DEHB olanlarda ne çeşit şikayetler var ?
1-Tek bir işle uzun mühlet uğraşamama, sürdürememe
2-Uzun müddet odaklanamama
3-Günlük aktivitelerde unutkanlığın olması
4-Aşırı hareketlilik, yerinde duramama, dikkatini yoğunlaştıramama
5-Dürtüsellik
6-Fevrilik, sonuçları düşünmeden hareket etme
DEHB’İN TARİHÇESİ
1902’lerde evvel G. Still ve Alfred Tredgold ‘’ dürtüsellik ve dikkat bozukluğu’’ tarifini ortaya koydu. birinci vakit içinderda bu türlü bilimsel olarak bir hastalık olarak tanımlanmaya başlandı. O yüzden son vakit içinderda fazlaca duyduğunuz DEHB güya son vakit içinderda artmış yeni bir hastalık üzere değil. 100 yıldır var olan bir hastalıktır DEHB. bu biçimdelarda Birinci olarak dürtüsellik ve dikkatin bozukluğu var. 1920’lerde 1.Dünya savaşından daha sonrasındasında bunu ameliyat geçiren hastalardaki gördükleri dikkat meseleleri ve ordaki sorunların sanki bu bir organik sendrom mu ? Ya da beyinle ilgili bir bozukluk mu var ? diye düşündüler. Zira dikkat ve dürtünün denetim edilmesi beyninin ön kısmındaki frontal prefrontal korteksin altında çalışır. O yüzden oradaki bir sorun yüzünden mi sanki diye düşünülür.
Bir beyin iltihaplanmasından daha sonra davranışlarda sorun gördüler. Ve buna minimal beyin hasar sendromu dediler. Organik beyin sendromu evvel 1920’lerde konuyor daha sonra buna minimal beyin hasar sendromu diyorlar. Beyin hasar sendromu vakit içinde da anlıyorlar ki burada bir hasar yok aslında. Yani beyin organında bir bozukluk yok.
1962’de Clements ve Peters Minimal Beyin Disfonksiyonu olarak isimlendiriyor. Yani bu hastalıkla beynin ince ayarlarında bir sorun olduğunu söylerler. Disfonksiyon bir tıp işlev bozukluğu demektir.
1968’de Çocukluk Çağının Hiperkinetik Sendromu dediler. Hiperkineziz hareketin artmış olması demektir. O yüzden hiperkinetik sendrom diyorlar. bu biçimdelarda dikkat eksikliğini bilmiyorlar.
O yüzden lakin 1980’lerde dikkat eksikliği bozukluğu tanısı ortaya çıkmaya başlıyor. Yani artık Dikkat Eksikliği Bozukluğu (+ /- hiperaktivite) olan durumlar olarak söylüyorlar.
1987: DSM-III-R (revize edilmiş) -Dikkat eksikliği- Hiperaktivite bozukluğu olarak kitaplara girdiği periyot.
1994: DSM-IV
2000: DSM-IV-TR
2013: DSM-V yeni ortaya çıkan Alt tiplerle birlikte DEHB (DE/HA/DE+HA) Dikkat eksikliği alt tipi, Hiperaktivite alt tipi ve ikisinin de bir arada görüldüğü form olarak karşımıza çıkıyor. 12 yaş altında başlamış olması burada değiştirildi. Öncesinde 6 yaş altıydı.
DSM-V KRİTERLERİ
A. 1- Aşağıdaki dikkatsizlik semptomlarından altısı ( ya da daha fazlası) en az 6 ay müddetle, uyumsuzluk doğrucu ve gelişim düzebir daha nazaran alışılmamış bir derecede sürmüştür:
a-Çoğu vakit dikkatini detaylara veremez ya da okul ödevlerinde, işlerinde ya da öbür etkinliklerinde dikkatsizce yanılgılar yapar.
