Gün ortasında o kadar fazla düşünüyoruz ki kimi vakit bunların farkında olamıyoruz bile. Pekala, kanılarımız her vakit yanılgısız mıdır? Her sağlıklı insan üzere kimi vakit olayları gerçekte olduğundan farklı algılayabiliriz. Bilhassa, düşünceli olduğumuz anlarda aklımıza ansızın gelen, birinci anda mantıklı görünen ancak peşinden olumsuz hisleri ve bedensel reaksiyonları sürükleyen ömrümüze dair biroldukça var iseyım yapmışızdır hatta yapmaya devam ediyoruzdur.
Peki, bu durum sağlıklı insanlarda da görülüyorsa bunda ne üzere bir sorun var? Aslında sorun bu niyet yanlışlarının sayısının, sıklığının ve şiddetinin artıp bireyin hayatının biroldukca alanında (aile, iş, okul, arkadaş…) fonksiyonelliğinin bozulmasına niye olmakla başlıyor. hayatı deneyimlerken edindiğimiz sabitleşen inançlarımız ve şemalarımız bu fikir yanılgılarının temelini, bu fikir kusurları da ruhsal bozuklukların çekirdeğini oluşturuyor.
Hadi birinci adım olarak daha sonraki postlarda tek tek niyet kusurlarının neler olduklarını ve kendilerini hangi formlarda gösterdiklerini keşfedelim.
Bakalım sizler hangilerine sahipsiniz?
AŞIRI GENELLEME
Öncelikle, fikir kusurlarımızdan birincisi olan çok genellemenin tarifi ve birkaç meselai sizinle paylaşmak istiyorum.
Aşırı genelleme için özetlemek gerekirse kişinin bir yahut birkaç olaya bağlı olarak tüm durumları kapsayan sonuçlar çıkarması diyebiliriz. örneğin, sevgilisinden ayrılan birisinin “benimle hiç kimse ilgilenmeyecek ve sevmeyecek” kararına varması; seni bu hususta haksız buluyorum denilen kişinin “kimse beni desteklemiyor” diye düşünmesi örneklerden birkaçıdır.
Benzer bir biçimde Dr. David Burns’a bakılırsa çok genelleme “Tek bir olumsuzluğu hiç bitmeyecek bir başarısızlıkmış üzere görmek” olarak tanımlanıyor. Hatta yaşanılan tek bir olay o duruma dair genel bir kural oluşturulmasına niye oluyor. Düşünsenize yanınızda daima ültimatom veren bir yargıç taşımak ve karşımızdaki duruma ya da bireye hatta kendimize dair başımızda daima bir sınıfın var olması işleri ne kadar zorlaştırıyor.
Hayat olumlu ya da olumsuz biroldukca tecrübesi içeren engebeli bir yol. Biz beşerler denetimin her daim elimizde olmasını istesekte gerçek şu ki her şeyi denetim edemeyiz. Bu sebeple, denetimi kaybettiğimizde ne yapmaktan çok ne yapmamamıza dikkat çekmek istiyorum. Yaşadığımız olumsuz tecrübeyi ömrün genel geçer kuralı üzere kendimize ve etrafımıza yansıtmayacağız. Zira bir daha Dr. Burns’un da dediği üzere “Gerçeklerle çok genelleme olmaksızın bir yüzleşme, süreksiz olarak hayal kırıklığı yaratsa da, önemli bir rahatsızlığa yol açmaz”.
Genellemelerden ne vakit kurtulursak işte bu biçimde daha özgür bir ruha sahip olacağız.
YA DAİMA YA HİÇ (KUTUPLAŞTIRMA)
Kendimizi, durumları ve şahısları ya en yeterli ya da en makûs tarafları ile değerlendirip orta seçenekleri hesaba katmama kusurudur. Siyah beyaz düşünme ya da kutuplaştırma ismiyle da bilinen bu çeşit fikirler hakikat ve yanlış içinde bir hayli derece bulunabileceğini unutup bir şeyi ya yanlışsız ya da yanlış halinde yorumlamamıza yol açarlar. Yanlışı sıfır doğruyu yüz olarak değerlendirdiğimizde hayatın birçoklarının ortadaki doksan dokuz gri basamakta geçtiğini vakit zaman gözden kaçırabiliriz.
