Bir tıp tasa bozukluğu çeşidi olan fobi kişinin muhakkak durum, canlı-cansız varlık yahut yere yönelik olarak hissettiği ileri seviyedeki kaygı hali olarak tanımlanmaktadır. Fobisi olan şahıslar belli tehlikeleri gerçekte duyulması gerekenden daha fazla tehdit edici olarak algılayarak, tehlikeli kabul edilen bu durumlardan önemli seviyede kaçınırlar. Bu bireyler fobinin objesi olan şartlarla karşı karşıya kaldıklarında ise fazlaca büyük bir düşünce yaşarlar ki bu durum kendisini tam bir panik hali ve dehşet hissi biçiminde gösterebilmektedir.
Fobiler nasıl başlamaktadır?
Dehşetin objesi olan belli bir cisim, hayvan ve yer çeşidinden kurallardan kaçınılmaya çalışıldığı ve hayatın buna nazaran şekillendirildiği evrede fobiler ortaya çıkmaktadır. Fobiler kolay kaygı hissine bakılırsa epeyce daha şiddetli ve önemli özelliktedirler, kişinin ömrünü hayli daha derinden etkilerler.
Fobi objesi kişinin hayli seçkin olarak karşılaşacağı bir durum olduğunda (mesela yılan fobisinde olduğu gibi) gündelik ömrün etkilenmesi düşük ihtimaldir. halbuki kimi karmaşık tipteki fobilerde kişinin hayatının daha önemli seviyede etkilenmesi kelam konusu olmaktadır. Örneğin agorafobide olduğu üzere meskenden dışarı çıkma ve kalabalık yerlerde bulunmaktan korkulduğunda, yada toplumsal fobide olduğu üzere öbür şahıslarla bir arada olma, toplum önünde konuşma yapma durumundan korkulduğunda bu durum daha önemli bir hal alabilmektedir.
Fobi İle Kaygı Birebir Şeyler Değildir!
Özgül fobiler: Özgül ve muhakkak nitelikteki canlı-cansız cisim, yer yahut aktiviteye yönelik olarak çok kaygılı olma durumudur. Aşağıdaki örnekler bu tıp fobilerin en sık karşılaşılan çeşitleridir:
– Köpek, yılan, örümcek üzere hayvanlarla müsabaka, yüksek bir yere çıkma, suya girme üzere durumlara yönelik fobiler
– Karmaşık fobiler: Toplumsal fobi ve agorafobide olduğu üzere kişinin endişe ve telaşı tek bir objeye yönelik olarak değil, birbirinden farklı biroldukca alanda ortaya çıkmaktadır.
En Sık Rastlanan Fobi Çeşitleri:
Agorafobi (Açık Alan Korkusu): Agorafobi kişinin kolaylıkla kaçıp kurtulamayacağını düşündüğü yerlerde bulunmaktan kaçınması ve bu yerlerde bulunduğunda ileri seviyede kaygı yaşaması olarak tanımlanabilir. Agorafobide otobüs, dolmuş üzere kapalı yerler, alışveriş merkezleri ve sinema üzere alanlardan kaçınma davranışı besbellidir. Agorafobi çabucak her vakit panik nöbetleriyle birlikte ortaya çıkan bir durumdur. Panik nöbeti geçiren bir kişi, panik nöbeti geçirmesi halinde yardımsız kalacağını, denetimini kaybedeceğini düşündüğü her türlü yerden uzaklaşma eğiliminde olacaktır. Agorafobi hastası mesela bir oburu yanında olmadan meskenden çıkmak istemeyebilir, doktora ve hastaneye çarçabuk ulaşamayacağı mahallerden kaçınabilir.
Klostrofobi (Kapalı Alan Korkusu) : Kapalı yerlerde bulunmakla ilgili mantıklı olmayan, orantısız dehşete klostrofobi diyoruz. Klostrofobisi olanlar çoklukla kendilerini asansör, uçak, tren, gemi kamarası üzere nispeten küçük ve kapalı yerlerde rahatsız hissederler. Kapıları kapalı, pencereleri dar ve az sayıda olan geniş ancak kalabalık yerlerde de kaygı duyarlar.
