T.C.
ÜSKÜDAR ÜNİVERSİTESİ TOPLUMSAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
KLİNİK PSİKOLOJİ ANABİLİM DALI
KLİNİK PSİKOLOJİ TEZSİZ YÜKSEK LİSANS PROGRAMI
Çocukluk Çağında Görülen Travmatik Yaşantılar ve Yeme Bozuklukları içindeki İlişki
TEZSİZ YÜKSEK LİSANS PROJESİ
SİNEM KASAPOĞLU Proje Danışmanı
Dr. Öğr. Üyesi ESRA IŞIK
İSTANBUL-2020
TOPLUMSAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ TEZSİZ YÜKSEK LİSANS PROJE ONAY FORMU
Klinik Psikoloji Anabilim Kısmı Klinik Psikoloji Tezsiz Yüksek Lisans Programı 19412379 no’lu öğrencisi Sinem KASAPOĞLU tarafınca hazırlanan, “ÇOCUKLUK ÇAĞINDA GÖRÜLEN TRAVMATİK YAŞANTILAR VE YEME BOZUKLUKLARI ORTASINDAKİ İLİŞKİ” başlıklı Yüksek Lisans Bitirme Projesi tarafımca okunmuş, kapsamı ve niteliği açısından Yüksek Lisans Bitirme Projesi olarak kabul edilmiştir.
Dr. Öğr. Üyesi ESRA IŞIK
Danışman
(İmza)
Üstte ismi geçen Proje Çalışması, Üsküdar Üniversitesi Toplumsal Bilimler Enstitüsü İdare Şurasının, …………………………… Tarih ve ……………. Sayılı sonucuyla onaylanmıştır.
(İmza)
………………………………………
………………………………………
ii
ÖNSÖZ
“Çocukluk Çağında Görülen Travmatik Yaşantılar ve Yeme Bozuklukları içindeki İlişki” isimli bu çalışmada danışmanlığımı üstlenerek projenin şekillenmesine ve bitirilmesine katkı sağlayan sayın hocam Dr. Öğr. Üyesi ESRA IŞIK ’a teşekkürlerimi sunarım.
iii
ÖZET
Bu çalışma çocukluk çağı travması ve yeme bozuklukları içindeki bağlantıyı incelenmiştir. Çocukluk çağı travması, çocukluk devrinde ya da genç erişkinlik devrinde maruz kalınan duygusal ya da fizikî ihmal, duygusal ya da cinsel istismar, şiddet olarak açıklanmaktadır. Yeme bozukluğu, yeme davranışının önemli olarak bozulduğu bir teşhis kümesidir. Anoreksiya nervoza (AN) ve Bulimia nervoza (BN) en sık rastlanan ve ruhsal belirtilerin yanı sıra önemli bedensel meselelerinde eşlik ettiği en değerli iki başlığı oluşturmaktadır. Yeme bozuklukları bilhassa gençlerde sık görülmesinin yanı sıra ölümcül olabilmesi önemli yeti yitimi ile seyretmesi niçiniyle farklı bir ehemmiyet taşımaktadır (Herpetz-Dahlmann, 2009).
Yeme bozukluğunun erken devirde yaşanan travmatik olaylarla bağın olabildiğine,
ihmal ve istismara maruz kalan çocukların yeme bozukluklarına yatkınlığının olduğu görülmüştür. İnceleme kararında yeme bozukluğu ve travmanın ihmal ve istismar çeşitleriyle bağlantılı olduğu, ebeveyn ya da bakım verenin çocukla ilgilenme seviyesinde ki anormalliklerin çocukta travma yaratabileceği ve yeme bozuklukları üzere biroldukca hastalıkla bağlantılı olabileceği görülmüştür. Çocukluk çağı travması ve yeme bozuklukları içinde ilgi olduğu tespit edilmiştir.
Anahtar Sözler: travma, duygusal yeme, yeme bağımlılığı, yeme bozukluğu
iv
ABSTRACT
This study examined the relationship between childhood trauma and eating disorders. Childhood trauma is explained as emotional or physical neglect experienced in childhood or young adulthood, emotional or sexual abuse, and violence. Eating disorder is a diagnostic group in which eating behavior is seriously impaired. Anorexia nervosa (AN) and Bulimia nervosa (BN) are the two most common topics that are most common and accompany serious physical problems as well as mental symptoms. Eating disorders are particularly common in adolescents, as well as being fatal, and they are of particular importance due to severe disability (Herpetz-Dahlmann, 2009).