yaşamımızın birçoklarının bu doksan dokuz gri basamakta geçtiğini düşününce yüz ve sıfır beklentisinin bizlerde yaşatacağı hayal kırıklığını öngörmemek elde değildir. olağan olarak başına geçtiğimiz bir işi en âlâ biçimde tamamlamayı istemek fazlaca olağan bir dilektir. Ama hayat yeterli ya da berbata giden yol birfazlaca parametre içerir ve bizlerin her parametreyi hesaplaması mümkün değildir. Zira hayat hava durumu üzere denetim etmeye gücümüzün yetmediği birfazlaca durum içermektedir. Ya daima ya hiç stilindeki fikir yanılgılarının bireyin fonksiyonelliğini etkileyecek derecede olduklarını gözlemlemeye başladığımda daha epey bu bireylerin mükemmeliyetçi kişilik özelliklerine sahip olduklarını görürüm. Planlara sıkı sıkıya bağlı olan, spontanlıktan hoşlanmayan, rutinlerinin dışına çıkmakta zorluk yaşayan, değişime karşı direnç gösteren, bir şey olacaksa tam olsun olmayacaksa hiç olmasın diyen şahıslardan misiniz?
Sizce de hayatın yüz ünitelik cetvel üzerinde yalnızca sıfır ve yüz noktasında var olması epey sıkıntı ve sınırlayıcı değil mi?
halbukiki sağlıklı yetişkinin özelliklerine sahip olan spontane kararlar alabilen bunları uygulayabilen, şartlara ahenk sağlayan, başka doksan dokuz basamağı da deneyimleyebilen, denediği ve ders çıkardığı için gelişebilen, beklentisinden berbat sonuçlanan bir durumun kararınu kendi kişiliğine edilmiş bir hakaret olarak algılamayan, o durumun kararınu etkileyen öbür parametreleri fark edebilen bir kişinin ömrü tüm bunları okurken daha da kolaylaşmadı mı?
HATALI FALCILIK YAPMA (GELECEĞİ OKUMA)
Sizde kimi vakit kendinizi gelecekte olacak olan olayların berbat olacağına ait kestirimler yapıp, bu iddiaların gerçekleşmiş olgular olduğunu düşünürken, ötürüsıyla da ümitsizlik ve çaresizliğe sürüklenirken buluyor musunuz?
Gelecek hakkındaki olumsuz var iseyımımız, yapabileceğimiz, elimizde olan, denetimimizdeki durumlarda da pasif bir biçimde kalmamıza niye olmaktadır.
Hâlbuki falcılık üzere niyet kusurları yapmadığımız durumlarda, geleceğe dair daha ölçülü bakabiliriz. Ya da gelecekte gerçekleşmesini isteğimiz durumların değişmesi için yapabileceklerimize odaklanıp geleceği inşa etmede kendi üstümüze düşen kısımları yerine getirebiliriz. ????
Düşünce Örnekleri:
İşler asla düzelmeyecek.
hiç bir vakit başarılı bir öğrenci olamayacağım.
Arkadaşlığımız asla o eski ve hoş haline dönmeyecek.
Onunla konuşmam bir işe yaramayacak.
OLUMSUZLUKLARI BÜYÜTMEK (OLUMSUZ SÜZGEÇ)
Bu fikir yanılgısında yalnızca olumsuz detaylara odaklanılıp gerçeğin tümü olumsuzlaştırılır. Olumsuz rastgele bir olay olduğunda geçmişteki tüm aksilikler da hatırlanır ve durum yalnızca aksiliklerden ibaretmiş üzere algılanır.
Örnek fikir akışları şöyle olabilir:
İmtihan berbat geçti. Geçen derste de hiç bir şey anlamamıştım esasen. Daima yanılgı yapıyorum. niye her şey makûs gidiyor?
En yakın arkadaşım bugün diğer biriyle ilgilenip ben yokmuşum üzere davrandı. esasen geçen haftada hızı bana karşı daima asıktı. Artık beni yanında istemiyor.