b-Çoğu vakit üzerine aldığı vazifelerde ya da oynadığı etkinliklerde dikkati dağılır. (bir vazife verirsiniz bir bakarsınız ki o işi yaparken değişik işlere başlıyor, örneğin derse başlıyor gidiyor dizi izliyor gidiyor anne babasıyla konuşuyor yani buradan dikkatini sürdüremediğini anlıyoruz)
c-Doğrudan kendisine konuşulduğunda birden fazla vakit dinlemiyormuş üzere görünür. (Ailelerin en çok şikayet olarak lisana getirdikleri şey budur: güya beni takmıyormuş üzere dinlemiyormuş üzere umrunda değilmiş üzere davranıyor derler, uzaktan seslenince beni duymamış üzere ancak arkadaşı seslenince çabucak duyuyor derler, burada 2 husus vardır seçiçi dikkat denilen durum. Bir yandan konuştuğunuz şeye fazlaca dikkatini vermiyor 2.si seçici dikkat dediğimiz sevdiği şeylerle ilgili daha dikkatli olurlar. Motive olduğumuz vakit içinderda dopamin seviyesi artar. Sevdiğiniz bir işi yaparken dopamin seviyeniz artar. Ve dopamin seviyesi artarsa dikkat mühleti artmaya başlıyor. Dikkat eksikliği olanlar bile onlara epeyce sevdiği bir işi verdiğinizde şayet ki uzun ve karmaşık değilse epey severek devam ettirirler ve hayli daha dikkatli olurlar.)
d-Çoğu vakit yönergeleri izlemez ve okul ödevlerini, ufak tefek işleri ya da işyerindeki misyonlarını tamamlayamaz ( zıt olma bozukluğuna ya da yönergeleri anlayamamaya bağlı değildir.)
f-Çoğu vakit daima mental çabayı gerektiren bakılırsavlerden kaçınır, bunları sevmez ya da bunlarda yer almaya karşı isteksizdir. (Oturup düşünmesi gerektiği uzun durumları hiç sevmezler. Akıl oyunları ya da strateji oyunlarını sevmezler. örneğin bilgisayar oyunlarını 5 saat oynayabilir lakin o hareketli anlık oyunlardır o yüzden dikkatini hayli sürdürmeye gerek yoktur. Ancak sorsanız oyunun kısımlarını hatırlamaz zira süratli geçer.)
h-Çoğu vakit dikkati dış uyaranlarla çarçabuk dağılır. (Burada oturuyoruz dışarıdan ses geliyor,dikkati çabucak oraya yönleniyor ve tekrar işine devam edemiyor unutmaya başlıyor. Dikkati yönlendirememedir bu aslında. Oraya dönüyor yine geliyor ancak ne anlatıldığını hatırlamıyor )
i-Günlük etkinliklerinde birden fazla vakit unutkandır. (defter, kalem, kitap, şifreler…)
g-Çoğu vakit üzerine aldığı vazifeler ya da etkinlikler için gerekli olan şeyleri unutur. ( örn. Oyuncaklar, okul ödevleri, kalemler, kitaplar ya da araç- gereçler)
A.2- Aşağıdaki hiperaktivite – impulsivite semptomlarından altısı ( ya da daha fazlası ) en az 6 ay mühletle uyumsuzluk doğurucu ve gelişim düzebir daha nazaran karşıt bir derecede sürmüştür:
A-Çoğu vakit elleri, ayakları kıpır kıpırdır oturduğu yerde kıpırdanıp durur.
B-Çoğu vakit sınıfta ya da oturması beklenen öbür durumlarda oturduğu yerden kalkar.
C-Çoğu vakit uygunsuz olan durumlarda koşuşturup durur ya da tırmanır.(Ergenin koştuğunu goremeyiz lakin yerinde duramadığını görürüz.)
D-Çoğu vakit, sakin bir halde, boş vakit içinderı geçirme aktifliklerine katılma ya da oyun oynama zorluğu vardır. (Çok sesli oynarlar, hayatış olduğu duyguyu dışarı çıkartmada bir bozukluk yaşar.)
E-Çoğu vakit hareket halindedir ya da bir motor tarafınca sürülüyormuş üzere davranır.
F-Çoğu vakit fazlaca konuşur. İmpulsivite( dürtüsellik )-fevrilik
A- Birden fazla vakit sorulan soru tamamlanmadan evvel karşılığını yapıştırır. (kaç kardeş..diyorsunuz 3 diyor. Aslında annen kaç kardeş diyecektiniz tahminen. Soru tamamlanmadan yanıt verir)
B-Çoğu vakit sırasını bekleme kuvvetliğü vardır.
C-Çoğu vakit oburlarının kelamını keser ya da yaptıklarının ortasına girer.
D. Bu belirtiler, okul, toplumsal vb alanlarda fonksiyonellikte besbelli bozulmaya yol açar.
E. Bu belirtiler öbür bir psikiyatrik hastalık ile daha güzel açıklanamaz.
*Dikkatsizlik subgrubunda daha az emosyonel ve davranışsal sorunlar görülür fakat daha fazla akademik sorun var. İddia edebileceğiniz üzere yalnızca dikkat eksikliği var. Hiperaktivite dürtüsellik üzere bir durum yok.
