Memnunluk, hüzün, endişe, nefret üzere beşerde var olan temel hislerden biri de öfkedir.Bireyler incindiklerinde hakları ihlal edildiğinde, istekleri ihtiyaçları karşılanmadığında, işleri yolunda gitmediğinde, engellendiklerinde ve korktuklarında öfkelenirler.
Öfke hissini tam olarak tanımayan biroldukca insan bu doğal, üniversal ve yararlı insan duygusu ile başa çıkmakta kuvvetlik çekmektedirler. Öfke hissini hayli ağır yaşayan ve öfkesini kontrolsüzce dışa vuran şahıslar başlarını sıkıntıya sokmakta, etraflarına ziyan vermekte, ilgilerini bozmakta ve biroldukça sorunlarla karşı karşıya kalmaktadırlar. Bunun aksine öfke hissini bir kabahat olarak görüp ne kıymetine olursa olsun yaşamayıp, içine atıp, bastıran bireyler de bir daha etrafına ve kendine ziyan vermektedirler. Öfke de bütün başka hisler üzere yaşanması olağan bir his olarak kabul edilip; yapan, yerinde, vaktinde ve denetimli bir biçimde tabir edilirse sağlıklı biçimde kullanılır. Öfke kontrolü hüneri kazanmanın ruh sıhhati açısından da kıymetli olduğu ortadadır. (Erkan,Kaya,2005,s.295).
Öfke bizim temel lakin ne yazık ki, sıklıkla uygun olmayan biçimlerde tabir ettiğimiz bir duygumuzdur. Biroldukça insan öfkesini ya bastırmak ya da en küçük tahrikte patlayarak sıhhatsiz bir biçimde söz etmektedir. Yetişkinler sıklıkla öfkelerini tabir etmenin uygun yolları için örnek olmadıklarından, çocuk ve ergenler bu marifetlere sahip olamazlar ve reaksiyonları uygunsuz ve etkisiz olur.
Öfke hissinin yapılan farklı tariflerinin olmasına karşın tariflerde kimi noktalarda benzerlikler bulunmaktadır. Bu tariflerden yola çıkarsak öfke hissinin özelliklerinden bahsedilebiliriz;
• Öfkelenmek içsel bir yaşantı ve bir his durumudur. Muhakkak bir mani, tenkit ya da atak karşısında spontan olarak yaşanır. Öfke planlı olarak ortaya çıkmaz, resen söz edilir.
• Öfke kozmik bir histir. Gerekli şartlar oluştuğunda herkes öfke hissini yaşayabilir.
• Öfke sözünün farklı olması, bu his karşısında verilen reaksiyonların farklı olması niçiniyle, kişiyi daha fazla tenkide ve akına açık hale getirir.
• Öfkeli davranışlarımız öğrenilmiş davranışlardır. Bu davranışları etrafımızdan ve ailemizden öğreniriz. Bu niçinle öfkenin tabiri, bireyden bireye farklılık gösterir. Öfke tabiri öğrenilen bir özellik taşır. Bu niçinle olumsuz söz öğeleri taşıyan öfke tabir biçimlerinin yerine, daha uygun ve yeni tabir biçimleri öğrenilebilir (Balkaya, 2001).
Deffenbacher (1992)’ e göre öfkenin özelliklerini şöylekidir;
• Öfke planlanan bir aksiyon kararı değildir, içsel bir histir.
• Herkes öfke duygusu yaşayabilir.
• Öfkeli reaksiyona niye olan his, kişiyi daha güçlü ve ruhsal olarak uyarılmış bir durumda tutmasına karşın, kişi öfkelendiğinde daha fazla incinebilir.
• Öfkeli reaksiyonlar öğrenilmiş davranışlar olduğundan, yanlış söz edilen davranışlar yerine, sağlıklı davranışlar öğrenilebilir.