OLUMLUYU GEÇERSİZ KILMAK
Hayat yalnızca olumsuz olaylardan oluşmuyor. Olumlu olaylarında olduğunu bakılırsabiliyoruz. Ama olumluyu geçersiz kılma fikir kusuru gerçekleşen olumlu olayları yok saymamıza yahut geçersiz kılmamıza niye olabiliyor.
Örneğin: İmtihan düzgündü zira hoca kolay sormuş, baht yardım etmese hiç bir şey yapamazdım.
Beni sevdiklerini söylüyorlar fakat yalnızca kibarlıktan. Benden sıkıldıklarını biliyorum.
ME’Lİ MA’LI HALİNDE DÜŞÜNMEK
Zaman vakit kendimiz, ömrümüz ve etrafımızdaki şahıslar için makul kurallar belirler, çabucak sonrasında bu kuralları kendi kendimize koyduğumuzu unutup onları gerçek olgular üzere değerlendirmeye başlarız. Sizinde kendinizin ve oburlarının nasıl davranması gerektiği konusunda sabit fikirlerinizin olduğunu fark ettiğiniz vakit içinder oldu mu? Ve bu sabit fikirlerinizin gerçekleşmemesinin moral bozukluğuna yol açtığını fark ettiniz mi?
Niyet Örnekleri:
Her vakit kuvvetli (mutlu, keyifli) olmalıyım.
Hata yapmamalıyım.
İyi bir arkadaş ötekinin ne istediğini o söylemeden anlamalıdır.
ETİKETLEMEK
Bu fikir küsurunda kişi insanların yahut durumların hiç bir vakit değişmeyeceği var iseyımı ile bunlara daima ve genelleyici bir biçimde olumsuz atıflarda bulunur. Ek olarak, davranışa odaklanıp sorunun nereden çıktığını araştırmak yerine duruma bir isim koyup onu sorgulamaksızın rafa kaldırmayı tercih eder.
Düşünce Örnekleri:
Ben daima kaybederim.
O epey agresif biri.
Bu iş en başından bozuk, asla düzelmez.
KİŞİSELLEŞTİRMEK
şahsileştirme niyet küsurunda, kişi durumdan sorumlu olmasa bile cürmü kendi üzerine alır. Olayın tek sorumlusu kendisiymiş üzere algılar.
Düşünce Örnekleri:
Çocuğu berbat not alan bir annenin “ben berbat anneyim, onun için bu oldu” kararına ulaşması
Toplantıya birisi gelmediğinde “ben varım diye gelmedi” diye düşünmesi
“Ne vakit şemsiyemi alsam yağmur yağmaz, ne vakit almasam yağmur yağar” sözleri örnek olarak verilebilir.
FELAKETLEŞTİRMEK
Felaketleştirme niyet küsurunda, kişi karşılaştığı keder ya da meselelere, onları çözemediği takdirde dünyanın sonu gelecekmiş hissi ile yaklaşır. Yaşanılan problemler hayatın müthiş olduğunun, epeyce makûs şeylerin, felaketlerin olacağının habercisi olurlar.
Fikir Örnekleri:
Onunla arkadaşlığım biterse dayanamam. Bu benim sonum olur.
Bu vahim bir yanılgı asla düzeltemem. Okul ömrümün sonu olacak…
Umarım felaketleştirdiğiniz niyetlerinizi farkedebildiğiniz ve kendinize daha ölçülü yaklaştığınız hoş bir hafta sizi bekliyordur. ????????
DUYGUSAL MANTIK YÜRÜTME
Duygusal mantık yürütme fikir küsurunda, kişi yaşadığı olumsuz durumlardan yola çıkarak bilakis deliller bulunmasına karşın bunları yok sayar ve yalnızca o denli hissettiği için (inandığı için) durumun olumsuz olduğuna karar verir. Öbür bir deyişle, somut şartları hesaba katmadan gerçeği hisleriyle kıymetlendirir. “Aslında işler uyguna gidiyor ancak o denli hissediyorum ki ben başarısız biriyim” sözü buna örnektir.
ZİHİN OKUMA
Karşıdaki kişinin zihnini okuma fikir yanılgısında, kişi elinde ispat olmaksızın karşısındaki kişinin ne düşündüğünü bildiğini var iseyar ve bunun hakikat olup olmadığını araştırmadan olumsuz sonuçlar çıkarabilir.