Kapalı yer korkusu olan şahıslar korktukları ortamlara girdiklerinde çok kaygı duyarlar. Bu birçok vakit panik atağa kadar ilerler. Kendilerini kapana kısılmış üzere hissederler. Güya duvarlar üstlerine geliyormuş üzere olur. En sık rastlanan şikayet ise bu ortamlarda boğulacak üzere olma duygusudur. Endişenin bedensel yansıları de kendini gösterir. Çarpıntı, terleme, titreme, nefes darlığı, gereğince hava alamadığını hissetme, bayılacakmış üzere olma, baş dönmesi, bulantı, ellerde, kollarda, kimi vakit bacaklarda karıncalanma-uyuşma ortaya çıkabilir. Kaygı birkaç kere yaşandıktan daha sonra bireyler kapalı yerlerden uzak durmaya çalışırlar. Artık asansöre, uçağa, kapalı odalara, sinema üzere ortamlara giremezler. Şayet kişi kapalı bir oda yahut salona girmek zorunda kalırsa birinci iş olarak çıkış kapılarını, pencereleri denetim eder, kapıya yakın oturur. Şayet mümkünse kapıların kapatılmasını pürüzler.
Pediofobi: Oyuncak bebeklerden korkulmasıdır. Bu fobiye sahip bireylerin robotlardan yahut vitrin modellerinden de korktuğu görülebilir.
Toplumsal fobi (sosyal dert bozukluğu): Kişinin belli toplumsal koşullarda ileri seviyede dertli olması durumu olarak tanımlanır. Toplumsal fobi düğünler, konferanslar üzere kişinin kendisini yabancı hissedebileceği ortamlarda ve topluluk önünde konuşma üzere tüm dikkatlerin kendisine yöneleceğini düşündüğü hareketler sırasında ortaya çıkan çok kaygılılık hali olarak tanımlanır. Temeldeki fikir beşerler tarafınca yanlış değerlendirilme, alaya alınma ya da gülünç duruma düşme biçimindeki abartılı var iseyımlardır. Sonuç olarak kişi kabiliyeti olup muvaffakiyet gösterebileceği pek hayli alandan kendisini soyutlamaya başlar. Toplumsal fobi ekseriyetle ergenlik çağı ile erken erişkinlik devrinde ortaya çıkmaktadır.
Akrofobi (Yükseklik Korkusu):Yükseklik korkusuna sahip beşerler sürat trenlerinden, cam asansörlerden hatta yürüyen merdivenlerden bile korkabilirler. Akrofobi, bayanlarda erkeklere oranla iki kat daha yaygındır.
Kimi beşerler yükseklikten o kadar korkarlar ki mahallî alışveriş merkezlerindeki asansörler bile başlarının dönmesine sebep olur.
Araknofobi: Örümcek, böcek, akrep ve öbür eklem bacaklı hayvanlardan korkmak. Kimi çok durumlarda araknofobik şahıslar örümcek ağı gördüklerinde bile reaksiyon gösterebilirler. Araknofobik bireyler kamp, dağcılık, yürüyüş ve gibisi sporları yapamayabilirler.
Ofidiyofobi (Yılan Korkusu): Bireyler, canlı yılanların dışında yılan fotoğraflarından, görüntülerinden, sesinden ve hatta ‘yılan’ sözünden bile korkabilirler.
Araştırmalara bakılırsa insanların üçte biri ofidiyofobiye sahiptir. kimi vakit herpetofobi (sürüngen korkusu) olarak da isimlendirilebilir. Kimi beşerler yılan biçimindeki şeylerden de korkabilirler.
Sinofobi (Köpek Korkusu): Köpek korkusu, bilhassa çocuklar içinde yaygın olan bir endişe çeşididir. Bu dehşet bir hayvan ile olumsuz bir tecrübe yaşamakla daha da şiddetlenebilir. En güç fobilerden birisi olabilir.