• Öfke duygusu haksızlık ve engellenme durumunda birden ortaya çıkan bir histir. Çabucak tabir edilmesi ya da çabucak bastırılması sağlıklı değildir. Bu niçinle öfkenin niçininin bilinmesi öfkenin tanınması fazlaca değerlidir. Araştırmalar kararında öfke duygusu hakkında hakikat olduğu kabul edilmiş birtakım bulgular elde edilmiştir. Bu bulgular şu biçimde özetlenebilir;
• Öfke olağan, doğal, beşere has kozmik bir histir.
• Öfke fizyolojik öğeleri olan bir histir, davranış biçimi değildir.
• Kronik öfke, sıhhat için tehlikeli olabilir. Kronik kalp krizi riskini artırır.
• Öfke birçok defa ortaya çıkmadan tehlikesiz hale getirilebilir ve getirilmelidir.
Ergenlik periyodunda öfke yansıları de farklılık göstermektedir. Ergenler öfkeyi gizleyip maskeleyebilirler. Ergen toplumsallaşma sürecinde öfkenin dışa vurulmasının olumlu bir davranış olmadığını öğrenir. Bu niçinle ergen toplum içerisinde öfke ve kızgınlığını ne vakit, kimlere karşı dışa vuracağını, ne vakit bastıracağını bilerek yetişir (Kulaksızoğlu, 1998).
Son senelerda yapılan araştırmalarda ergenlik periyodunda öfke hissinin değerli bir yere sahip olduğu ve ergenin fizikî ve ruhsal sorunlarının oluşmasına katkıda bulunduğu ileri sürülmektedir (Canbuldu, 2006).
Ergenlik devrinde öfkeye niye olan uyarımlar çoklukla toplumsal kaynaklıdır. Ergenle alay edilmesi, ona palavra söylenmesi öfkeyi oluşturan esas etkenlerdir. Öfke konusunda yapılan çalışmalar, bu vakitte öfkeye niye olan en değerli faktörün; çelişkili planlar olduğunu, bunu aşağılık duygusu ve itibar kaybetmenin izlediğini göstermektedir.
Gençlik çağının karmaşık ruhsal özellikleri bir ortada incelenince ortaya istikrarsız ve sıhhatsiz bir görünüm çıkmaktadır; sonluluk, birden reaksiyon gösterme, öfke patlamaları, atak ve niyetsiz davranışlar, çabuk sevinip çabuk ıstıraba kapılma, içe kapanma ile coşku içinde gidip geliş, bencillik, sayısız dertler, güvensizlik, kararsızlık…
Ebeveynler birden ortaya çıkan huysuzluklara, tedirginliğe ve niçinsiz öfke patlamalarına bir mana veremezler. ergenlerdeki öfkenin sebebi, etrafında şahit olduğu düzensizliklere ve eşitsizlikler gösterdiği reaksiyondur.
Ergenlik periyodunda gençleri etkileyen çeşitli yaşantılar, ergenlik periyodunun kendine has problemleri ile bir ortada, epey ağır ve sık öfke yaşanmasına niye olabilir. Kendini uygun biçimde söz edemeyen ya da etrafı tarafınca anlaşılamayan gençlerin öfke duygusu, ortasında bulunduğu devrin öbür hisleri ve yaşantıları ile başa çıkabilmeyi bilmediğinde vakit içinde uyumsuzluk, saldırganlık şiddet hatta intihar eğilimlerine dönüşebilir. Ergenler bu vakitte öteki gelişim devirlerine nazaran daha ağır çatışmalar yaşarlar. bu vakitte öfke ve şiddet eğilimlerinin odağındadırlar. Yaşanılan kimlik bulma eforu, hislerini manaya ve ortaya koyma konusunda yaşanılan kuvvetlikler, toplumsal ve gelişimsel etkenler de öfke hissine bağlı problemleri arttırmaktadır (Yılmaz, 2004).