It has been observed that eating disorders can be related to early traumatic events and that
children who are exposed to neglect and abuse have a tendency to eating disorders. As a result of the examination, it was seen that eating disorder and trauma are related to types of neglect and abuse, abnormalities in the level of parental or caregiver caring for the child can cause trauma in the child and may be associated with many diseases such as eating disorders. It has been found that there is a relationship between childhood trauma and eating disorders.
Key Words: trauma, emotional eating, eating addiction, eating disorder
v
BİLDİRİM
İÇİNDEKİLER
ÖNSÖZ ………………………………………………………………………………………………………………. iii ÖZET …………………………………………………………………………………………………………………..iv ABSTRACT…………………………………………………………………………………………………………..v İÇİNDEKİLER……………………………………………………………………………………………………..vi KISALTMALAR……………………………………………………………………………………………….. viii
1.BÖLÜM………………………………………………………………………………………………2 GİRİŞ ………………………………………………………………………………………………………………………………1
1.1 Yeme Davranışı…………………………………………………………………………………………………..2 1.2 Yeme Davranışını Etkileyen Faktörler ………………………………………………………………….2 1.3 Duygsal Yeme …………………………………………………………………………………………………….3 1.4 Yeme Bozukluğu…………………………………………………………………………………………………5 1.5 Yeme Bozukluklarında Karşılaşılan Tıbbi Hastalıklar…………………………11
1.6 Yeme Bağımlılığı………………………………………………………………….12 1.7 Çocuk ve gençlerde Yeme Bozukluğu…………………………………………14 1.8 gençlerde Yeme Bozukluğu……………………………………………………18
2.BÖLÜM……………………………………………………………………………………………20 TRAVMA……………………………………………………………………………………………………………………….20 2.1. Travmanın Tarifi ……………………………………………………………………………………………………20 2.2. Travma Çeşitleri ……………………………………………………………………………………………………….21
2.3 Çocukluk Çağı Travması …………………………………………………………………………………………….21 3.BÖLÜM…………………………………………………………………………………………….25 Çocukluk Çağında Görülen Travmatik Yaşantılar ve Yeme Bozuklukları içindeki İlgi….25
SONUÇ…………………………………………………………………………………………………………………………..25 KAYNAKÇA ……………………………………………………………………………………………………………………2
vi
TYB BN AN DSM NES AYB
KKYAB GYS
DSÖ
KISALTMALAR
: Tıkınırcasına Yeme Sendromu
: Bulimiya Nervoza
: Anoreksiya Nervoza
: Ruhsal Bozuklukların Tanısal ve İstatiksel Sınıflandırma Elkitabı : Gece Yeme Sendromu (Night Eating Syndrome)
: Atipik Yeme Bozukluğu
: Kaçıngan/Kısıtlayıcı Besin Alım Yeme Bozukluğu
: Gece Yeme Sendromu : Dünya Sıhhat Örgütü
vii
GİRİŞ
Yemek yeme insanların en temel biyolojik gereksinimlerinden biridir bunun yanında ruhsal olarak da fazlaca kıymetlidir. Şahıslar kendilerini çaresiz hissettiklerinde ya da birine öfke duyduklarında yeme davranışında artış gösterebilirler. Bu olay biyolojik bir gereksinim değil daha hayli ruhsal gereksinim olarak görülürmektedir. Beşerler heyecanlandıklarında yahut diğer niçinlerden dolayı gerilimli olduklarında yemek yememeleri ruhsal niçinlerin yeme davranışı üstündeki tesiridir. Kasvet, kızgınlık, sevinç, depresyon, keder üzere ruhsal etkenlerin beslenme davranışları üstündeki etkileşimini kanıtlayan biroldukca klinik araştırma mevcuttur. Çocukluk periyodunda yaşanan olumsuz tavır, davranış ya da travmatik yaşantılar kişinin benlik kavramıyla ilgili olumsuz fikirlere kapılmasına yol açabilir. Kişi yemek yiyerek dertlerinin azaldığını, memnun olduğunu düşünebilir ya da yemek yerse çirkinleşeceği kanısına kapılabilir. Yemek yerken memnun olan bireyler kendini durduramadığına inancında olabilir. bu türlü duygusal rahatlatma ile yemek yeme davranışını bütünleştirmiş bireyler bu davranışını alışkan haline getirebilir. Yemek yeme bozuklukları psikiyatrik hastalıklar içerisinde hayati tehlike taşımasından dolayı önemli bir hastalık olarak kabul edilir. Hastaların tedavilerinin erken ve süratli bir biçimde yapılması gerekmektedir.
