TDK’nin tarifine göre hisler, muhakkak obje, olay yahut bireylerin, insanın iç dünyasında uyandırdığı izlenimlerdir. APA’nın tarifine nazaran ise hisler, birey için deher neysel, davranışsal ve fizikî elementlerle oluşan, karmaşık bir grup reaksiyon örüntüleridir ve bu reaksiyonlar kişi için değer arz eden durumlar yahut olaylarla ortaya çıkar. Pekala, bizler hislerimizi ne kadar özgürce söz edebiliyoruz? Yapılan araştırmalarda hislerin dünyanın farklı bölgelerinde, dışavurum hali (sözel yahut davranışsal olarak), tanımlama hali, kıymet düzeyi ve verilen toplumsal onay yahut ret üzere birfazlaca açıdan değişiklik gösterebildiği bulunmuştur. Buradaki ‘toplumsal onay yahut ret’ unsuru, kuşkusuz, fazlaca büyük ehemmiyet arz eder zira hisler hakkında bölgesel farklılıkların oluşmasında ve en nihayetinde bizim mevzumuz olan his söz özgürlüğünün kısıtlanmasında büyük bir kaynaktır. ötürüsıyla bu yazıda bu husus üzerine durmak istemekteyim. Bunu yaparken örnekler üzerinden gitmek faydalı olabilir.
Bilhassa Ortadoğu ve Asya kültüründe bayanların kimi olumlu hislerini (sesli biçimde ve ağzını açarak gülme gibi) dışavurmalarının toplum tarafınca güzel karşılanmayabildiği görülür. Misal lakin daha üniversal nitelik taşıyan bir örnek de adamların birtakım olumsuz hislerini (ağlama gibi) dışavurma konusunda toplum tarafınca bastırılmalarıdır. Bu örnekte toplumun dayattığı ‘normal’ anlayışının çaprazlama olduğunu görmekteyiz. Hislere karşı hissedilen bu bastırma gereksiniminin bir öteki niçini de kişinin, öteki bireylere, ya ‘fazlasıyla coşkulu’ (olumlu duygularda) ya da ‘fazlasıyla savunmasız yahut güçsüz’ (olumsuz duygularda) gözükeceği telaşından ileri gelebilmektedir. Örneğin bir öğrenci, onun için değerli olan bir imtihandan aldığı yüksek puanı büyük bir sevinçle karşıladığında, etrafındaki insanların, bu sevincini, ‘abartılı’ ve ‘önemsiz’ bulduğunu görüyor ve nihayetinde bu hissini benzeri durumlarda tekrar göstermiyor. bu biçimdece bu öğrenci, aslında pek doğal olan ‘mutluluk’ hissini söz etmesi konusunda bastırılmış olmakla kalmadı, hem de bu söz özgürlüğü uzun müddetli biçimde etkilenmiş oldu. Ya da ani bir vefatla sarsılan bir bireyi düşünelim. Yas sürecinde gözyaşı dökmemek için kendini sorumlu hissediyor zira bu biçimde durumlarda ağlamanın ‘güçsüzlüğe’ işaret ettiğine dair öğretiler almış. bu biçimdece bu bireyin de bir daha çok doğal olan ‘üzüntü’ hissini söz etmesi engellendi ki bu durumun, ileriki süreçte sıhhatsiz bir yas devri üzere daha diğer biroldukca olumsuz sonuca niye olabildiği bilinmektedir. Görüldüğü üzere, buradaki birinci örnek, cinsiyete yönelik süregelmiş şuurlar içeriyordu. İkinci örnek ise kişinin o anki ruhsal kondisyonunun öteki beşerler için ne tabir ettiğine yönelikti. Bizim dikkat etmemiz gereken nokta, her iki örnekte de büyük bir toplum kaynaklı his engellemesi olduğu.
