Anksiyete bozuklukları, dünya çapında, çocukluk ve ergenlik periyodunda en sık görülen psikiyatrik bozukluklar olup yaygınlık oranları %10-20 içinde olduğu ve depresyon ve davranış bozukluklarının üzerinde olduğu belirtilmiştir (Sánchez ve ark, 2020). Literatürde başka bir kaynakta ise anksiyete bozukluklarının çocukluk ve ergenlik devrinde en sık görülen bozukluklar içinde olduğu ve prevalansının %7 ile %12 içinde olduğunun kestirim edildiği belirtilmektedir (Canals ve ark., 2019; Ghandour ve ark., 2019). Yetişkin anksiyete bozukluklarının %75’inin ise çocuklukta başladığı ve ortalama başlangıç yaşının 8 ile 12 içinde olduğu kestirim edilmektedir (Kessler ve ark., 2005).
Anksiyete bozukluklarının şahsi ve toplumsal alanlardaki olumsuz tesiri yüksektir ve ergenlik devrinde bilhassa kız çocuklarında birinci on mevt sebebi içinde yer aldığı Dünya Sıhhat Örgütü tarafınca belirtilmiştir (World Health Organization, 2014).
Anksiyete bozukluklarının olumsuz yansımaları içinde, kişilerarası bağlantıların yoksunluğu, düşük akademik performans ve şahsi zorluklar yer almaktadır. Anksiyetenin, dert, gerilim yahut tehlike durumlarında, kişinin kendisini potansiyel olarak ziyanlı bir casustan müdafaasını sağladığı için, olağan ve hatta gerekli olabileceği belirtilmiştir. Reaksiyon çok ise, patolojik telaş olarak kabul edilir. Anksiyete bozukluklarının ekseriyetle bu etaplarda başladığı ve ilerleyici, kalıcı ve kronik yahut yinelayan bir seyir sunduğu belirtilmiştir (Sánchez ve ark ,2020).
Erken müdahalenin yetişkinlikte başka psikiyatrik bozukluklar ve fonksiyonel bozulma riskini önleyebilir yahut azaltabilir olacağından dolayı ergen anksiyete bozukluklarının uygun taranması, teşhisi ve tedavisi değerli olduğu belirtilmiştir. Anksiyete bozukluğu olan yahut anksiyete bozukluğu geliştirme riski taşıyan ergenleri belirlemek için ruh sıhhati ve birinci basamak sıhhat hizmeti sağlayıcıları tarafınca rutin olarak tarama yapılmalıdır. Erken teşhis ve tedavinin, çocuğun ve ergenin akademik, toplumsal ve aile hayatının tüm alanlarındaki tesirini azaltabildiği ve anksiyete bozukluğunun yetişkin hayatında kalıcı olmasını önleyebildiği belirtilmiştir.( Guerrero ve Ark, 2019, Riordan ve Ark, 2018).