DSM-5 teşhis kriterlerinde yeme bozuklukları anoreksiya nervoza (AN), bulimiya nervoza (BN) ve atipik yeme bozuklukları (AYB) olarak sınıflandırılmaktadır. Tıkınırcasına yeme bozukluğu (TYB) atipik yeme sınıfına girmeyen lakin son senelerda yaygın olarak görülen bir yeme bozukluğudur. Erken çocukluk devrinde görülen travmatik yaşantıların bu tıp hastalıklarla bağlı olduğu düşünülmektedir. Çocukluk travması; 18 yaşının altındaki çocukların duygusal, davranışsal, entelektüel, fizikî ve toplumsal gelişmeninin etkilenmesi manasına gelmektedir. (Carr ve ark., 2013). Küçük yaşta görülen cinsel istismar, ihmal ve başka istismar tiplerinin yeme bozukluğuyla bağı olduğu düşünülmektedir. Husus bağımlılığının da yeme bozukluğuna ile ilgisi olabilir. Çocukluk çağında görülen fizikî ve duygusal ihmalde yeme bozukluğu görülebilmektedir. Yeme bozukluğu gösteren bireylerde sıkça çocukluk çağı travmaları görülmektedir.
1
BİRİNCİ KISIM 1.1.1 Yeme Davranışı
Beslenme, anne karnında başlayan ve hayatımız mühletince ömrümüzde olması gereken bir gereksinim olarak tanımlanır (Kutlu ve Çivi, 2009: 18).
Bebeklikten okul çağına kadar ömür uzunluğu beslenme davranışı süratle gelişir.
Bilim adamları uzun müddettir bu gelişimsel süreçte beslenme davranışı ile his içindeki bağlantıyı araştırdılar. İnsanlara zevk duygusu vermenin yanı sıra, yaşamaya devam etmek için gerekli olan yeme davranışları ve yeme fonksiyonları de yetersiz beslenme ve / yahut yeme bozuklukları üzere birtakım sıhhat sıkıntılarına niye olabilir. (Canetti & Bachar & Berry, 2002). Yemek yeme her ömür döngüsünün değerli bir ihtiyacıdır. Sağlıklı bir hayat içinse kâfi seviyede ve istikrarlı bir biçimde beslenmemiz gerekmektedir. Yeme davranışı doğumdan okul çağına kadar süratle gelişir ve kültür, toplumsal etraf, medya, aile tavırları, genetik ve şahsi faktörler üzere biroldukca değişkenden etkilenir. Yeme davranışı ergenlik periyodunda yavaş yavaş ortaya çıkmaya başlar. Ergenlik, şahsi alışkanlıkların çözüldüğü bir devirdir. Yeme Davranışında görülen elbette kabul edilen değişimler sağlıklı gelişim gösterirken olağandışı değişimlerde sıhhati büyük ölçüde etkilemektedir. Olağandışı yeme fizikî ya da psikopatolojik sorunlara niye olabilmektedir.
1.2. Yeme Davranışını Etkileyen Faktörler
Gen faktörleri, etraf, hormonlar, his durumları, sosyo-demografik faktörler, geçmiş yaşantılar, kültürel ve dini inançlar, medya, vücut algısı, obezite, iştah üzere biroldukça öge yeme tavrı ve davranışı üzerinde tesirlidir (Karakuş, Yıldırım ve Büyüköztürk, 2016). Beslenme davranışının bozulması fizikî olarak reaksiyon gösterdiğinde kanser, obesite, diyabet üzere biroldukça hastalığı tetikleyebilmektedir. Bunun yanında çok yeme, hudutlu yeme, az yeme ya da kusma üzere faktörlerde sıhhati önemli manada bozabilir. Açlığın yeme davranışını ve semptomlarını nasıl etkileyeceğini fizikî olarak varsayım etmek kolay olsa da hislerin yeme davranışını nasıl etkileyeceğini iddia etmek nispeten zordur.
