Bu durumu açıklamak için, ebeveynlerin daha fazla kazanmak için çalışırken çocuklarını ihmal ettiklerini, daha az ilgilendikleri halinde tabir edilmiştir. Ekonomik durumu düşük ailelerin çocuklarının başarılı bulunmasına ait beklentileri daha fazla olup, çocuklarıyla daha epey vakit geçiriyor olabilecekleri bildirilmiştir24. Düşük ekonomik düzeye sahip iştirakçilerin somatizasyon puanları orta ve yüksek ekonomik gelire sahip iştirakçilerden yüksek olduğu bulgulanmıştır. Araştırmalar incelendiğinde ekseriyetle örneklemin çocuk/ergen bulunmasına rağmen bulgulanan kararın literatürle benzerlik gösterdiği görülmektedir25, 26 . Özer’e (2011) göre, düşük ekonomik gelire sahip ergenler daha fazlaca somatizasyon, anksiyete, olumsuz benlik ve depresyon semptomları göstermektedir25. Kadıoğlu’nun (2018), Ekar üzerine yapılan çalışmasında ebeveynlerin ekonomik düzeyleri düştükçe çocuklarda somatik belirtilerin arttığı görülmüştür26. Telaş ve Anksiyete için ekonomik gelir değerlendirildiğinde, düşük ekonomik gelire sahip olan iştirakçilerin yaygın anksiyete puanlarının manalı seviyede yüksek olduğu belirlenmiştir. Saha çalışmalarında, YAB’nun düşük gelir düzeyine sahip şahıslarda daha sık olduğu bildirilmiştir27, 28. Bu durum düşük ekonomik gelire sahip olan şahısların hayata daha umutsuz bakabileceği, kaygılı ve korkulu hissedebileceği biçiminde yorumlanabilir. Buna ek olarak kimi araştırmacılar cinsiyet haricindeki demografik değişkenlerin YAB için kesin bir öngörücü olmadığını belirtmişlerdir29 . EKRÖ ile kardeş sayıları içindeki münasebet incelendiğinde, beş yahut daha fazla kardeş olan şahıslar, babalarından daha fazlaca red algılamışlardır. Kardeş sayısı arttıkça ebeveynlerin bir çocuğa ayırabildikleri vakitte azalmaktadır. İlginin diğer kardeşlerede bölünmesi reddedilmiş algılamasına sebep olabilmektedir. Abacı’nın (2018) çalışmasında kardeş sayısındaki artış ile ebeveyn reddi içinde olumlu bağlı bulunmuştur23. Bir diğer çalışmada kardeş sayısının ailenin tavırlarını etkilediği kararına ulaşılmıştır30. Literatürde çalışmayı takviyeler araştırmalar mevcuttur23, 31. Karaboğa ve Eker’in (2018) lise öğrencileriyle yaptığı çalışmada kardeş sayısı dört ve beş olanlarda babadan algılanan düşmanlık/saldırganlık ve ihmal/ kayıtsızlık alt boyutlarının istatistiksel olarak manalı ve yüksek olduğu kararına ulaşılmıştır31. Somatizasyon ile kardeş sayıları münasebeti incelendiğinde, beş ve üzeri kardeş sayısına sahip bireylerin somatizasyon puanları yüksek olduğu kararına ulaşılmaktadır. Literatür incelendiğinde, çalışmaların birbiriyle tutarlılık göstermediği gözlenmektedir. Teken ve arkadaşları (2019), çocuk ve ergenlerle yapılan çalışmalarında kardeş sayısının somatizasyon ve anksiyete üzerinde manalı seviyede bir tesire sahip olmadığını belirtmektedir19 . Yıldırım ve arkadaşları (2008), hemşirelik öğrencilerinin ruhsal sıhhatlerini inceleyen çalışmada 4 yahut daha hayli kardeş sayısına sahip şahısların daha az ruhsal semptom ortaya