Kan Ve faydalanma Fobisi: Halk içinde “kan tutması” olarak da bilinen bir durumdur. Kan görür görmez rahatsızlık hissetmek birden fazla beşerde görülen bir özelliktir. Bunun haricinde bedensel sakatlık, parçalanmış insan bedenleri, kazalar vb. görme, kan verme, iğne yaptırma, kulak deldirme, diş çektirme ve öbür tıbbi süreçler üzere durumlarla karşılaşınca bayılacak üzere olma, kalp suratında değişme ve bulantı halinde yansılar verilebilir.
Fobilere Rastlama Sıklığı
Toplumun yaklaşık %8 ila %18’inde rastgele bir cins fobi mevcuttur. Fobilere bayanlarda daha sık karşılaşılır. sıradan fobiler çoğunlukla çocukluk periyodunda ortaya çıkar. Karmaşık fobiler ise erken erişkinlik devri ya da bunu takip eden devirde ortaya çıkar.
Fobi Sebepleri
Çocukluk çağında başlayan sıradan fobilerde rahatsız edici ve beklenmedik bir tecrübe fobiye niye olabilir. birtakım bazı fobiler öğrenilen davranışlar olarak ortaya çıkmaktadır, birebir konuttaki bir öteki kişinin fobisini deneyimleyen bir çocuk birebir objeye karşı fobi geliştirebilmektedir. tıpkı vakitte kan fobisinin ve tıbbi süreçlere yönelik fobinin kalıtımsal özellikleri bulunmaktadır.
Erken erişkinlikte görülen karmaşık fobilerin gelişmeninde ise kalıtımsal özellikler ve hayat olaylarının tesiri daha besbellidir. Agorafobi denilen açık alan korkusu çabucak her vakit panik nöbetlerine bağlı olarak ortaya çıkmaktadır. Fobisi olan bireylerde fobi gelişimi esnasında beynin dehşetle ilgili merkezlerinde kimyasal birtakım değişiklikler meydana gelmektedir.
Fobi Belirtileri
Dehşet objesiyle karşılaşıldığında denetim edilemeyen bir tasa hissi oluşur. Kaygı objesinden mutlak bir kaçınma hali, birtakım hastalarda kaygı objesinin zihinde canlandırılması dahi ileri seviyede rahatsız edici olabilir. Endişe objesiyle karşılaşıldığında ortaya çıkan panik nöbet belirtileri görülür. Örneğin terleme, nefes darlığı hissi, kalbin süratli çarpması, titreme, sıcak basması, boğulma hissi, göğüs ağrısı, mide bulantısı, ellerde ayaklarda uyuşma, ağız kuruluğu, baş dönmesi ve baş ağrısı.
Fobi Tanısı Nasıl temalır?
Fobi hastaları çoğunlukla fobilerinin farkındadırlar. birebir vakitte sıradan fobiler ekseriyetle önemli yaşamsal meselelere yol açmadığından, bu çeşitten fobisi olan bireyler fobilerinden çok şikayet etmemekte ve çoklukla bir tabibe başvurmamaktadır. Karmaşık fobilerde ise durum farklıdır. Bu fobilerde önemli fonksiyonel bozulma görülür ve bu hastalar fazlaca daha çoğunlukla tabibe gelmektedir.
Fobilerin Tedavisi
Fobilerin tedavisinde ilaç ve psikoterapi tesirli sonuçlar vermektedir. Terapi sürecinin bir kısmı bilişsel bir daha yapılandırma üzere niyetlerle ilgili kısıma yönelik bir öteki kısım da duyarsızlaştırmaya yönelik davranışçı müdahaleleri içermektedir.
Fobiler için sık kullanılan kimi terapi biçimleri aşağıdaki üzeredir:
Fobiler nasıl başlamaktadır?