Yeme bozukluğu semptomları problemlerle yüzleşmeyi reddetme ve ömrü denetim altına almanın bir yoludur. Kişi yeme yemeyi ya da yemeden kaçınmayı bir savunma düzeneği haline getirmiştir. bu türlü kendine endişe veren hislerden uzaklaşmaktadır. Lakin bu türlü uzun mühlet yemekle yaşanan sorun fizikî ve ruhsal çöküntüye niye olmaktadır.
1. Yeme Bozuklukları
2
1.3.Duygusal Yeme
1.3.1. Duygusal Yemenin Tanımı
Uzun yıllardır, beşerler ekseriyetle olumlu ya da olumsuz duygusal uyarılmanın beslenme davranışında farklılıklara yol açacağını kabul etmişlerdir. Olumsuz hisler yemek yeme daha sonrasında hissedilen doymuşluk hissiyle benzeridir bu sebepte insanlarda iştah kapalılığına niye olabilir ya da çok yemek yemeye teşvik ederek kilo alımı veya
obeziteye niye olabilir. Duygusal yeme açlık hissinden kaynaklanan ya da yemek saati geldiği için değil büsbütün hislere yanıt vermek yapılmış bir yeme davranışıdır (Serin & Şanlıer, 2018).
değişen teknolojinin gelişmesiyle bir arada besin teknolojisinin gelişmesi epey fazla işlenmiş ve rafine edilmiş besinin günlük hayatımıza süratle girmesine niye olmuştur. Ek olarak, gitgide daha fazla sayıda fast food zinciri, yüksek güçlü yiyecekleri daha kolay erişilebilir hale getirdi. Duygusal yeme ile ilgili en değerli şey, bireylerin hayli fazla düşük kaliteli, fazla kalorili ve beslesin kıymeti olmayan yiyecekler tüketmesidir. Çok tuzlu, yağ oranı fazla ve tatlı yiyecekleri tüketilerek kilo alımının artışına niye olabileceği belirtilmektedir. bu biçimde besleyici pahası olmayan besinleri bedenine alan bireyler, his durumlarını etkilen olayları düşünmemektedir. Ancak bu durum kısa süren bir durumdur. Duygusal yeme davranışı gösteren bireyler bu davranış daha sonrası kilo denetimi ve sıhhatleri ile ilgili kaygı yaşarlar ve bu tasa hali daha sonrasında duygusal yeme davranışı uyandırır ve bir süre daha sonra bu durum kısır bir döngü haline gelmektedir. Duygusal yeme birfazlaca niçinden kaynaklanabilir. Can badiresi, gerilim, depresyon, gerginlik, öfke, anksiyete, yetersizlik hislerine karşı duygusal yeme, yalnızlık hissine karşı boşluk doldurma muhtaçlığı, duruma bakılırsa duygusal yeme (örn. Restorana girme, televizyon karşısında yeme, fırının önünden geçerken vb.) (Lazarus, 2017)
Duygusal yeme davranışı, ekseriyetle yemenin olağan düzeyleri aşmasına niye olan duygusal değişiklikler (yalnızlık, depresyon ve anksiyete gibi) niçiniyle bir çeşit zihinsel yeme olarak tanımlanır. (De Lauzon ve ark., 2006).
Yeme bozukluğu olan bireylerin, uyarlanabilir his düzenleme stratejilerini kullanmada daha az başarılı oldukları ve hisleri düzenlemeye çalışırken fonksiyonsuz olma eğiliminde oldukları düşünülmektedir (Aldao & Nolen-Hoeksema,2010). His denetimini sağlayamayan bireyler kendilerini olağandışı yapıda yemek yerken bulmaktadır. Duygusal bir ortamda karşılaşılan zorluklar ve bu zorlukların erken fark edilmemesi, yeme davranışı üzerinde olumsuz bir tesire sahip olabilir ve bu da obezite ve öteki yeme bozukluğu tiplerinin riskinde artışa yol açabilir.