koymasında tesirli olduğu kararına ulaşılmıştır, bu kararı kardeşlerin verdiği toplumsal dayanakla ilişkilendirmişlerdir32. EAÖ ile kardeş sayısı alakası incelendiğinde, dört kardeş olan iştirakçilerin yaygın anksiyete puanlarının başka iştirakçilerden daha yüksek olduğu saptanmıştır. Demiriz ve Ulutaş (2003), çalışmalarında kardeş sayısı arttıkça daima dert düzeyininde arttığı görülmektedir33. Bunu destekleyen öbür bir çalışmada, çekirdek ailede büyüyen bireylerin daima tasa seviyeleri geniş ailede büyüyen bireylere kıyasla daha düşük olduğu belirtilmiştir34. Kardeş sayısı, ailenin ekonomik durumuna ve ebeveynlerin tavır ve davranışlarına bağlı olarak anksiyeteyi etkileyebilmektedir. Ebeveynin kardeşler içinde eşit tavırlar sergilememesi, kardeşler içinde çatışma ve ekonomik seviyesi yetersiz olan kardeş sayısının fazla olduğu ailelerdeki çocukların muhtaçlıklarının karşılanamaması anksiyete yaratabilir.Çalışmadan farklı olarak yaygın anksiyetenin kardeş sayısına göre farklılaşmadığı çalışmalarda görülmektedir35, 36 . Babası ortaokul mezunu olan iştirakçiler başkalarına kıyasla daha fazla red algılamaktadır. Literatür incelendiğinde EKRÖ ile baba eğitim durumunu ayrıntılı ela alan çalışmaya rastlanılmamaktadır. Ebeveyn reddinin daha az eğitimli ebeveynlerde daha yaygın olduğu söz edilmektedir37. Literatürde baba kabul/red ve baba tahsil durumu içindeki alakayı inceleyen çalışmaya rastlanılmamıştır. Babası ortaokul mezunu olan iştirakçilerin somatizasyon puanları öteki baba eğitim durumlarına bakılırsa daha yüksek olduğu belirlenmiştir. Kimi çalışmalarda eğitim düzeyi düşük olan şahısların daha az duygusal farkındalık gösterdiği kararına ulaşılmıştır38. Dığrak ve arkadaşlarının (2014), yaptıkları çalışmada düşük eğitim düzeyine sahip olan bireylerin somatizasyon puanlarının daha yüksek olduğu görülmüştür39. Eğitim düzeyinin yükselmesi, kişinin kendini ve hislerini yanlışsız biçimde söz etmeye yönelik yeteneğinin gelişmesine katkısı olduğu bilinmektedir. Babası ortaokul mezunu olan iştirakçilerin yaygın anksiyete puanları başka baba eğitim durumlarına nazaran yüksek olduğu belirlenmiştir. Literatürdeki çalışmaların bu hususta hudutlu olduğu görülmüştür. Demiriz ve Ulutaş (2003)’ın; çalışmalarında lise ve yükseköğrenim mezunu olan babaların çocuklarının daima telaş seviyelerinin başka kümelere bakılırsa daha az olduğu görülmüştür. Bu durumun babanın tahsilinin artmasıyla birlikte çocuğun etrafıyla uyumlu ve anksiyete seviyesi düşük çocuklar yetiştirmesini sağlayacağı, babanın eğitimindeki artışın anksiyete seviyelerini olumlu istikamette etkilediği düşünülmektedir33. Yapılan çalışmalara bakılırsa yüksek eğitim düzeyine sahip olan ebeveyn ile ilkokul mezunu olan ebeveynin çocuklarına uyguladıkları tavırlar farklılık gösterebilmektedir. Buna benzeri bir çalışmada ebeveynlerinin yüksek okul mezunu olan bireylerin telaş seviyelerinin düşük olduğu belirlenmiştir40 . Baba Kabul/Red ve Alt Boyutları ile Somatizasyon ve Anksiyete