Hangi toplumda olursa olsun ergen, çağına mahsus olan his, fikir, tavır, davranış ve hareket içindir. Bu çağın temel özellikleri, duygusal coşku ve taşkınlık, çabuk kurulan ve bozulan münasebetler, kolay etkilenme, toplum ortasında sivrilme, ilgi çekme, rol sahibi olma eforu biçiminde özetlenebilir.
Çabuk öfkelenmeler ve patlamalar, yıkım eğilimleri, öfkenin denetimindeki kuvvetlikler gençlerin kurdukları ilgilerin özgül nitelikleridir. birebir vakitte gençleri özkıyıma güdüleyen niçinlerin başında kendisine ve diğerine duyulan öfke, kendisini ve oburunu cezalandırmadır. ergenlerde özkıyım teşebbüsü diğerlerini öfkelendirerek ve onları çaresiz bırakarak yakınlığı sağlama ya da sevginin delilini bulma maksadı güdebilir. Arkadaşlık maharetlerine sahip olma ve başarılı bir biçimde arkadaşlık yapabilme genç ergenler için çok kıymetlidir.
Tanınan çocukların arkadaşça ve işbirlikçi münasebetler kurarken, akranları tarafınca daha az tanınan olarak bedellendirilen ergen ise saldırgan, öfkeli ve çok utangaç davranmaktadır (Morganett, 1990). Ergenin öfke hissini tanıması ve denetimli bir biçimde söz etme hüneri kazanması sağlıklı bir yetişkinlik ve sağlıklı bir toplum için gereklidir.
ÖFKE KONTROLÜ
Öfke duygusu ile başa çıkma hünerlerini bilmeyen çocuklar, benlik hürmetlerini kaybetmek, oburlarının hürmetini kaybetmek üzere zayıf ve berbat münasebetlere bağlı problemler yaşayabilirler. Yönetilemeyen öfkenin, uzun vadede sıhhat sorunları, türel problemler yahut davranışın kuşaklararası transferi üzere sonuçları vardır (Canbuldu, 2006).
Öfke yaratan durumla karşı karşıya kalındığında, öfkelenmeye işaret eden içsel uyaranları tanımak ve fark etmek, öfke kontrolü için birinci basamaktır. Çocuklara, öfkelenmeden hemilk evvel kendilerinde belli kimi fizyolojik değişikliklerin ortaya çıktığı öğretilmelidir. bir hayli çocuk ekseriyetle kendilerinde öfke öncesi ortaya çıkan bedensel değişiklikleri fark etmeyebilir. Lakin bedensel değişikliklerin tanınması ve fark edilmesi öfke kontrolü için fazlaca değerlidir. Bu değişmeler çocukların öfkelenmeden hemilk evvel öfkeleneceklerini onlara bildiren bir uyarıcı özelliğindedir. Öfkelenmeden hemilk evvel vücutlarında ne olduğunu fark etmeleri ve tanımaları, çocukların ilgiyi kendilerine yönelterek, davranışlarını denetim etmelerine ya da ortamdan uzaklaşıp gitmelerine imkan sağlamaktadır (Özmen, 2006). Bu bakımdan çocukların bedensel değişiklikleri tanımaları ve fark etmeleri öfke kontrolünü sağlamada yararlıdır.
Hislerin incelemesi çeşitli boyutlarda yapılmaktadır. Yaşanılan hisler bireylerde gerek fizikî, gerek toplumsal, gerekse ruhsal manada değişikliklere yol açar ve bu değişimler yaşanılan duygusal duruma ahenk sağlar. Kızgınlığın, fizikî, sosyal-bilişsel, davranışsal ve reaksiyon boyutu vardır.
Öfke yaşantısı sırasında, insan bedeninin biroldukça modülü, kıymetli değişimlerin olduğu bir durum içerisine girer. Hislerimizi yaşadığımız anda fark etme ve tanıma hüneri çok kıymetlidir. Bunun bireye biroldukça faydası vardır. Hislerinin farkında olan bireyler, hisleri ortaya çıkar çıkmaz onları tanırlar.