4
1.3.2. His Durumları ve Yeme Bozukluğu
Çoklukla hislerin yemek seçimleri ve yeme davranışı üzerinde büyük bir tesire sahip olduğuna ve yeme davranışının ruh hali üzerinde büyük bir tesire sahip olduğuna inanılmaktadır. (Levitan & Davis, 2010). Olumlu duygusal uyarılmanın ve olumsuz hislerin yeme davranışında değişikliklere yol açabileceği çoğunlukla görülmektedir. Hislerin yeme davranışına tesiri; besin tercihi, besin ölçüsü, besinlere karşı tesirli cevap, yeme isteği ve çiğneme halinde beş cevap olarak ortaya konulmuştur (Macht, 1999).
Kaplan’ın (1957) obez beşerlerle ilgili çalışmasına nazaran, obez beşerler sonlu ve gerilimli olduklarında dertlerini azaltmak için hayli fazla yemek yemek isterler. (Kaplan, 1957). Schacter’in (1968) içsel dışsal teorisine bakılırsa dehşet ve Anksiyetenin beden semptomları olağan vücut yükündeki şahıslarda yemek tüketimini azaltmaya sebep olurken, obez şahıslarda içsel uyaranlara bir duyarsızlık kelam konusu olduğundan bu durum gerçekleşmemektedir (Schacter, 1968).
Duygusal yeme ile alakalı risk oluşturanlar, çocuklar ve ergenler, obez beşerler, vb.’dir. Duygusal yeme, gerilim, depresyon, ebeveynlik modellemesi, öfke, can ezası ve memnunluğu etkileyebilir. (İnalkaç & Arslantaş, 2010).
1.4. Yeme Bozukluğu
Yeme bozukluğu, hayli erken başlayan ve uzun süren bir hastalıktır, etyolojisi karmaşık ve tedavisinde kuvvetlik yaratan bir hastalıktır (Oral ve Hisli-Şahin, 2008).
Beslenme bozukluğu, çeşitli belirtilerle birlikte ortaya çıkan, düzgünleşme mümkünlüğü pek düşük
ve yinelama mümkünlüğünün çok yüksek olduğu bir hastalık kümesi olarak bilinmektedir (Lindberg ve Hjern, 2003).
Yeme bozukluğu fizikî ve psikososyal boyutu olan; bireyin beslenme, beden tartısını ve dış görünüşü ile ilgili kanılarında ve yeme davranışlarında bozulmalarla kendini gösteren durumlar tanımlanmaktadır (Becker ve ark., 1999).Yeme bozukluğu vücut tartısıyla, fiziki görünümle çok uğraş ve beslenme formunda ki değişiklerle Anoreksiya Nervoza, Bulimiya Nervoza, Tıkınırcasına Yeme Bozukluğu ve öteki yeme bozuklukları ve psikiyatrik hastalıklarında bulunduğu bir teşhis kümesidir. Anoreksiya nervozanın başlangıç yaşı 14 ila 18.
yıldır (Smin, Hoeken, Oldehinkel, 2014). Ergenlikte başladığı bildiriliyor. Anoreksiya
5
nervoza vücut yapısında ağır bir bozukluk olmasıyla bilinir, hastalığa yakalananlarının ölesiye aç kalmaları, vücut sıhhatini bozan bir durum halinde iken; bulimia nervoza, kontrol
kaybı hissinin eşlik ettiği yenidenlanan yeme ve büyük ataklarla karakterizedir. Bulimia nervoza sıklığı, anoreksiya nervoza sıklığından daha yüksektir (Hergüner, 2016). Başlangıç yaşı çoklukla anoreksiya nervoza, geç ergenlik yahut erken yetişkinlik devrinden daha geçtir. Bulimianın başlangıç yaşı 14-22’dir (Hergüner, 2016). Ayrıyeten bulimia nervozalı bireylerin beden yükü sıklıkla olağan sonlar ortasındadır. Bulimia nervozanın prognozu, anoreksiya nervozanınkinden daha güzeldir.
Bunların yeme bozukluğu yanında besin pahası olmayan unsurların tüketilmesi manasına gelen pika, yutulmuş olan besinin yenidendan ağza getirilerek bir daha çiğnenmesi gibi
davranışlarla kendini gösteren Ruminasyon bozukluğu, tüm dünya psikiyatrik hastalıklar sınıflandırılmasında yer alan yeme ile ilgili davranım meseleleridir. Beslenme bozukluğunun ortaya çıkış niçini karışık, erken başlayan, uzun müddet devam eden ve terapötik kuvvetliklerle tanımlanan ölümcül sonuçları olan bozukluklardır (Oral, 2006).