Pekala, üstte bahsedilenlerin şahıslarda oluşturduğu hisler tamı tamına toplumu ilgilendiren şeyler midir? Bir öğrencinin yüksek imtihan puanına sevinmesi yahut bir kişinin ani bir mevtle boğuşurken gözlerinin dolması örnekleri direkt toplumsal maksada hizmet eden yansılar midir? Yanıt tabi ki de ‘hayır’. Bilakis bunlar, her biri birbirinden biricik hayatlar; sevinç, keder, şaşkınlık, dehşet, öfke ve daha birçoğunu yaşayan, en kıymetlisi de yaşamaya hakkı olan bireylerden modüllerdir. bu biçimde bu üzere doğal ve özel hislerin ‘toplum uğruna’ bastırılması ruh sıhhati için ne kadar yararlı olabilir? Bunun karşılığını incelemekte yarar var üzere.
‘Uygun duygulanım’ dediğimiz duygulanımda kişinin hissini özgürce hissetmesi ve dışavurabilmesi çok kıymetlidir. O denli ki yersiz olmayan, yani ortasında bulunulan durumla orantılı, aralığı, yoğunluğu ve değişkenliği uygun olan duygulanım, ruhsal muayene ve değerlendirmenin de büyük bir modülüdür. Tıpkı biçimde, his ve duyguyu gösterme özgürlüğünün değeri için çabucak hemen bebeklikten başlayan dengeli ve hakikat bir ebeveyn eğitiminin epeyce kıymetli olduğu bilinenler içindedır. Tersine, hissettiklerini yalnızca hissettiği için yahut dışavurduğu için yinelayıcı bir biçimde bastırılan bir ailede/çevrede bulunan bireyin, bu hususa ilişkilendirilebilecek ruhsal meselelere daha yatkın olabildiği görülmektedir. Öyleyse doğal duygulanımın engellenmesi, cezalandırılması, ayıplanması, hor görülmesi, güçsüzlükle direkt ilişkilendirilmesi, abartıyla karşılanması, geçiştirilmesi yahut görmezden gelinmesi yanlıştır.
Bastırıldığı için öfkeye dönüşen lakin çabucak hemen bastırılmamışken yalnızca doğal bir ıstıraptan ibaret olan duygu… Bastırıldığı için çekingenliğe ve en sonunda özgüven problemlerine dönüşen ama çabucak hemen bastırılmamışken yalnızca doğal bir sevinçten ibaret olan duygu… Nihayetinde hislerimiz biz, biz de duygularımızızdır. Hissettiklerimizi, topluma dair inanç sistemleri ve dayatmaları uğruna gereksizce ve sıkıca bastırmanın yararından fazlaca ziyanı olacağı, karşılaşılan ruh sıhhati bozuklukları başta olmak üzere, getirdiği daha biroldukca olumsuz sonuçtan görüldüğü üzere açıktır.
Bilhassa Ortadoğu ve Asya kültüründe bayanların kimi olumlu hislerini (sesli biçimde ve ağzını açarak gülme gibi) dışavurmalarının toplum tarafınca güzel karşılanmayabildiği görülür. Misal lakin daha üniversal nitelik taşıyan bir örnek de adamların birtakım olumsuz hislerini (ağlama gibi) dışavurma konusunda toplum tarafınca bastırılmalarıdır. Bu örnekte toplumun dayattığı ‘normal’ anlayışının çaprazlama olduğunu görmekteyiz. Hislere karşı hissedilen bu bastırma gereksiniminin bir öteki niçini de kişinin, öteki bireylere, ya ‘fazlasıyla coşkulu’ (olumlu duygularda) ya da ‘fazlasıyla savunmasız yahut güçsüz’ (olumsuz duygularda) gözükeceği telaşından ileri gelebilmektedir. Örneğin bir öğrenci, onun için değerli olan bir imtihandan aldığı yüksek puanı büyük bir sevinçle karşıladığında, etrafındaki insanların, bu sevincini, ‘abartılı’ ve ‘önemsiz’ bulduğunu görüyor ve nihayetinde bu hissini benzeri durumlarda tekrar göstermiyor. bu biçimdece bu öğrenci, aslında pek doğal olan ‘mutluluk’ hissini söz etmesi konusunda bastırılmış olmakla kalmadı, hem de bu söz özgürlüğü uzun müddetli biçimde etkilenmiş oldu. Ya da ani bir vefatla sarsılan bir bireyi düşünelim. Yas sürecinde gözyaşı dökmemek için kendini sorumlu hissediyor zira bu biçimde durumlarda ağlamanın ‘güçsüzlüğe’ işaret ettiğine dair öğretiler almış. bu biçimdece bu bireyin de bir daha çok doğal olan ‘üzüntü’ hissini söz etmesi engellendi ki bu durumun, ileriki süreçte sıhhatsiz bir yas devri üzere daha diğer biroldukca olumsuz sonuca niye olabildiği bilinmektedir. Görüldüğü üzere, buradaki birinci örnek, cinsiyete yönelik süregelmiş şuurlar içeriyordu. İkinci örnek ise kişinin o anki ruhsal kondisyonunun öteki beşerler için ne tabir ettiğine yönelikti. Bizim dikkat etmemiz gereken nokta, her iki örnekte de büyük bir toplum kaynaklı his engellemesi olduğu.