Anksiyetenin, tasanın, endişeye muadil olabildiği, dehşetler ve telaşların çocuklukta olağan olduğu, evrimsel bir karaktere sahip oldukları ve çocuğu tehlike içerebilecek durumlarla yüzleşmenin yanı sıra değişikliklerle yüzleşmeye hazırladığı tabir edilmiştir. Bu kaygıların yaşa göre değiştiği, erken yaşta yalnız kalmaktan yahut yüksek seslerden korkarken büyüdükçe, ebeveynlerinden ayrılma, karanlık ve yabancılardan korkma korkusu ortaya çıktığı belirtilmiştir. Okul çağında, doğal fenomenler, canavarlar yahut hastalıklarla ilgili kaygılar ortaya çıkarken ve ergenlik periyodunda akranlarının önünde alay edilme ve alay konusu olma korkusu, akademik başarısızlık, okul rekabeti ve sıhhat sıkıntılarının baskın olduğu belirtilmiştir. Anksiyetenin, gerçek yahut hayali bir tehlike anında ortaya çıkabileceği, tabiatta uyarlanabilir ve hayatta kalmak için gerekli olduğu belirtilmiştir. Anksiyetenin yoğunluğu, mühleti çok olduğunda (genel olarak 6 aydan fazla sürerse) yahut orantısız rahatsızlığa yahut acıya niye olduğunda, patolojik hale geldiği belirtilmiştir. Tetikleyici, objektif olarak nötr yahut zararsız bir uyaran olduğunda da patolojik olarak kabul edilir. Korku, dış yahut iç faktörler (anılar, imajlar, niyetler, gelecek ile ilgili istekler) tarafınca tetiklenebilir. Bedensel, otonomik semptomlar (psikomotor huzursuzluk, taşikardi, piloereksiyon, terleme…), bilişsel (korku, endişe) ve davranışsal semptomlarla kendini gösterir. Ergenlik periyodunun, fizikî değişikliklerin, akademik seçimlerin, gerilimli olaylar olarak üniversiteye giriş imtihanlarının, çalışma hayatının başlamasının, akran kümesine kabul ve bütünleşme muhtaçlığının, duygusal çift ilgilerinin başlamasının, vb. evrimsel değişimlerin ve zorlukların olduğu periyot olduğu belirtilmiştir. Anksiyete bozukluklarında ketleme en tipik reaksiyon olduğu söz edilmiştir. (Sánchez, 2020).
kimi vakit, bu değerli ömür değişiklikleri, savunmasız gençlerde korkuyu hızlandırır ve beklenen patolojiyi tetikler. Ruhsal bozuklukların tanısal ve istatistiksel el kitabının beşinci baskısında (American Psychiatric Association, DSM-5) sınıflandırılmasının akabinde, çocuklukta en yaygın anksiyete bozuklukları sınıflandırılması: ayrılık anksiyetesi bozukluğu (SAD), yaygın anksiyete bozukluğu (GAD), toplumsal fobi ve özel fobiler olarak belirtilmiştir. Anksiyete bozukluklarında, bilhassa diğer bir anksiyete bozukluğu ve depresyonda komorbidite sıktır. Pediatride, somatoform bozukluklar, karın ağrısı, baş ağrıları ve tanımlanabilen fizikî patolojisi olmayan kronik ağrıların %20’ye varan oranlarda bir anksiyete bozukluğu ile alakalı olduğu gerçeği değerlidir.
Dehşet ve telaş, psikofizyolojik (avuç içi terlemesi, taşikardi, hiperventilasyon, kas gerginliği vb.), bilişsel (endişe, ziyan beklentisi, şahsi başa çıkma maharetlerinin olumsuz kıymetlendirilmesi, algısal çarpıklık vb.) ve motor (titreme, kekemelik, kaçış, kaçınma vb.) potansiyel olarak tehlikeli durumlara verilen reaksiyonların bir modelini paylaşır. Kaygılarda, dış uyaranlar, mevcut durum ve motor yansılar baskınken, telaşlarda iç uyaranlar, durumun öngörülmesi ve bilişsel reaksiyonlar baskındır. Bu niçinle, endişelerde çocuk, mesela köpek yahut fırtına üzere tehdidi basitçe tanımlar ve durumdan kaçarak reaksiyon verir ve telaşta çocuk, onu kışkırtan kaynağı, mesela çalışma yeterliliğini tanımayabilir ve kaygıyla yanıt verir. Tahminen de dehşette motor reaksiyonlara ve dertte bilişsel yansılara daha fazla yük düştüğü için, spesifik fobi yaygın anksiyete bozukluğundan daha erken yaşlarda ortaya çıkar.