Fikir Örnekleri:
Sormaya gerek yok, ne söyleyeceğini biliyorum.
O benim ne hissettiğimi asla bilemez.
Gelmediğine göre beni beğenmedi.
Aramadı beni zira benim değerli olmadığımı düşünüyor
Peki, bu durum sağlıklı insanlarda da görülüyorsa bunda ne üzere bir sorun var? Aslında sorun bu niyet yanlışlarının sayısının, sıklığının ve şiddetinin artıp bireyin hayatının biroldukca alanında (aile, iş, okul, arkadaş…) fonksiyonelliğinin bozulmasına niye olmakla başlıyor. hayatı deneyimlerken edindiğimiz sabitleşen inançlarımız ve şemalarımız bu fikir yanılgılarının temelini, bu fikir kusurları da ruhsal bozuklukların çekirdeğini oluşturuyor.
Hadi birinci adım olarak daha sonraki postlarda tek tek niyet kusurlarının neler olduklarını ve kendilerini hangi formlarda gösterdiklerini keşfedelim.
Bakalım sizler hangilerine sahipsiniz?
AŞIRI GENELLEME
Öncelikle, fikir kusurlarımızdan birincisi olan çok genellemenin tarifi ve birkaç meselai sizinle paylaşmak istiyorum.
Aşırı genelleme için özetlemek gerekirse kişinin bir yahut birkaç olaya bağlı olarak tüm durumları kapsayan sonuçlar çıkarması diyebiliriz. örneğin, sevgilisinden ayrılan birisinin “benimle hiç kimse ilgilenmeyecek ve sevmeyecek” kararına varması; seni bu hususta haksız buluyorum denilen kişinin “kimse beni desteklemiyor” diye düşünmesi örneklerden birkaçıdır.
Benzer bir biçimde Dr. David Burns’a bakılırsa çok genelleme “Tek bir olumsuzluğu hiç bitmeyecek bir başarısızlıkmış üzere görmek” olarak tanımlanıyor. Hatta yaşanılan tek bir olay o duruma dair genel bir kural oluşturulmasına niye oluyor. Düşünsenize yanınızda daima ültimatom veren bir yargıç taşımak ve karşımızdaki duruma ya da bireye hatta kendimize dair başımızda daima bir sınıfın var olması işleri ne kadar zorlaştırıyor.
Hayat olumlu ya da olumsuz biroldukca tecrübesi içeren engebeli bir yol. Biz beşerler denetimin her daim elimizde olmasını istesekte gerçek şu ki her şeyi denetim edemeyiz. Bu sebeple, denetimi kaybettiğimizde ne yapmaktan çok ne yapmamamıza dikkat çekmek istiyorum. Yaşadığımız olumsuz tecrübeyi ömrün genel geçer kuralı üzere kendimize ve etrafımıza yansıtmayacağız. Zira bir daha Dr. Burns’un da dediği üzere “Gerçeklerle çok genelleme olmaksızın bir yüzleşme, süreksiz olarak hayal kırıklığı yaratsa da, önemli bir rahatsızlığa yol açmaz”.
Genellemelerden ne vakit kurtulursak işte bu biçimde daha özgür bir ruha sahip olacağız.
YA DAİMA YA HİÇ (KUTUPLAŞTIRMA)
Kendimizi, durumları ve şahısları ya en yeterli ya da en makûs tarafları ile değerlendirip orta seçenekleri hesaba katmama kusurudur. Siyah beyaz düşünme ya da kutuplaştırma ismiyle da bilinen bu çeşit fikirler hakikat ve yanlış içinde bir hayli derece bulunabileceğini unutup bir şeyi ya yanlışsız ya da yanlış halinde yorumlamamıza yol açarlar. Yanlışı sıfır doğruyu yüz olarak değerlendirdiğimizde hayatın birçoklarının ortadaki doksan dokuz gri basamakta geçtiğini vakit zaman gözden kaçırabiliriz.