Bireyin yaşadığı duyguyu tanıması ona bulunduğu durumu tesirli biçimde yorumlama imkanı tanır. Hislerinin farkında olan bireyler hislerinin kendilerine gönderdikleri iletilerin farkına varır ve her hissin sonunda yanlışsız davranışı göstermek için uğraş harcar. Hislerinin farkında olamayan bireyler ise yaşadığı duyguyu gerçek değerlendiremeyerek yanlış davranışlar sergileyerek ileride yaşanabilecek duygusal meşakkatlere ve pişmanlıklara davetiye çıkarırlar. Hisleri tanıma sürecinde her bir his üzerinde ne kadar hayli konuşulur ve o hislerin yaşandığı anlar ve o anlarda bedenimizde olan değişiklikler konusu üzerinde durulursa farkındalık da o kadar kolay olur (Yavuz, 2004).
Olumsuz his ile başa çıkmada; his ve niçinlerinin birey tarafınca tanımlanması, iç sesin dinlenmesi, hislerin yanlışsız lisanla karşı tarafa aktarılması, irtibat marifetleri, hakikat algılama, empatik bağlantı değerlidir.
Bireyin hislerini faal bir halde yönetmesi sanıldığı kadar kolay değildir. Hisleri direkt değiştirmek zordur, bilişsel terapiler ile onların dolaylı olarak nasıl değiştirileceğine ait çalışmalar devam etmektedir. Bu maksatla yürütülen bilişsel terapiler yolu ile olayların farklı açılardan kıymetlendirilmesi, düşünme halinin değiştirilmesi yahut yeni bakış açılarının oluşturulmasına çalışılmaktadır. Değerli olan bireylerin his ve kanıları ile ilgili farkındalık seviyesini geliştirmektir (Yaylacı, 2006).
Araştırmacıların, öfkenin özellikleri içinde en çok üzerinde durdukları nokta, öfke tabir şeklinin öğrenilebilen bir özellik olması ve saldırgan öğeler içeren olumsuz öfke tabir biçimlerinin yerine, daha uygun olumlu ve saldırgan öğeler içermeyen öfke söz biçimlerinin öğrenilebileceğidir (Balkaya, 2001).
Öfke hissini tam olarak tanımayan biroldukca insan bu doğal, üniversal ve yararlı insan duygusu ile başa çıkmakta kuvvetlik çekmektedirler. Öfke hissini hayli ağır yaşayan ve öfkesini kontrolsüzce dışa vuran şahıslar başlarını sıkıntıya sokmakta, etraflarına ziyan vermekte, ilgilerini bozmakta ve biroldukça sorunlarla karşı karşıya kalmaktadırlar. Bunun aksine öfke hissini bir kabahat olarak görüp ne kıymetine olursa olsun yaşamayıp, içine atıp, bastıran bireyler de bir daha etrafına ve kendine ziyan vermektedirler. Öfke de bütün başka hisler üzere yaşanması olağan bir his olarak kabul edilip; yapan, yerinde, vaktinde ve denetimli bir biçimde tabir edilirse sağlıklı biçimde kullanılır. Öfke kontrolü hüneri kazanmanın ruh sıhhati açısından da kıymetli olduğu ortadadır. (Erkan,Kaya,2005,s.295).
Öfke bizim temel lakin ne yazık ki, sıklıkla uygun olmayan biçimlerde tabir ettiğimiz bir duygumuzdur. Biroldukça insan öfkesini ya bastırmak ya da en küçük tahrikte patlayarak sıhhatsiz bir biçimde söz etmektedir. Yetişkinler sıklıkla öfkelerini tabir etmenin uygun yolları için örnek olmadıklarından, çocuk ve ergenler bu marifetlere sahip olamazlar ve reaksiyonları uygunsuz ve etkisiz olur.