*Hiperaktif dürtüsel olanlardaysa daha fazla davranışsal sorunlar ön plandadır. Çok hareketlidirler. Lakin bu hiperaktivite yüzünden çok önemli davranışsal ve emosyonel sorunlar yaşarlar.
-Yaş IQ ve gelişim düzebir daha göre değerlendirilmeli. Prematüre doğan 6 aylık diye doğan bi bebeğin kas gelişimi ayağa kalkması 2-2.5 yaşında olan bi bebeğin dikkat müddeti lakin 2-2.5 yaşında oturmaya başlar. 7 yaşında dikkat eksikliği ile gelir. Bu dikkat eksikliği bu prematüre doğumla ve geç gelişimle açıklanabilir mi? açıklanabiliyosa DEHB’i almıyor bu biçimde. Açıklayamıyorsak yani beklenenden daha şiddetli belirtiler gösteriyorsa bu biçimde manalı oluyor. Dediğimiz üzere en sık işitsel dikkat sorunu vardır. %60-70 dinlemekle ilgili sorunları var. %10-15 görselle ilgili sorun yaşar ve gördüğü hiç bir şeyi hatırlamaz. Dikkat müddeti yaşla bir arada atar 12 yaşa tamamlanır. Oyun çağında gereğince oyuna konsantre olmazlar.
-En sık işitsel dikkat sorunu var.
-Yaşla birlikte (12 yaşa dek) dikkat mühleti artar.En süratli gelişme devri 4-5 yaş ortasıdır.
-Bu çocuklar oyun çağında gereğince oyuna konsantre olamaz,okul devrinde ders dinlemek, tahtada yazılanları takip etmek, ödevleri akılda tutmak, verilen komutları takip etmekte,günlük programlarını düzenlemekte kuvvetlik vardır.
OYUN ÇAĞI KAÇ YAŞ ?
3-7 yaş. 7 yaşından daha sonra okul çağı başlar. Bütün değerlendirmeler bu çağlar üzerinden sarfiyat bu aralıklar epey kıymetli. Bir çocuğun olağan gelişmenini fazlaca güzel bilmeliyiz ki anormali de bulabilelim. Freud ve Ericson yaş kümelerine nazaran nasıl bölüyor epeyce değerli. Semptomların hangisi olağan hangisi olağandışı bunlara göre tanımlıyoruz.
1-Tek bir işle uzun mühlet uğraşamama, sürdürememe
2-Uzun müddet odaklanamama
3-Günlük aktivitelerde unutkanlığın olması
4-Aşırı hareketlilik, yerinde duramama, dikkatini yoğunlaştıramama
5-Dürtüsellik
6-Fevrilik, sonuçları düşünmeden hareket etme
DEHB’İN TARİHÇESİ
1902’lerde evvel G. Still ve Alfred Tredgold ‘’ dürtüsellik ve dikkat bozukluğu’’ tarifini ortaya koydu. birinci vakit içinderda bu türlü bilimsel olarak bir hastalık olarak tanımlanmaya başlandı. O yüzden son vakit içinderda fazlaca duyduğunuz DEHB güya son vakit içinderda artmış yeni bir hastalık üzere değil. 100 yıldır var olan bir hastalıktır DEHB. bu biçimdelarda Birinci olarak dürtüsellik ve dikkatin bozukluğu var. 1920’lerde 1.Dünya savaşından daha sonrasındasında bunu ameliyat geçiren hastalardaki gördükleri dikkat meseleleri ve ordaki sorunların sanki bu bir organik sendrom mu ? Ya da beyinle ilgili bir bozukluk mu var ? diye düşündüler. Zira dikkat ve dürtünün denetim edilmesi beyninin ön kısmındaki frontal prefrontal korteksin altında çalışır. O yüzden oradaki bir sorun yüzünden mi sanki diye düşünülür.
Bir beyin iltihaplanmasından daha sonra davranışlarda sorun gördüler. Ve buna minimal beyin hasar sendromu dediler. Organik beyin sendromu evvel 1920’lerde konuyor daha sonra buna minimal beyin hasar sendromu diyorlar. Beyin hasar sendromu vakit içinde da anlıyorlar ki burada bir hasar yok aslında. Yani beyin organında bir bozukluk yok.
1962’de Clements ve Peters Minimal Beyin Disfonksiyonu olarak isimlendiriyor. Yani bu hastalıkla beynin ince ayarlarında bir sorun olduğunu söylerler. Disfonksiyon bir tıp işlev bozukluğu demektir.