Çocuklarda ve ergenlerde anksiyete bozuklukları için en sık bedellendirilen ruhsal tedavi Bilişsel Davranış Terapisidir (CBT) ve son senelerda bu yaklaşımın aktifliğini inceleyen epeyce sayıda sistematik inceleme ve meta-analiz yapılmıştır (örn. Roberts, Chitsabesan, Fothergill & Harrington, 2004; Compton ve öbürleri, 2004; Davis, May & Whiting, 2011; In-Albon & Schneider, 2007; Ishikawa, Okajima, Matsuoka & Sakano, 2007; James, Soler & Weatherall, 2005 ; James, James, Cowdrey, Soler & Choke, 2013; Silverman, Pina & Viswesvaran, 2008).
Anksiyete bozukluklarının şahsi ve toplumsal alanlardaki olumsuz tesiri yüksektir ve ergenlik devrinde bilhassa kız çocuklarında birinci on mevt sebebi içinde yer aldığı Dünya Sıhhat Örgütü tarafınca belirtilmiştir (World Health Organization, 2014).
Anksiyete bozukluklarının olumsuz yansımaları içinde, kişilerarası bağlantıların yoksunluğu, düşük akademik performans ve şahsi zorluklar yer almaktadır. Anksiyetenin, dert, gerilim yahut tehlike durumlarında, kişinin kendisini potansiyel olarak ziyanlı bir casustan müdafaasını sağladığı için, olağan ve hatta gerekli olabileceği belirtilmiştir. Reaksiyon çok ise, patolojik telaş olarak kabul edilir. Anksiyete bozukluklarının ekseriyetle bu etaplarda başladığı ve ilerleyici, kalıcı ve kronik yahut yinelayan bir seyir sunduğu belirtilmiştir (Sánchez ve ark ,2020).
Erken müdahalenin yetişkinlikte başka psikiyatrik bozukluklar ve fonksiyonel bozulma riskini önleyebilir yahut azaltabilir olacağından dolayı ergen anksiyete bozukluklarının uygun taranması, teşhisi ve tedavisi değerli olduğu belirtilmiştir. Anksiyete bozukluğu olan yahut anksiyete bozukluğu geliştirme riski taşıyan ergenleri belirlemek için ruh sıhhati ve birinci basamak sıhhat hizmeti sağlayıcıları tarafınca rutin olarak tarama yapılmalıdır. Erken teşhis ve tedavinin, çocuğun ve ergenin akademik, toplumsal ve aile hayatının tüm alanlarındaki tesirini azaltabildiği ve anksiyete bozukluğunun yetişkin hayatında kalıcı olmasını önleyebildiği belirtilmiştir.( Guerrero ve Ark, 2019, Riordan ve Ark, 2018).
Anksiyetenin, tasanın, endişeye muadil olabildiği, dehşetler ve telaşların çocuklukta olağan olduğu, evrimsel bir karaktere sahip oldukları ve çocuğu tehlike içerebilecek durumlarla yüzleşmenin yanı sıra değişikliklerle yüzleşmeye hazırladığı tabir edilmiştir. Bu kaygıların yaşa göre değiştiği, erken yaşta yalnız kalmaktan yahut yüksek seslerden korkarken büyüdükçe, ebeveynlerinden ayrılma, karanlık ve yabancılardan korkma korkusu ortaya çıktığı belirtilmiştir. Okul çağında, doğal fenomenler, canavarlar yahut hastalıklarla ilgili kaygılar ortaya çıkarken ve ergenlik periyodunda akranlarının önünde alay edilme ve alay konusu olma korkusu, akademik başarısızlık, okul rekabeti ve sıhhat sıkıntılarının baskın olduğu belirtilmiştir. Anksiyetenin, gerçek yahut hayali bir tehlike anında ortaya çıkabileceği, tabiatta uyarlanabilir ve hayatta kalmak için gerekli olduğu belirtilmiştir. Anksiyetenin yoğunluğu, mühleti çok olduğunda (genel olarak 6 aydan fazla sürerse) yahut orantısız rahatsızlığa yahut acıya niye olduğunda, patolojik hale geldiği belirtilmiştir. Tetikleyici, objektif olarak nötr yahut zararsız bir uyaran olduğunda da patolojik olarak kabul edilir. Korku, dış yahut iç faktörler (anılar, imajlar, niyetler, gelecek ile ilgili istekler) tarafınca tetiklenebilir. Bedensel, otonomik semptomlar (psikomotor huzursuzluk, taşikardi, piloereksiyon, terleme…), bilişsel (korku, endişe) ve davranışsal semptomlarla kendini gösterir. Ergenlik periyodunun, fizikî değişikliklerin, akademik seçimlerin, gerilimli olaylar olarak üniversiteye giriş imtihanlarının, çalışma hayatının başlamasının, akran kümesine kabul ve bütünleşme muhtaçlığının, duygusal çift ilgilerinin başlamasının, vb. evrimsel değişimlerin ve zorlukların olduğu periyot olduğu belirtilmiştir. Anksiyete bozukluklarında ketleme en tipik reaksiyon olduğu söz edilmiştir. (Sánchez, 2020).