Öfke hissinin yapılan farklı tariflerinin olmasına karşın tariflerde kimi noktalarda benzerlikler bulunmaktadır. Bu tariflerden yola çıkarsak öfke hissinin özelliklerinden bahsedilebiliriz;
• Öfkelenmek içsel bir yaşantı ve bir his durumudur. Muhakkak bir mani, tenkit ya da atak karşısında spontan olarak yaşanır. Öfke planlı olarak ortaya çıkmaz, resen söz edilir.
• Öfke kozmik bir histir. Gerekli şartlar oluştuğunda herkes öfke hissini yaşayabilir.
• Öfke sözünün farklı olması, bu his karşısında verilen reaksiyonların farklı olması niçiniyle, kişiyi daha fazla tenkide ve akına açık hale getirir.
• Öfkeli davranışlarımız öğrenilmiş davranışlardır. Bu davranışları etrafımızdan ve ailemizden öğreniriz. Bu niçinle öfkenin tabiri, bireyden bireye farklılık gösterir. Öfke tabiri öğrenilen bir özellik taşır. Bu niçinle olumsuz söz öğeleri taşıyan öfke tabir biçimlerinin yerine, daha uygun ve yeni tabir biçimleri öğrenilebilir (Balkaya, 2001).
Deffenbacher (1992)’ e göre öfkenin özelliklerini şöylekidir;
• Öfke planlanan bir aksiyon kararı değildir, içsel bir histir.
• Herkes öfke duygusu yaşayabilir.
• Öfkeli reaksiyona niye olan his, kişiyi daha güçlü ve ruhsal olarak uyarılmış bir durumda tutmasına karşın, kişi öfkelendiğinde daha fazla incinebilir.
• Öfkeli reaksiyonlar öğrenilmiş davranışlar olduğundan, yanlış söz edilen davranışlar yerine, sağlıklı davranışlar öğrenilebilir.
• Öfke duygusu haksızlık ve engellenme durumunda birden ortaya çıkan bir histir. Çabucak tabir edilmesi ya da çabucak bastırılması sağlıklı değildir. Bu niçinle öfkenin niçininin bilinmesi öfkenin tanınması fazlaca değerlidir. Araştırmalar kararında öfke duygusu hakkında hakikat olduğu kabul edilmiş birtakım bulgular elde edilmiştir. Bu bulgular şu biçimde özetlenebilir;
• Öfke olağan, doğal, beşere has kozmik bir histir.
• Öfke fizyolojik öğeleri olan bir histir, davranış biçimi değildir.
• Kronik öfke, sıhhat için tehlikeli olabilir. Kronik kalp krizi riskini artırır.
• Öfke birçok defa ortaya çıkmadan tehlikesiz hale getirilebilir ve getirilmelidir.
Ergenlik periyodunda öfke yansıları de farklılık göstermektedir. Ergenler öfkeyi gizleyip maskeleyebilirler. Ergen toplumsallaşma sürecinde öfkenin dışa vurulmasının olumlu bir davranış olmadığını öğrenir. Bu niçinle ergen toplum içerisinde öfke ve kızgınlığını ne vakit, kimlere karşı dışa vuracağını, ne vakit bastıracağını bilerek yetişir (Kulaksızoğlu, 1998).
Son senelerda yapılan araştırmalarda ergenlik periyodunda öfke hissinin değerli bir yere sahip olduğu ve ergenin fizikî ve ruhsal sorunlarının oluşmasına katkıda bulunduğu ileri sürülmektedir (Canbuldu, 2006).
Ergenlik devrinde öfkeye niye olan uyarımlar çoklukla toplumsal kaynaklıdır. Ergenle alay edilmesi, ona palavra söylenmesi öfkeyi oluşturan esas etkenlerdir. Öfke konusunda yapılan çalışmalar, bu vakitte öfkeye niye olan en değerli faktörün; çelişkili planlar olduğunu, bunu aşağılık duygusu ve itibar kaybetmenin izlediğini göstermektedir.