1968’de Çocukluk Çağının Hiperkinetik Sendromu dediler. Hiperkineziz hareketin artmış olması demektir. O yüzden hiperkinetik sendrom diyorlar. bu biçimdelarda dikkat eksikliğini bilmiyorlar.
O yüzden lakin 1980’lerde dikkat eksikliği bozukluğu tanısı ortaya çıkmaya başlıyor. Yani artık Dikkat Eksikliği Bozukluğu (+ /- hiperaktivite) olan durumlar olarak söylüyorlar.
1987: DSM-III-R (revize edilmiş) -Dikkat eksikliği- Hiperaktivite bozukluğu olarak kitaplara girdiği periyot.
1994: DSM-IV
2000: DSM-IV-TR
2013: DSM-V yeni ortaya çıkan Alt tiplerle birlikte DEHB (DE/HA/DE+HA) Dikkat eksikliği alt tipi, Hiperaktivite alt tipi ve ikisinin de bir arada görüldüğü form olarak karşımıza çıkıyor. 12 yaş altında başlamış olması burada değiştirildi. Öncesinde 6 yaş altıydı.
DSM-V KRİTERLERİ
A. 1- Aşağıdaki dikkatsizlik semptomlarından altısı ( ya da daha fazlası) en az 6 ay müddetle, uyumsuzluk doğrucu ve gelişim düzebir daha nazaran alışılmamış bir derecede sürmüştür:
a-Çoğu vakit dikkatini detaylara veremez ya da okul ödevlerinde, işlerinde ya da öbür etkinliklerinde dikkatsizce yanılgılar yapar.
b-Çoğu vakit üzerine aldığı vazifelerde ya da oynadığı etkinliklerde dikkati dağılır. (bir vazife verirsiniz bir bakarsınız ki o işi yaparken değişik işlere başlıyor, örneğin derse başlıyor gidiyor dizi izliyor gidiyor anne babasıyla konuşuyor yani buradan dikkatini sürdüremediğini anlıyoruz)
c-Doğrudan kendisine konuşulduğunda birden fazla vakit dinlemiyormuş üzere görünür. (Ailelerin en çok şikayet olarak lisana getirdikleri şey budur: güya beni takmıyormuş üzere dinlemiyormuş üzere umrunda değilmiş üzere davranıyor derler, uzaktan seslenince beni duymamış üzere ancak arkadaşı seslenince çabucak duyuyor derler, burada 2 husus vardır seçiçi dikkat denilen durum. Bir yandan konuştuğunuz şeye fazlaca dikkatini vermiyor 2.si seçici dikkat dediğimiz sevdiği şeylerle ilgili daha dikkatli olurlar. Motive olduğumuz vakit içinderda dopamin seviyesi artar. Sevdiğiniz bir işi yaparken dopamin seviyeniz artar. Ve dopamin seviyesi artarsa dikkat mühleti artmaya başlıyor. Dikkat eksikliği olanlar bile onlara epeyce sevdiği bir işi verdiğinizde şayet ki uzun ve karmaşık değilse epey severek devam ettirirler ve hayli daha dikkatli olurlar.)
d-Çoğu vakit yönergeleri izlemez ve okul ödevlerini, ufak tefek işleri ya da işyerindeki misyonlarını tamamlayamaz ( zıt olma bozukluğuna ya da yönergeleri anlayamamaya bağlı değildir.)
f-Çoğu vakit daima mental çabayı gerektiren bakılırsavlerden kaçınır, bunları sevmez ya da bunlarda yer almaya karşı isteksizdir. (Oturup düşünmesi gerektiği uzun durumları hiç sevmezler. Akıl oyunları ya da strateji oyunlarını sevmezler. örneğin bilgisayar oyunlarını 5 saat oynayabilir lakin o hareketli anlık oyunlardır o yüzden dikkatini hayli sürdürmeye gerek yoktur. Ancak sorsanız oyunun kısımlarını hatırlamaz zira süratli geçer.)
h-Çoğu vakit dikkati dış uyaranlarla çarçabuk dağılır. (Burada oturuyoruz dışarıdan ses geliyor,dikkati çabucak oraya yönleniyor ve tekrar işine devam edemiyor unutmaya başlıyor. Dikkati yönlendirememedir bu aslında. Oraya dönüyor yine geliyor ancak ne anlatıldığını hatırlamıyor )
i-Günlük etkinliklerinde birden fazla vakit unutkandır. (defter, kalem, kitap, şifreler…)
g-Çoğu vakit üzerine aldığı vazifeler ya da etkinlikler için gerekli olan şeyleri unutur. ( örn. Oyuncaklar, okul ödevleri, kalemler, kitaplar ya da araç- gereçler)
A.2- Aşağıdaki hiperaktivite – impulsivite semptomlarından altısı ( ya da daha fazlası ) en az 6 ay mühletle uyumsuzluk doğurucu ve gelişim düzebir daha nazaran karşıt bir derecede sürmüştür:
A-Çoğu vakit elleri, ayakları kıpır kıpırdır oturduğu yerde kıpırdanıp durur.