Dehşetin objesi olan belli bir cisim, hayvan ve yer çeşidinden kurallardan kaçınılmaya çalışıldığı ve hayatın buna nazaran şekillendirildiği evrede fobiler ortaya çıkmaktadır. Fobiler kolay kaygı hissine bakılırsa epeyce daha şiddetli ve önemli özelliktedirler, kişinin ömrünü hayli daha derinden etkilerler.
Fobi objesi kişinin hayli seçkin olarak karşılaşacağı bir durum olduğunda (mesela yılan fobisinde olduğu gibi) gündelik ömrün etkilenmesi düşük ihtimaldir. halbuki kimi karmaşık tipteki fobilerde kişinin hayatının daha önemli seviyede etkilenmesi kelam konusu olmaktadır. Örneğin agorafobide olduğu üzere meskenden dışarı çıkma ve kalabalık yerlerde bulunmaktan korkulduğunda, yada toplumsal fobide olduğu üzere öbür şahıslarla bir arada olma, toplum önünde konuşma yapma durumundan korkulduğunda bu durum daha önemli bir hal alabilmektedir.
Fobi İle Kaygı Birebir Şeyler Değildir!
Endişe gerçekte var olan ve algılanabilen tehditlere karşı verilen olağan ve zararsız reaksiyonlardır. Bizi istenmeyen durumlara karşı bizleri müdafaasından dolayı hayatımızın sağlıklı ve olağan bir modülüdür. Örneğin; elektriğin sık gidip geldiği bir vakit diliminde asansörün bozulmasından korkarak binmemeyi tercih etmek faydamıza olabilir.
Fobi ise tehlikenin gerçek boyutlarına bakılmaksızın verilen çok ve irrasyonel bir yansıdır. Bu durum, kişinin ömrünü giderek zorlaştırabilir. bir daha asansör meselai düşünecek olursak; hiç bir somut tehdit olmadığı biçimde asansör fobisi geliştiren bir kişi, her gün, konutuna ulaşmak için on kat merdiven çıkmak zorunda kalabilir.
Özgül fobiler: Özgül ve muhakkak nitelikteki canlı-cansız cisim, yer yahut aktiviteye yönelik olarak çok kaygılı olma durumudur. Aşağıdaki örnekler bu tıp fobilerin en sık karşılaşılan çeşitleridir:
– Köpek, yılan, örümcek üzere hayvanlarla müsabaka, yüksek bir yere çıkma, suya girme üzere durumlara yönelik fobiler
– Karmaşık fobiler: Toplumsal fobi ve agorafobide olduğu üzere kişinin endişe ve telaşı tek bir objeye yönelik olarak değil, birbirinden farklı biroldukca alanda ortaya çıkmaktadır.
En Sık Rastlanan Fobi Çeşitleri:
Agorafobi (Açık Alan Korkusu): Agorafobi kişinin kolaylıkla kaçıp kurtulamayacağını düşündüğü yerlerde bulunmaktan kaçınması ve bu yerlerde bulunduğunda ileri seviyede kaygı yaşaması olarak tanımlanabilir. Agorafobide otobüs, dolmuş üzere kapalı yerler, alışveriş merkezleri ve sinema üzere alanlardan kaçınma davranışı besbellidir. Agorafobi çabucak her vakit panik nöbetleriyle birlikte ortaya çıkan bir durumdur. Panik nöbeti geçiren bir kişi, panik nöbeti geçirmesi halinde yardımsız kalacağını, denetimini kaybedeceğini düşündüğü her türlü yerden uzaklaşma eğiliminde olacaktır. Agorafobi hastası mesela bir oburu yanında olmadan meskenden çıkmak istemeyebilir, doktora ve hastaneye çarçabuk ulaşamayacağı mahallerden kaçınabilir.
Klostrofobi (Kapalı Alan Korkusu) : Kapalı yerlerde bulunmakla ilgili mantıklı olmayan, orantısız dehşete klostrofobi diyoruz. Klostrofobisi olanlar çoklukla kendilerini asansör, uçak, tren, gemi kamarası üzere nispeten küçük ve kapalı yerlerde rahatsız hissederler. Kapıları kapalı, pencereleri dar ve az sayıda olan geniş ancak kalabalık yerlerde de kaygı duyarlar.