yaşamımızın birçoklarının bu doksan dokuz gri basamakta geçtiğini düşününce yüz ve sıfır beklentisinin bizlerde yaşatacağı hayal kırıklığını öngörmemek elde değildir. olağan olarak başına geçtiğimiz bir işi en âlâ biçimde tamamlamayı istemek fazlaca olağan bir dilektir. Ama hayat yeterli ya da berbata giden yol birfazlaca parametre içerir ve bizlerin her parametreyi hesaplaması mümkün değildir. Zira hayat hava durumu üzere denetim etmeye gücümüzün yetmediği birfazlaca durum içermektedir. Ya daima ya hiç stilindeki fikir yanılgılarının bireyin fonksiyonelliğini etkileyecek derecede olduklarını gözlemlemeye başladığımda daha epey bu bireylerin mükemmeliyetçi kişilik özelliklerine sahip olduklarını görürüm. Planlara sıkı sıkıya bağlı olan, spontanlıktan hoşlanmayan, rutinlerinin dışına çıkmakta zorluk yaşayan, değişime karşı direnç gösteren, bir şey olacaksa tam olsun olmayacaksa hiç olmasın diyen şahıslardan misiniz?
Sizce de hayatın yüz ünitelik cetvel üzerinde yalnızca sıfır ve yüz noktasında var olması epey sıkıntı ve sınırlayıcı değil mi?
halbukiki sağlıklı yetişkinin özelliklerine sahip olan spontane kararlar alabilen bunları uygulayabilen, şartlara ahenk sağlayan, başka doksan dokuz basamağı da deneyimleyebilen, denediği ve ders çıkardığı için gelişebilen, beklentisinden berbat sonuçlanan bir durumun kararınu kendi kişiliğine edilmiş bir hakaret olarak algılamayan, o durumun kararınu etkileyen öbür parametreleri fark edebilen bir kişinin ömrü tüm bunları okurken daha da kolaylaşmadı mı?
HATALI FALCILIK YAPMA (GELECEĞİ OKUMA)
Sizde kimi vakit kendinizi gelecekte olacak olan olayların berbat olacağına ait kestirimler yapıp, bu iddiaların gerçekleşmiş olgular olduğunu düşünürken, ötürüsıyla da ümitsizlik ve çaresizliğe sürüklenirken buluyor musunuz?
Gelecek hakkındaki olumsuz var iseyımımız, yapabileceğimiz, elimizde olan, denetimimizdeki durumlarda da pasif bir biçimde kalmamıza niye olmaktadır.
Hâlbuki falcılık üzere niyet kusurları yapmadığımız durumlarda, geleceğe dair daha ölçülü bakabiliriz. Ya da gelecekte gerçekleşmesini isteğimiz durumların değişmesi için yapabileceklerimize odaklanıp geleceği inşa etmede kendi üstümüze düşen kısımları yerine getirebiliriz. ????
Düşünce Örnekleri:
İşler asla düzelmeyecek.
hiç bir vakit başarılı bir öğrenci olamayacağım.
Arkadaşlığımız asla o eski ve hoş haline dönmeyecek.
Onunla konuşmam bir işe yaramayacak.
OLUMSUZLUKLARI BÜYÜTMEK (OLUMSUZ SÜZGEÇ)
Bu fikir yanılgısında yalnızca olumsuz detaylara odaklanılıp gerçeğin tümü olumsuzlaştırılır. Olumsuz rastgele bir olay olduğunda geçmişteki tüm aksilikler da hatırlanır ve durum yalnızca aksiliklerden ibaretmiş üzere algılanır.
Örnek fikir akışları şöyle olabilir:
İmtihan berbat geçti. Geçen derste de hiç bir şey anlamamıştım esasen. Daima yanılgı yapıyorum. niye her şey makûs gidiyor?
En yakın arkadaşım bugün diğer biriyle ilgilenip ben yokmuşum üzere davrandı. esasen geçen haftada hızı bana karşı daima asıktı. Artık beni yanında istemiyor.
OLUMLUYU GEÇERSİZ KILMAK
Hayat yalnızca olumsuz olaylardan oluşmuyor. Olumlu olaylarında olduğunu bakılırsabiliyoruz. Ama olumluyu geçersiz kılma fikir kusuru gerçekleşen olumlu olayları yok saymamıza yahut geçersiz kılmamıza niye olabiliyor.
Örneğin: İmtihan düzgündü zira hoca kolay sormuş, baht yardım etmese hiç bir şey yapamazdım.