içindeki Bağa Dair sonuçların Tartışılması Babadan algılanılan soğukluk, ihmal, düşmanlık, ayrışmamış red algısı arttıkça somatizasyonun arttığı görülmektedir. EKRÖ ve alt boyutlarının somatizasyon tesiri incelendiğinde ise baba ihmal/ kayıtsızlık ve düşmanlık/saldırganlık alt boyutlarının somatizasyonu manalı seviyede yordadıkları görülmektedir. Çocukluk periyodunda bağlanma figürlerinden biriyle kurulan fonksiyonsuz etkileşim, karşılanmayan temel duygusal gereksinimler üzere sebeplerle erken periyot uyumsuz şemalar oluşabilmektedir. Bu şemalar erken çocukluk periyodundan yetişkinlik periyoduna kadar gelerek bireyin bütün hayatını etkileyebilmektedir41. Erken çocukluk devrinde ebeveynin çocuğa gerekli ilgiyi göstermemesi yada kâfi bakımı verememesi ile bedenselleştirme içinde manalı münasebet saptanmıştır42. Young ve arkadaşlarına (2003) bakılırsa erken periyot uyumsuz şemalar depresyon, anksiyete, maddeyi berbata kullanım üzere biroldukça ruhsal rahatsızlığa sebep olabilmektedir, somatizasyonda en sık görülenlerden biri olmuştur41. Çalışmayla paralel biçimde Lackner, Gudleski ve Blanchard’ın (2004), yaptıkları çalışmada babadan algılanan düşmanlık ve saldırganlık (reddedilme) ile somatizasyon belirtileri içinde kuvvetli bir bağ olduğu kararına ulaşılmıştır43. Kaya ve Gündüz’ün (2019), çocuklarla yapılan çalışmasında somatik semptomların en epey babadan algılanan düşmanlık alt ölçeğiyle bağlantılı olduğu kararına ulaşılmış, babadan algılanan düşmanlık arttıkça somatik belirtilerin arttığı görülmüştür17. Kaplan ve Ak (2018), gençlerde ruhsal belirtiler ve sorunlu davranışların incelendiği çalışmada, (otoriter, muhafazacı, ilgisiz, mükemmeliyetçi, demokratik) baba ve anne tavırlarını otoriter ve ilgisiz olarak belirten ergenlerin somatizasyon puan ortalamasının başka tavırlara nazaran daha yüksek olduğu görülmüştür44. Leff’e (1973) bakılırsa biroldukça toplumda hislerin rahatça gösterilmesi uygun karşılanmaz bundan dolayı hisler çoklukla somatik semptomlar yoluyla anlatılır45. Toplumlarda bilhassa otorite kaynağına karşı his ve niyetleri bastırma eğilimi ile somatik semptomlar görülebilmektedir. Toplumlar anne ve baba rolüne çeşitli bakılırsavler yüklemiştir. Bilhassa birtakım kültürlerde, bebeğin bakımı ve çocukla fiziksel-duygusal etkileşim kurmak yalnızca annelik rolüyle ilişkilendirilmiştir46. Açev’in (2017), yapılan bir araştırma raporuna bakılırsa, çalışmaya katılan babaların babalık rolüne bakışları değerlendirildiğinde, birtakım iştirakçiler tarafınca babalık rolünün yalnızca çocuğun maddi muhtaçlıklarını karşılamak olduğu formunda rollerini tanımlamışlardır47. Buna bağlı olarak ataerkil bedellerin tesirini koruduğu ve değişime dirençli bir sorun olduğundan bahsetmek mümkündür. Bu inanış ve yapıya sahip toplumlarda babalar anneye oranla çocuklarıyla daha az fiziksel-sözel etkileşim kurmaktadır. Çocukluk çağı travmatik yaşantılar ve sözelleştirilemeyen hisler (duyguların sözel halde tabirini engellemek) öğrenmeye