Kapalı yer korkusu olan şahıslar korktukları ortamlara girdiklerinde çok kaygı duyarlar. Bu birçok vakit panik atağa kadar ilerler. Kendilerini kapana kısılmış üzere hissederler. Güya duvarlar üstlerine geliyormuş üzere olur. En sık rastlanan şikayet ise bu ortamlarda boğulacak üzere olma duygusudur. Endişenin bedensel yansıları de kendini gösterir. Çarpıntı, terleme, titreme, nefes darlığı, gereğince hava alamadığını hissetme, bayılacakmış üzere olma, baş dönmesi, bulantı, ellerde, kollarda, kimi vakit bacaklarda karıncalanma-uyuşma ortaya çıkabilir. Kaygı birkaç kere yaşandıktan daha sonra bireyler kapalı yerlerden uzak durmaya çalışırlar. Artık asansöre, uçağa, kapalı odalara, sinema üzere ortamlara giremezler. Şayet kişi kapalı bir oda yahut salona girmek zorunda kalırsa birinci iş olarak çıkış kapılarını, pencereleri denetim eder, kapıya yakın oturur. Şayet mümkünse kapıların kapatılmasını pürüzler.
Pediofobi: Oyuncak bebeklerden korkulmasıdır. Bu fobiye sahip bireylerin robotlardan yahut vitrin modellerinden de korktuğu görülebilir.
Toplumsal fobi (sosyal dert bozukluğu): Kişinin belli toplumsal koşullarda ileri seviyede dertli olması durumu olarak tanımlanır. Toplumsal fobi düğünler, konferanslar üzere kişinin kendisini yabancı hissedebileceği ortamlarda ve topluluk önünde konuşma üzere tüm dikkatlerin kendisine yöneleceğini düşündüğü hareketler sırasında ortaya çıkan çok kaygılılık hali olarak tanımlanır. Temeldeki fikir beşerler tarafınca yanlış değerlendirilme, alaya alınma ya da gülünç duruma düşme biçimindeki abartılı var iseyımlardır. Sonuç olarak kişi kabiliyeti olup muvaffakiyet gösterebileceği pek hayli alandan kendisini soyutlamaya başlar. Toplumsal fobi ekseriyetle ergenlik çağı ile erken erişkinlik devrinde ortaya çıkmaktadır.
Akrofobi (Yükseklik Korkusu):Yükseklik korkusuna sahip beşerler sürat trenlerinden, cam asansörlerden hatta yürüyen merdivenlerden bile korkabilirler. Akrofobi, bayanlarda erkeklere oranla iki kat daha yaygındır.
Kimi beşerler yükseklikten o kadar korkarlar ki mahallî alışveriş merkezlerindeki asansörler bile başlarının dönmesine sebep olur.
Araknofobi: Örümcek, böcek, akrep ve öbür eklem bacaklı hayvanlardan korkmak. Kimi çok durumlarda araknofobik şahıslar örümcek ağı gördüklerinde bile reaksiyon gösterebilirler. Araknofobik bireyler kamp, dağcılık, yürüyüş ve gibisi sporları yapamayabilirler.
Ofidiyofobi (Yılan Korkusu): Bireyler, canlı yılanların dışında yılan fotoğraflarından, görüntülerinden, sesinden ve hatta ‘yılan’ sözünden bile korkabilirler.
Araştırmalara bakılırsa insanların üçte biri ofidiyofobiye sahiptir. kimi vakit herpetofobi (sürüngen korkusu) olarak da isimlendirilebilir. Kimi beşerler yılan biçimindeki şeylerden de korkabilirler.
Sinofobi (Köpek Korkusu): Köpek korkusu, bilhassa çocuklar içinde yaygın olan bir endişe çeşididir. Bu dehşet bir hayvan ile olumsuz bir tecrübe yaşamakla daha da şiddetlenebilir. En güç fobilerden birisi olabilir.