Gençlik çağının karmaşık ruhsal özellikleri bir ortada incelenince ortaya istikrarsız ve sıhhatsiz bir görünüm çıkmaktadır; sonluluk, birden reaksiyon gösterme, öfke patlamaları, atak ve niyetsiz davranışlar, çabuk sevinip çabuk ıstıraba kapılma, içe kapanma ile coşku içinde gidip geliş, bencillik, sayısız dertler, güvensizlik, kararsızlık…
Ebeveynler birden ortaya çıkan huysuzluklara, tedirginliğe ve niçinsiz öfke patlamalarına bir mana veremezler. ergenlerdeki öfkenin sebebi, etrafında şahit olduğu düzensizliklere ve eşitsizlikler gösterdiği reaksiyondur.
Ergenlik periyodunda gençleri etkileyen çeşitli yaşantılar, ergenlik periyodunun kendine has problemleri ile bir ortada, epey ağır ve sık öfke yaşanmasına niye olabilir. Kendini uygun biçimde söz edemeyen ya da etrafı tarafınca anlaşılamayan gençlerin öfke duygusu, ortasında bulunduğu devrin öbür hisleri ve yaşantıları ile başa çıkabilmeyi bilmediğinde vakit içinde uyumsuzluk, saldırganlık şiddet hatta intihar eğilimlerine dönüşebilir. Ergenler bu vakitte öteki gelişim devirlerine nazaran daha ağır çatışmalar yaşarlar. bu vakitte öfke ve şiddet eğilimlerinin odağındadırlar. Yaşanılan kimlik bulma eforu, hislerini manaya ve ortaya koyma konusunda yaşanılan kuvvetlikler, toplumsal ve gelişimsel etkenler de öfke hissine bağlı problemleri arttırmaktadır (Yılmaz, 2004).
Hangi toplumda olursa olsun ergen, çağına mahsus olan his, fikir, tavır, davranış ve hareket içindir. Bu çağın temel özellikleri, duygusal coşku ve taşkınlık, çabuk kurulan ve bozulan münasebetler, kolay etkilenme, toplum ortasında sivrilme, ilgi çekme, rol sahibi olma eforu biçiminde özetlenebilir.
Çabuk öfkelenmeler ve patlamalar, yıkım eğilimleri, öfkenin denetimindeki kuvvetlikler gençlerin kurdukları ilgilerin özgül nitelikleridir. birebir vakitte gençleri özkıyıma güdüleyen niçinlerin başında kendisine ve diğerine duyulan öfke, kendisini ve oburunu cezalandırmadır. ergenlerde özkıyım teşebbüsü diğerlerini öfkelendirerek ve onları çaresiz bırakarak yakınlığı sağlama ya da sevginin delilini bulma maksadı güdebilir. Arkadaşlık maharetlerine sahip olma ve başarılı bir biçimde arkadaşlık yapabilme genç ergenler için çok kıymetlidir.
Tanınan çocukların arkadaşça ve işbirlikçi münasebetler kurarken, akranları tarafınca daha az tanınan olarak bedellendirilen ergen ise saldırgan, öfkeli ve çok utangaç davranmaktadır (Morganett, 1990). Ergenin öfke hissini tanıması ve denetimli bir biçimde söz etme hüneri kazanması sağlıklı bir yetişkinlik ve sağlıklı bir toplum için gereklidir.
ÖFKE KONTROLÜ
Öfke duygusu ile başa çıkma hünerlerini bilmeyen çocuklar, benlik hürmetlerini kaybetmek, oburlarının hürmetini kaybetmek üzere zayıf ve berbat münasebetlere bağlı problemler yaşayabilirler. Yönetilemeyen öfkenin, uzun vadede sıhhat sorunları, türel problemler yahut davranışın kuşaklararası transferi üzere sonuçları vardır (Canbuldu, 2006).