Beni sevdiklerini söylüyorlar fakat yalnızca kibarlıktan. Benden sıkıldıklarını biliyorum.
ME’Lİ MA’LI HALİNDE DÜŞÜNMEK
Zaman vakit kendimiz, ömrümüz ve etrafımızdaki şahıslar için makul kurallar belirler, çabucak sonrasında bu kuralları kendi kendimize koyduğumuzu unutup onları gerçek olgular üzere değerlendirmeye başlarız. Sizinde kendinizin ve oburlarının nasıl davranması gerektiği konusunda sabit fikirlerinizin olduğunu fark ettiğiniz vakit içinder oldu mu? Ve bu sabit fikirlerinizin gerçekleşmemesinin moral bozukluğuna yol açtığını fark ettiniz mi?
Niyet Örnekleri:
Her vakit kuvvetli (mutlu, keyifli) olmalıyım.
Hata yapmamalıyım.
İyi bir arkadaş ötekinin ne istediğini o söylemeden anlamalıdır.
ETİKETLEMEK
Bu fikir küsurunda kişi insanların yahut durumların hiç bir vakit değişmeyeceği var iseyımı ile bunlara daima ve genelleyici bir biçimde olumsuz atıflarda bulunur. Ek olarak, davranışa odaklanıp sorunun nereden çıktığını araştırmak yerine duruma bir isim koyup onu sorgulamaksızın rafa kaldırmayı tercih eder.
Düşünce Örnekleri:
Ben daima kaybederim.
O epey agresif biri.
Bu iş en başından bozuk, asla düzelmez.
KİŞİSELLEŞTİRMEK
şahsileştirme niyet küsurunda, kişi durumdan sorumlu olmasa bile cürmü kendi üzerine alır. Olayın tek sorumlusu kendisiymiş üzere algılar.
Düşünce Örnekleri:
Çocuğu berbat not alan bir annenin “ben berbat anneyim, onun için bu oldu” kararına ulaşması
Toplantıya birisi gelmediğinde “ben varım diye gelmedi” diye düşünmesi
“Ne vakit şemsiyemi alsam yağmur yağmaz, ne vakit almasam yağmur yağar” sözleri örnek olarak verilebilir.
FELAKETLEŞTİRMEK
Felaketleştirme niyet küsurunda, kişi karşılaştığı keder ya da meselelere, onları çözemediği takdirde dünyanın sonu gelecekmiş hissi ile yaklaşır. Yaşanılan problemler hayatın müthiş olduğunun, epeyce makûs şeylerin, felaketlerin olacağının habercisi olurlar.
Fikir Örnekleri:
Onunla arkadaşlığım biterse dayanamam. Bu benim sonum olur.
Bu vahim bir yanılgı asla düzeltemem. Okul ömrümün sonu olacak…
Umarım felaketleştirdiğiniz niyetlerinizi farkedebildiğiniz ve kendinize daha ölçülü yaklaştığınız hoş bir hafta sizi bekliyordur. ????????
DUYGUSAL MANTIK YÜRÜTME
Duygusal mantık yürütme fikir küsurunda, kişi yaşadığı olumsuz durumlardan yola çıkarak bilakis deliller bulunmasına karşın bunları yok sayar ve yalnızca o denli hissettiği için (inandığı için) durumun olumsuz olduğuna karar verir. Öbür bir deyişle, somut şartları hesaba katmadan gerçeği hisleriyle kıymetlendirir. “Aslında işler uyguna gidiyor ancak o denli hissediyorum ki ben başarısız biriyim” sözü buna örnektir.
ZİHİN OKUMA
Karşıdaki kişinin zihnini okuma fikir yanılgısında, kişi elinde ispat olmaksızın karşısındaki kişinin ne düşündüğünü bildiğini var iseyar ve bunun hakikat olup olmadığını araştırmadan olumsuz sonuçlar çıkarabilir.
Fikir Örnekleri:
Sormaya gerek yok, ne söyleyeceğini biliyorum.
O benim ne hissettiğimi asla bilemez.
Gelmediğine göre beni beğenmedi.
Aramadı beni zira benim değerli olmadığımı düşünüyor