Kan Ve faydalanma Fobisi: Halk içinde “kan tutması” olarak da bilinen bir durumdur. Kan görür görmez rahatsızlık hissetmek birden fazla beşerde görülen bir özelliktir. Bunun haricinde bedensel sakatlık, parçalanmış insan bedenleri, kazalar vb. görme, kan verme, iğne yaptırma, kulak deldirme, diş çektirme ve öbür tıbbi süreçler üzere durumlarla karşılaşınca bayılacak üzere olma, kalp suratında değişme ve bulantı halinde yansılar verilebilir.
Fobilere Rastlama Sıklığı
Toplumun yaklaşık %8 ila %18’inde rastgele bir cins fobi mevcuttur. Fobilere bayanlarda daha sık karşılaşılır. sıradan fobiler çoğunlukla çocukluk periyodunda ortaya çıkar. Karmaşık fobiler ise erken erişkinlik devri ya da bunu takip eden devirde ortaya çıkar.
Fobi Sebepleri
Çocukluk çağında başlayan sıradan fobilerde rahatsız edici ve beklenmedik bir tecrübe fobiye niye olabilir. birtakım bazı fobiler öğrenilen davranışlar olarak ortaya çıkmaktadır, birebir konuttaki bir öteki kişinin fobisini deneyimleyen bir çocuk birebir objeye karşı fobi geliştirebilmektedir. tıpkı vakitte kan fobisinin ve tıbbi süreçlere yönelik fobinin kalıtımsal özellikleri bulunmaktadır.
Erken erişkinlikte görülen karmaşık fobilerin gelişmeninde ise kalıtımsal özellikler ve hayat olaylarının tesiri daha besbellidir. Agorafobi denilen açık alan korkusu çabucak her vakit panik nöbetlerine bağlı olarak ortaya çıkmaktadır. Fobisi olan bireylerde fobi gelişimi esnasında beynin dehşetle ilgili merkezlerinde kimyasal birtakım değişiklikler meydana gelmektedir.
Fobi Belirtileri
Dehşet objesiyle karşılaşıldığında denetim edilemeyen bir tasa hissi oluşur. Kaygı objesinden mutlak bir kaçınma hali, birtakım hastalarda kaygı objesinin zihinde canlandırılması dahi ileri seviyede rahatsız edici olabilir. Endişe objesiyle karşılaşıldığında ortaya çıkan panik nöbet belirtileri görülür. Örneğin terleme, nefes darlığı hissi, kalbin süratli çarpması, titreme, sıcak basması, boğulma hissi, göğüs ağrısı, mide bulantısı, ellerde ayaklarda uyuşma, ağız kuruluğu, baş dönmesi ve baş ağrısı.
Fobi Tanısı Nasıl temalır?
Fobi hastaları çoğunlukla fobilerinin farkındadırlar. birebir vakitte sıradan fobiler ekseriyetle önemli yaşamsal meselelere yol açmadığından, bu çeşitten fobisi olan bireyler fobilerinden çok şikayet etmemekte ve çoklukla bir tabibe başvurmamaktadır. Karmaşık fobilerde ise durum farklıdır. Bu fobilerde önemli fonksiyonel bozulma görülür ve bu hastalar fazlaca daha çoğunlukla tabibe gelmektedir.
Fobilerin Tedavisi
Fobilerin tedavisinde ilaç ve psikoterapi tesirli sonuçlar vermektedir. Terapi sürecinin bir kısmı bilişsel bir daha yapılandırma üzere niyetlerle ilgili kısıma yönelik bir öteki kısım da duyarsızlaştırmaya yönelik davranışçı müdahaleleri içermektedir.
Fobiler için sık kullanılan kimi terapi biçimleri aşağıdaki üzeredir:
Bilişsel Davranışçı Terapiler
EMDR Terapisi
Şema Terapisi
Mindfullnes Terapi