dayalı bir hareket olan somatotimik lisanın gelişmesine niye olabilmektedir48 . Lamb (2000), kültürler ortası incelediği baba-çocuk bağlantısının farklı kültürler içinde farklılaşmasına karşın babaların çocukların sağlıklı gelişimleri için değerli bir role sahip olduklarını savunmaktadır49. Çalışmanın 18-65 yaş aralığındaki şahıslarla yapılması ve baba EKRÖ alt boyutlarının ayrıntılı araştırılması çalışmayı farklı kılmaktadır. Ulaşılan sonuçların literatüre kıymetli bir katkı olduğu düşünülmektedir. EKRÖ alt boyutları ile anksiyete bağı incelendiğinde; babasından soğukluk, ihmal, düşmanlık ve ayrışmamış red algılayan iştirakçilerin tasa ve anksiyete puanlarının yükseldiği belirlenmiştir. EKRÖ alt ölçeklerinden olan ihmal/kayıtsızlık ve düşmanlık/saldırganlığın, yaygın anksiyeteyi manalı seviyede yordadığı görülmektedir. Ölçekte istatistiğe alınmayan birinci soruda, iştirakçilere kendilerini çoğunlukla endişelendiren mevzuların neler olduğu sorulmuştur. Örneklemdeki telaş bahisleri incelendiğinde çoğunlukla sıhhat, gelecek, iş, çocuklar, imtihanlar, aile baskısı üzere hususların yer aldığı gözlemlenmiştir. Telaşın hayatlarının birfazlaca alanına yaygınlık gösterdiği görülmektedir. Azevedo ve arkadaşları (2013) yaptıkları çalışmada ergenlerin daima tasa seviyesini arttıran en değerli faktörün algılanan baba reddi olduğu üstünde durulmuştur50. Rohner’e (1986) göre, kişinin hayat ve dünyayla ilgili genel fikirlerini ruhsal açıdan ne biçimde inşa edeceği, bilhassa ebeveynleriyle olan alakasında yaşadığı kabul ya da reddedilme deneyimleri tarafınca şekilleneceğini belirtmektedir. Buna bağlı olarak bebek daha anne karnında kendisini annesiyle bir bütün olarak algılamaya başlamaktadır ve dış dünyayla kurduğu birinci irtibatta baba figürü vardır. Dış dünya ve babanın tanınmasıyla kişinin hayata karşı bakış açısı oluşmaya başlamaktadır. Red algılayan şahıslar olumsuz dünya görüşüne sahip olmaları niçiniyle hayatı tehdit edici, inançsız yer, makus, tehlikeli ve belirsizliklerle dolu olarak görmektedir51. Rastgele tehdite karşı duyarlılıklarının yüksek olması, günlük sıkıntılara karşı ağır tasa yaşamaları bunun kararında telaş bozukluğu belirtileri göstermeleri mümkün olmaktadır. Literatüre bakıldığında daima dert seviyesini arttıran en değerli faktörün algılanan baba reddi olduğu üzerine çalışmalar mevcuttur50,52,53. Bunun yanında erken çocukluk devrinde algılanan reddedilmeye dayalı ebeveyn ihmal davranışlarının anksiyeteyle içindeki ilgiyi gösteren araştırmalar mevcuttur54,55. Ama çalışmanın yalnızca babalar üzerine yapılması araştırmaya netlik kazandırmıştır. Literatürde EAÖ ile yapılan benzeri çalışmaya rastlanılmamıştır. Bu niçinle bulgular literatüre yapılan bir katkı olarak düşünülmektedir. Bu çalışmada ulaşılan ana sonuçlar şunlardır: EKRÖ alt ölçeklerinden soğukluk, ihmal/kayıtsızlık, ayrışmamış red, düşmanlık/saldırganlık ile somatizasyon ve anksiyete içinde müspet istikamette alaka tespit edilmiştir. İhmal/kayıtsızlık