TRAVMA VE TRAVMA daha sonraSI GERİLİM BOZULUĞU (TSSB)
Travma, insanın fizikî ve ruhsal dünyasını sarsıcı seviyede etkileyen her türlü olay için kullanılabilecek bir tariftir. Günlük hayatta fazlaca sık kullanılmaya başlayan travma sözü vakit zaman yalnızca hissettiğimiz gerilim seviyesini arttıran olaylar için kullanılırken; kimi birtakım da ani olarak gerçekleşen ve kaygı, dehşet, panik yada telaşa yol açan, mana vermekte yada alışmakta zorlandığımız durumlar için de kullanılmaktadır.
Travma daha sonrası Gerilim Bozukluğu (TSSB), travmatik bir gerilim kaynağıyla müsabaka kararı ortaya çıkabilecek belirtiler kümesidir. Başka biroldukca ruhsal rahatsızlıkta olan durumun bilakis, TSSB’nin belirlenebilmesi için açık/net bir sebebin araştırılması gerekir. Çok gerilime yol açan bir olayın akabinde görülen ağır, uzamış ve kimi vakit gecikmiş bir reaksiyon olan bu bozukluk, başlama niçininin açıkça belirlenebildiği tek tasa bozukluğudur.
Birey, “normal” yaşantısnın doğal akışında aksamaya niye olan, alışılmışın haricinde, ağır gerilime yol açan, sarsıcı bir olay, ağır bir “kayıp” duygusu yaşantılar. Bu kayıp, güvenlik hissinin, kimliğin ve geleceğin, geçmişe bakıp geleceği iddia etme yetisinin, hayat üstündeki denetimin, yakınların, başkalarına inancın, umutların, şahsi gücün, arkadaşların, meskenin ya da eşyaların kaybı halinde görülebilir.
Travma, bireyin dünyaya, kendisine ve başkalarına ait temel inançlarını sarsar. Birey artık inançta olmadığını düşünür, dünyanın acımasız bir yer olduğuna inanır ve diğerlerinin da güvenilmez olduğuna, yalnız olduğuna, kimsenin hakikaten kendisiyle ilgilenmeyeceğine, tehlikeden korunamayacağına inanır. Bunun haricinde birey kendisini suçlayabilir. “İyi bir insan olmadığım için, kendimi bu biçimde garantisiz ve çaresiz hissetmeyi hakediyorum. Bu felaket benim yüzümden oldu. Ben berbatım ve bu yıkımda bana verilmiş bir ceza. Bu tekrar olacak ve benim elimden hiçbirşey gelmeyecek.” formunda düşünebilir.
Travmalar, insan eliyle oluşanlar ve doğal yollarla oluşanlar olmak üzere 2 temel başlık altında görülmektedirler.
İnsan eliyle oluşan travmalar:
Bireyin yaşadığı travmatik olayı özümseyip anlamlandırma süreci genel olarak 5 basamakta gerçekleşir.
1)Şok: Bu kademede birey büsbütün denetimini kaybeder. Öznel yargılara bağlı olarak güvenlikte olduğu hissi oluşuncaya kadar yahut travmatik olayın ‘vuruş etkisi’ geçinceye kadar karmaşa devam eder.
2)Rahatlama ve şaşkınlık: Travmanın ‘vuruş etkisi’ geçtikten daha sonra süreksiz bir rahatlama olur. Akabinde birey şaşkınlık periyoduna girer. Bu periyot ‘ne oldu?’ ‘niçin oldu?’ sorularıyla devam eder.
· Ne oldu?
· niye oldu?
· niye o denli davrandım?
· niye artık bu biçimde davranıyorum?
· Olayı tekrar yaşarsam ne yaparım?
Herkes birebir reaksiyonları, hem de, tıpkı devamlılıkta göstermez!!
Travma yaşayan her bireyin sonuçta ahenk periyoduna ulaşacağını düşünmek yanlıştır!!