Pekala, üstte bahsedilenlerin şahıslarda oluşturduğu hisler tamı tamına toplumu ilgilendiren şeyler midir? Bir öğrencinin yüksek imtihan puanına sevinmesi yahut bir kişinin ani bir mevtle boğuşurken gözlerinin dolması örnekleri direkt toplumsal maksada hizmet eden yansılar midir? Yanıt tabi ki de ‘hayır’. Bilakis bunlar, her biri birbirinden biricik hayatlar; sevinç, keder, şaşkınlık, dehşet, öfke ve daha birçoğunu yaşayan, en kıymetlisi de yaşamaya hakkı olan bireylerden modüllerdir. bu biçimde bu üzere doğal ve özel hislerin ‘toplum uğruna’ bastırılması ruh sıhhati için ne kadar yararlı olabilir? Bunun karşılığını incelemekte yarar var üzere.
‘Uygun duygulanım’ dediğimiz duygulanımda kişinin hissini özgürce hissetmesi ve dışavurabilmesi çok kıymetlidir. O denli ki yersiz olmayan, yani ortasında bulunulan durumla orantılı, aralığı, yoğunluğu ve değişkenliği uygun olan duygulanım, ruhsal muayene ve değerlendirmenin de büyük bir modülüdür. Tıpkı biçimde, his ve duyguyu gösterme özgürlüğünün değeri için çabucak hemen bebeklikten başlayan dengeli ve hakikat bir ebeveyn eğitiminin epeyce kıymetli olduğu bilinenler içindedır. Tersine, hissettiklerini yalnızca hissettiği için yahut dışavurduğu için yinelayıcı bir biçimde bastırılan bir ailede/çevrede bulunan bireyin, bu hususa ilişkilendirilebilecek ruhsal meselelere daha yatkın olabildiği görülmektedir. Öyleyse doğal duygulanımın engellenmesi, cezalandırılması, ayıplanması, hor görülmesi, güçsüzlükle direkt ilişkilendirilmesi, abartıyla karşılanması, geçiştirilmesi yahut görmezden gelinmesi yanlıştır.
Bastırıldığı için öfkeye dönüşen lakin çabucak hemen bastırılmamışken yalnızca doğal bir ıstıraptan ibaret olan duygu… Bastırıldığı için çekingenliğe ve en sonunda özgüven problemlerine dönüşen ama çabucak hemen bastırılmamışken yalnızca doğal bir sevinçten ibaret olan duygu… Nihayetinde hislerimiz biz, biz de duygularımızızdır. Hissettiklerimizi, topluma dair inanç sistemleri ve dayatmaları uğruna gereksizce ve sıkıca bastırmanın yararından fazlaca ziyanı olacağı, karşılaşılan ruh sıhhati bozuklukları başta olmak üzere, getirdiği daha biroldukca olumsuz sonuçtan görüldüğü üzere açıktır.