ve düşmanlık/saldırganlık alt ölçeklerinin somatizasyon ve tasa anksiyeteyi yordadığı saptanmıştır. Baba Kabul/Red ; kardeş sayısı, ekonomik seviye, ebeveyn uygar durum, baba eğitim seviyesi, yaş değişkenine göre manalı seviyede farklılık göstermektedir. Somatizasyon; kardeş sayısı, ekonomik seviye, ebeveyn uygar durum, baba eğitim seviyesi, yaş değişkenine göre manalı seviyede farklılık göstermektedir. Telaş ve Anksiyete; kardeş sayısı, ekonomik seviye, ebeveyn uygar durum, baba eğitim seviyesi değişkenlerine bakılırsa manalı seviyede farklılık göstermektedir. Çalışmamızdaki sonuçlar incelendiğinde, baba kabul/reddinin somatizasyon ve anksiyete ile kıymetli ve manalı seviyede bağlantılı olduğu gözlemlenmiştir. Babaların sevgiyi gösterme (kabul edici) davranışlarında toplum ve kültürden etkilendiği görülmektedir. Ama toplum ve kültür sabit olmamakla birlikte değişime açık yapılardır. Bilhassa topluma bu bahiste farkındalık kazandırılarak, toplumsal sorun olarak görülen durumların önüne geçilebileceği öngörülmektedir. Erken çocukluk devrinde babayla olan kabul ve red algısının kişinin hayatında oluşabilecek tesirini anlatan önleyici eğitimler düzenlenebilir. Bu eğitim programları yetişkinler için bilişsel davranışsal temelli olup babaların çocuklarıyla nasıl daha nitelikli ve sağlıklı ilgi içerisinde olabilecekleri üzerine odaklanılabilir. Bunun yanında hisler ve fizikî belirtiler içindeki ilişkilerden dolayı zihin-beden süreçlerine odaklanılabilir ve topluma bu tarafta farkındalık sağlayan çalışmalar yapılabilir. Sonluluklar İstanbul vilayetinde 228 istekli iştirakçiden sağlanan datalarla çalışma yapılmıştır. Bilgilendirilmiş olur formu ile istek istenmiş ve isteği olan istekli iştirakçiler araştırmaya dahil edilmiştir. Çalışmaya katılan şahısların kendini ve babaları ile ilgili sorularda bağlantılarını düzgün gösterme gayretinde olabileceği ve aldatıcı yanıtlar verebileceği bununda araştırmanın neticelerina tesir edebileceği düşünülmüştür.Çalışmada kullanılan ölçeklerin uzun olması iştirakçilerin sıkılmalarına ve dikkat toparlamada kuvvetliğe niye olabileceği düşünülmüştür. Örneklem çoğunluğunun baba eğitim seviyesinin birinci ve ortaokul olması, ekonomik seviyenin orta ve düşük düzeyin yüksek düzeye göre pek fazla olması da çalışmanın sonluluğunu arttıran bir faktör olarak karşımıza çıkmaktadır. Gelecekte yapılacak çalışmada bu sınırlılıkların dikkate alınmasının değerli olduğu düşünülmektedir. Sınırlılıklara karşın, babadan algılanan kabul-reddin değerine ışık tutması somatizasyon ve yaygın anksiyete ile bağlantısını göstermiş olması ötürüsıyla çalışmanın daha sonraki çalışmalara da katkı sağlayacağı düşünülmektedir. Etik Unsurlara Uygunluk Beyanı Çalışma için Üsküdar üniversitesi Girişimsel Olmayan Araştırmalar Etik Heyetinden 27.11.2019 tarihinde 61351342/2019-532 sayılı müsaade alınmıştır. Çıkar çatışması Bu makalenin tüm müellifleri, makaleye ait rastgele bir çıkar çatışması olmadığını beyan ederler.