Travmatik tesirin şiddeti şu ögelere bağlı olarak değişir:
1. Olayın şiddeti
2. Algılanan tehdit seviyesi
3. O ana kadar o denli bir yaşantının olmaması
4. Ömür beklentisini yıkma özelliği taşıması
5. Vefata şahit olma
6. Olaya şahit olmaktansa yaşaması
7. şahsi yatkınlık
8. Ailede ruhsal rahatsızlık hikayesi
Ayrıyeten, travmatik yaşantının şiddeti, düşük sosyo-ekonomik seviye, travmatik yaşantı sırasında yaşın küçük olması, düşük zeka seviyesi, çocuklukta istismar, ruhsal bozukluk tarihçesi, güç çocukluk şartları, daha evvel geçirilern travma, ailede ruhsal bozukluk hikayesi, travmatik yaşantı daha sonrasında genel hayat gerilimi ve travmatik yaşantı daha sonrasında toplumsal dayanak yoksunluğu travmanın kronikleşmesine etkendir.
Pekala niye bazıları TSSB geliştirirken, bazıları geliştirmiyor. Bu durum; travmatik olayın şiddetine ve tesirine, bireyin ümitsizlik düzebir daha, kişilik özelliklerine, denetim odağına, sorunlarla başa çıkma maharetlerine ve toplumsal takviyesine bağlı olarak değişkenlik göstermektedir. Kişinin toplumsal dayanağı az yahut yanlış ise, acıya tahammül eşiği düşük ise, irili ufaklı travmatik olay yığını büyük ise, inançlı bağlanmış bir çocukluk periyodu geçirmemiş ise, bakımverenler çocukluk periyodunda bireyi gereğince koruyamamış ise, yakın etraf de travmatize olmuşsa, bireyin kronik TSSB geliştirme riski daha fazladır.
UZM. PSK. SERRA KAMPEAS
Travma, insanın fizikî ve ruhsal dünyasını sarsıcı seviyede etkileyen her türlü olay için kullanılabilecek bir tariftir. Günlük hayatta fazlaca sık kullanılmaya başlayan travma sözü vakit zaman yalnızca hissettiğimiz gerilim seviyesini arttıran olaylar için kullanılırken; kimi birtakım da ani olarak gerçekleşen ve kaygı, dehşet, panik yada telaşa yol açan, mana vermekte yada alışmakta zorlandığımız durumlar için de kullanılmaktadır.
Travma daha sonrası Gerilim Bozukluğu (TSSB), travmatik bir gerilim kaynağıyla müsabaka kararı ortaya çıkabilecek belirtiler kümesidir. Başka biroldukca ruhsal rahatsızlıkta olan durumun bilakis, TSSB’nin belirlenebilmesi için açık/net bir sebebin araştırılması gerekir. Çok gerilime yol açan bir olayın akabinde görülen ağır, uzamış ve kimi vakit gecikmiş bir reaksiyon olan bu bozukluk, başlama niçininin açıkça belirlenebildiği tek tasa bozukluğudur.
Birey, “normal” yaşantısnın doğal akışında aksamaya niye olan, alışılmışın haricinde, ağır gerilime yol açan, sarsıcı bir olay, ağır bir “kayıp” duygusu yaşantılar. Bu kayıp, güvenlik hissinin, kimliğin ve geleceğin, geçmişe bakıp geleceği iddia etme yetisinin, hayat üstündeki denetimin, yakınların, başkalarına inancın, umutların, şahsi gücün, arkadaşların, meskenin ya da eşyaların kaybı halinde görülebilir.
Travma, bireyin dünyaya, kendisine ve başkalarına ait temel inançlarını sarsar. Birey artık inançta olmadığını düşünür, dünyanın acımasız bir yer olduğuna inanır ve diğerlerinin da güvenilmez olduğuna, yalnız olduğuna, kimsenin hakikaten kendisiyle ilgilenmeyeceğine, tehlikeden korunamayacağına inanır. Bunun haricinde birey kendisini suçlayabilir. “İyi bir insan olmadığım için, kendimi bu biçimde garantisiz ve çaresiz hissetmeyi hakediyorum. Bu felaket benim yüzümden oldu. Ben berbatım ve bu yıkımda bana verilmiş bir ceza. Bu tekrar olacak ve benim elimden hiçbirşey gelmeyecek.” formunda düşünebilir.