Öfke yaratan durumla karşı karşıya kalındığında, öfkelenmeye işaret eden içsel uyaranları tanımak ve fark etmek, öfke kontrolü için birinci basamaktır. Çocuklara, öfkelenmeden hemilk evvel kendilerinde belli kimi fizyolojik değişikliklerin ortaya çıktığı öğretilmelidir. bir hayli çocuk ekseriyetle kendilerinde öfke öncesi ortaya çıkan bedensel değişiklikleri fark etmeyebilir. Lakin bedensel değişikliklerin tanınması ve fark edilmesi öfke kontrolü için fazlaca değerlidir. Bu değişmeler çocukların öfkelenmeden hemilk evvel öfkeleneceklerini onlara bildiren bir uyarıcı özelliğindedir. Öfkelenmeden hemilk evvel vücutlarında ne olduğunu fark etmeleri ve tanımaları, çocukların ilgiyi kendilerine yönelterek, davranışlarını denetim etmelerine ya da ortamdan uzaklaşıp gitmelerine imkan sağlamaktadır (Özmen, 2006). Bu bakımdan çocukların bedensel değişiklikleri tanımaları ve fark etmeleri öfke kontrolünü sağlamada yararlıdır.
Hislerin incelemesi çeşitli boyutlarda yapılmaktadır. Yaşanılan hisler bireylerde gerek fizikî, gerek toplumsal, gerekse ruhsal manada değişikliklere yol açar ve bu değişimler yaşanılan duygusal duruma ahenk sağlar. Kızgınlığın, fizikî, sosyal-bilişsel, davranışsal ve reaksiyon boyutu vardır.
Öfke yaşantısı sırasında, insan bedeninin biroldukça modülü, kıymetli değişimlerin olduğu bir durum içerisine girer. Hislerimizi yaşadığımız anda fark etme ve tanıma hüneri çok kıymetlidir. Bunun bireye biroldukça faydası vardır. Hislerinin farkında olan bireyler, hisleri ortaya çıkar çıkmaz onları tanırlar.
Bireyin yaşadığı duyguyu tanıması ona bulunduğu durumu tesirli biçimde yorumlama imkanı tanır. Hislerinin farkında olan bireyler hislerinin kendilerine gönderdikleri iletilerin farkına varır ve her hissin sonunda yanlışsız davranışı göstermek için uğraş harcar. Hislerinin farkında olamayan bireyler ise yaşadığı duyguyu gerçek değerlendiremeyerek yanlış davranışlar sergileyerek ileride yaşanabilecek duygusal meşakkatlere ve pişmanlıklara davetiye çıkarırlar. Hisleri tanıma sürecinde her bir his üzerinde ne kadar hayli konuşulur ve o hislerin yaşandığı anlar ve o anlarda bedenimizde olan değişiklikler konusu üzerinde durulursa farkındalık da o kadar kolay olur (Yavuz, 2004).
Olumsuz his ile başa çıkmada; his ve niçinlerinin birey tarafınca tanımlanması, iç sesin dinlenmesi, hislerin yanlışsız lisanla karşı tarafa aktarılması, irtibat marifetleri, hakikat algılama, empatik bağlantı değerlidir.
Bireyin hislerini faal bir halde yönetmesi sanıldığı kadar kolay değildir. Hisleri direkt değiştirmek zordur, bilişsel terapiler ile onların dolaylı olarak nasıl değiştirileceğine ait çalışmalar devam etmektedir. Bu maksatla yürütülen bilişsel terapiler yolu ile olayların farklı açılardan kıymetlendirilmesi, düşünme halinin değiştirilmesi yahut yeni bakış açılarının oluşturulmasına çalışılmaktadır. Değerli olan bireylerin his ve kanıları ile ilgili farkındalık seviyesini geliştirmektir (Yaylacı, 2006).
Araştırmacıların, öfkenin özellikleri içinde en çok üzerinde durdukları nokta, öfke tabir şeklinin öğrenilebilen bir özellik olması ve saldırgan öğeler içeren olumsuz öfke tabir biçimlerinin yerine, daha uygun olumlu ve saldırgan öğeler içermeyen öfke söz biçimlerinin öğrenilebileceğidir (Balkaya, 2001).