kimi vakit, bu değerli ömür değişiklikleri, savunmasız gençlerde korkuyu hızlandırır ve beklenen patolojiyi tetikler. Ruhsal bozuklukların tanısal ve istatistiksel el kitabının beşinci baskısında (American Psychiatric Association, DSM-5) sınıflandırılmasının akabinde, çocuklukta en yaygın anksiyete bozuklukları sınıflandırılması: ayrılık anksiyetesi bozukluğu (SAD), yaygın anksiyete bozukluğu (GAD), toplumsal fobi ve özel fobiler olarak belirtilmiştir. Anksiyete bozukluklarında, bilhassa diğer bir anksiyete bozukluğu ve depresyonda komorbidite sıktır. Pediatride, somatoform bozukluklar, karın ağrısı, baş ağrıları ve tanımlanabilen fizikî patolojisi olmayan kronik ağrıların %20’ye varan oranlarda bir anksiyete bozukluğu ile alakalı olduğu gerçeği değerlidir.
Dehşet ve telaş, psikofizyolojik (avuç içi terlemesi, taşikardi, hiperventilasyon, kas gerginliği vb.), bilişsel (endişe, ziyan beklentisi, şahsi başa çıkma maharetlerinin olumsuz kıymetlendirilmesi, algısal çarpıklık vb.) ve motor (titreme, kekemelik, kaçış, kaçınma vb.) potansiyel olarak tehlikeli durumlara verilen reaksiyonların bir modelini paylaşır. Kaygılarda, dış uyaranlar, mevcut durum ve motor yansılar baskınken, telaşlarda iç uyaranlar, durumun öngörülmesi ve bilişsel reaksiyonlar baskındır. Bu niçinle, endişelerde çocuk, mesela köpek yahut fırtına üzere tehdidi basitçe tanımlar ve durumdan kaçarak reaksiyon verir ve telaşta çocuk, onu kışkırtan kaynağı, mesela çalışma yeterliliğini tanımayabilir ve kaygıyla yanıt verir. Tahminen de dehşette motor reaksiyonlara ve dertte bilişsel yansılara daha fazla yük düştüğü için, spesifik fobi yaygın anksiyete bozukluğundan daha erken yaşlarda ortaya çıkar.
Çocuklarda ve ergenlerde anksiyete bozuklukları için en sık bedellendirilen ruhsal tedavi Bilişsel Davranış Terapisidir (CBT) ve son senelerda bu yaklaşımın aktifliğini inceleyen epeyce sayıda sistematik inceleme ve meta-analiz yapılmıştır (örn. Roberts, Chitsabesan, Fothergill & Harrington, 2004; Compton ve öbürleri, 2004; Davis, May & Whiting, 2011; In-Albon & Schneider, 2007; Ishikawa, Okajima, Matsuoka & Sakano, 2007; James, Soler & Weatherall, 2005 ; James, James, Cowdrey, Soler & Choke, 2013; Silverman, Pina & Viswesvaran, 2008).