Travmalar, insan eliyle oluşanlar ve doğal yollarla oluşanlar olmak üzere 2 temel başlık altında görülmektedirler.
İnsan eliyle oluşan travmalar:
- Kaza ile olanlar: Trafik, tren, uçak ve deniz kazaları; nükleer kazalar; yangın, tüp ve doğalgaz patlamaları
- Bilerek ve maksatlı olarak yapılanlar: Savaşlar, soykırımlar, tecavüz, taciz, azap, terör aksiyonları, hücum, gasp, hırsızlık vb.
Bireyin yaşadığı travmatik olayı özümseyip anlamlandırma süreci genel olarak 5 basamakta gerçekleşir.
1)Şok: Bu kademede birey büsbütün denetimini kaybeder. Öznel yargılara bağlı olarak güvenlikte olduğu hissi oluşuncaya kadar yahut travmatik olayın ‘vuruş etkisi’ geçinceye kadar karmaşa devam eder.
2)Rahatlama ve şaşkınlık: Travmanın ‘vuruş etkisi’ geçtikten daha sonra süreksiz bir rahatlama olur. Akabinde birey şaşkınlık periyoduna girer. Bu periyot ‘ne oldu?’ ‘niçin oldu?’ sorularıyla devam eder.
- Kaçınma: Birey, olayla ilgili her şeyden uzak durmaya çalışır zira travmatik olayı hatırlatan herşey bireyde kaygı, çaresizlik ve dehşet hislerini bir daha tetikleme özelliği taşır. Kaçınma davranışı süreksiz olarak bireyi tahatlatırken, uzun vadede durumu kronik bir noktaya taşır.
- bir daha kıymetlendirme: Birey, yaşadığı travmatik olayla hesaplaşmaya girişir. Yaşadıklarını özümsemeye çalışır. Travma yaşayan bireylerin yaklaşık %20’si bu periyoda takılıp kalabilir.
· Ne oldu?
· niye oldu?
· niye o denli davrandım?
· niye artık bu biçimde davranıyorum?
· Olayı tekrar yaşarsam ne yaparım?
Herkes birebir reaksiyonları, hem de, tıpkı devamlılıkta göstermez!!
Travma yaşayan her bireyin sonuçta ahenk periyoduna ulaşacağını düşünmek yanlıştır!!
Travmatik tesirin şiddeti şu ögelere bağlı olarak değişir:
1. Olayın şiddeti
2. Algılanan tehdit seviyesi
3. O ana kadar o denli bir yaşantının olmaması
4. Ömür beklentisini yıkma özelliği taşıması
5. Vefata şahit olma
6. Olaya şahit olmaktansa yaşaması
7. şahsi yatkınlık
8. Ailede ruhsal rahatsızlık hikayesi
Ayrıyeten, travmatik yaşantının şiddeti, düşük sosyo-ekonomik seviye, travmatik yaşantı sırasında yaşın küçük olması, düşük zeka seviyesi, çocuklukta istismar, ruhsal bozukluk tarihçesi, güç çocukluk şartları, daha evvel geçirilern travma, ailede ruhsal bozukluk hikayesi, travmatik yaşantı daha sonrasında genel hayat gerilimi ve travmatik yaşantı daha sonrasında toplumsal dayanak yoksunluğu travmanın kronikleşmesine etkendir.
Pekala niye bazıları TSSB geliştirirken, bazıları geliştirmiyor. Bu durum; travmatik olayın şiddetine ve tesirine, bireyin ümitsizlik düzebir daha, kişilik özelliklerine, denetim odağına, sorunlarla başa çıkma maharetlerine ve toplumsal takviyesine bağlı olarak değişkenlik göstermektedir. Kişinin toplumsal dayanağı az yahut yanlış ise, acıya tahammül eşiği düşük ise, irili ufaklı travmatik olay yığını büyük ise, inançlı bağlanmış bir çocukluk periyodu geçirmemiş ise, bakımverenler çocukluk periyodunda bireyi gereğince koruyamamış ise, yakın etraf de travmatize olmuşsa, bireyin kronik TSSB geliştirme riski daha fazladır.
UZM. PSK. SERRA KAMPEAS