B-Çoğu vakit sınıfta ya da oturması beklenen öbür durumlarda oturduğu yerden kalkar.
C-Çoğu vakit uygunsuz olan durumlarda koşuşturup durur ya da tırmanır.(Ergenin koştuğunu goremeyiz lakin yerinde duramadığını görürüz.)
D-Çoğu vakit, sakin bir halde, boş vakit içinderı geçirme aktifliklerine katılma ya da oyun oynama zorluğu vardır. (Çok sesli oynarlar, hayatış olduğu duyguyu dışarı çıkartmada bir bozukluk yaşar.)
E-Çoğu vakit hareket halindedir ya da bir motor tarafınca sürülüyormuş üzere davranır.
F-Çoğu vakit fazlaca konuşur. İmpulsivite( dürtüsellik )-fevrilik
A- Birden fazla vakit sorulan soru tamamlanmadan evvel karşılığını yapıştırır. (kaç kardeş..diyorsunuz 3 diyor. Aslında annen kaç kardeş diyecektiniz tahminen. Soru tamamlanmadan yanıt verir)
B-Çoğu vakit sırasını bekleme kuvvetliğü vardır.
C-Çoğu vakit oburlarının kelamını keser ya da yaptıklarının ortasına girer.
D. Bu belirtiler, okul, toplumsal vb alanlarda fonksiyonellikte besbelli bozulmaya yol açar.
E. Bu belirtiler öbür bir psikiyatrik hastalık ile daha güzel açıklanamaz.
*Dikkatsizlik subgrubunda daha az emosyonel ve davranışsal sorunlar görülür fakat daha fazla akademik sorun var. İddia edebileceğiniz üzere yalnızca dikkat eksikliği var. Hiperaktivite dürtüsellik üzere bir durum yok.
*Hiperaktif dürtüsel olanlardaysa daha fazla davranışsal sorunlar ön plandadır. Çok hareketlidirler. Lakin bu hiperaktivite yüzünden çok önemli davranışsal ve emosyonel sorunlar yaşarlar.
-Yaş IQ ve gelişim düzebir daha göre değerlendirilmeli. Prematüre doğan 6 aylık diye doğan bi bebeğin kas gelişimi ayağa kalkması 2-2.5 yaşında olan bi bebeğin dikkat müddeti lakin 2-2.5 yaşında oturmaya başlar. 7 yaşında dikkat eksikliği ile gelir. Bu dikkat eksikliği bu prematüre doğumla ve geç gelişimle açıklanabilir mi? açıklanabiliyosa DEHB’i almıyor bu biçimde. Açıklayamıyorsak yani beklenenden daha şiddetli belirtiler gösteriyorsa bu biçimde manalı oluyor. Dediğimiz üzere en sık işitsel dikkat sorunu vardır. %60-70 dinlemekle ilgili sorunları var. %10-15 görselle ilgili sorun yaşar ve gördüğü hiç bir şeyi hatırlamaz. Dikkat müddeti yaşla bir arada atar 12 yaşa tamamlanır. Oyun çağında gereğince oyuna konsantre olmazlar.
-En sık işitsel dikkat sorunu var.
-Yaşla birlikte (12 yaşa dek) dikkat mühleti artar.En süratli gelişme devri 4-5 yaş ortasıdır.
-Bu çocuklar oyun çağında gereğince oyuna konsantre olamaz,okul devrinde ders dinlemek, tahtada yazılanları takip etmek, ödevleri akılda tutmak, verilen komutları takip etmekte,günlük programlarını düzenlemekte kuvvetlik vardır.
OYUN ÇAĞI KAÇ YAŞ ?
3-7 yaş. 7 yaşından daha sonra okul çağı başlar. Bütün değerlendirmeler bu çağlar üzerinden sarfiyat bu aralıklar epey kıymetli. Bir çocuğun olağan gelişmenini fazlaca güzel bilmeliyiz ki anormali de bulabilelim. Freud ve Ericson yaş kümelerine nazaran nasıl bölüyor epeyce değerli. Semptomların hangisi olağan hangisi olağandışı bunlara göre tanımlıyoruz.