Çalışmalarda çoğunlukla bulgular yeme tavrında bozulmalara niye oluşturan risk faktörü olarak; olumsuz çocukluk çağı yaşantıları, fizikî ve cinsel istismar, yakın birisinin mevti ya da kaybı, anne babanın ayrılması üzere travmatik yaşantılar ve gerilim verici hayat olayları sayılmaktadır. Çocukluk çağında hem fizikî tıpkı vakitte cinsel istismar varlığı YB ile manalı münasebete sahip olduğu ve YB olan bayanların olamayanlara kıyasla daha fazla istismar tecrübesinin olduğu söz edilmiştir (Favaro, Ferrara ve Santanostaso, 2003; Vince ve Walker, 2007)
Yeme bozuklukları yaşayan hastaların geçmiş hikayesine bakıldığında, yeme bozukluğuna sahip olan bireylerde çeşitli istismar cinsler (cinsel, fizikî, psikolojik) saptanmıştır (Werne ve
Yalom, 1995).
1.4.1. Anoreksiya Nervoza
Anoreksiya nervoza, 1873 yılında birinci defa bilim insanları tarafınca bilhassa bayanlarda görülen kendini aç bırakma ve buna bağlı ruhsal değişimlerle ilişkilendirerek ismi tanımlanmıştır (Silverman ve Gull, 1997)
Anoreksiya nervoza, kişinin olağan ölçülerdeki beden yüküne sahip olmayı kabul
etmemesi, kilo alma konusunda çok dehşet yaşaması bunu ek olarak beden hali veya
6
boyutunu algılamada bariz bir bozukluk göstermesi halinde isimlendirilmektedir (Amerikan Psikiyatri Birliği, 2001).
Anoreksiya nervozalı bireylerde gözle görünür bir kilo kaybı geçekleşmesine karşın kişinin kilo kaybına devam etmekte ki kararlılığının ve kilo almayı reddedici tavrının eşlik ettiği psikiyatrik bir bozukluktur (Arslantaş & Ertekin, 2010). Hastalık ekseriyetle genç erişkinlik devrinde başlar ve nadiren yetişkinliğe ulaşır. Çok yaygın olduğu ve her insanın çok kilo kaybı yaşayabileceği söylenebilir. Ekseriyetle genç bayanlarda görülen bu hastalık yemek yemeyerek, fazla uyuyarak ve fazla hareketli olarak semptom gösteren bir ruhsal rahatsızlıktır. Anoreksiyalı şahıslar çoklukla yemek yedikten daha sonra kendilerini tok hissetmelerine müsaade vermediklerini fark ederler. Bu, beslenmelerini kısıtladıkları manasına gelir (Bruch, 2008). Anoreksiyalı beşerler fazlaca zayıftır. kimi vakit kiloları, sıhhatlerini tehlikeye
atacak kadar düşüktür. Anoreksiyalı şahıslar sıhhatini tehlikeye atacak kadar az yerler hatta birçok vakit yemezler bile. Yedikleri sonludur, şişmanlatıcı rastgele bir yiyecek yemezler. Öbür beşerler içinde yediklerini abartarak anlatabilirler. Bunun yanında çok hareketli olabildikleri sporlarda yaparlar. Ne kadar zayıf olurlarsa olsunlar kendilerini şişman hissederler ve zayıflamak için ellerinden geleni yaparlar. Anoreksiya nervozanın klinik görünümlerinde vücut imajındaki bozulma öne çıkmakta, yaş ve uzunluklarına bakılırsa beklenenden pek düşük kiloda olmalarına karşın kendilerini ‘oldukça şişman’ hissettikleri için, şişmanlıktan mevtten korkar üzere korkmalarıdır (Garner, 2002). Dışarıdan zayıf olduklarının söylenmesi onlara kilo almış hissi uyandırabilir, zayıf olduklarını algılayamazlar. Bunların yanında kilo vermek için çeşitli ilaçlar kullanmaya, müshil haplarına yahut kusmaya ihtiyaç duyabilirler. Anoreksiya nervoza psikiyatrik hastalıklar içerisinde vefat oranı en yüksek olan hastalıktır (Fichter, 2003).
Munichin, Rosman ve Baker (1978) Anoreksiya tanısı almış hastaların ailelerinde;
karmaşıklık, çok koruyuculuk, sertlik-yumuşamazlık, tartışmadan kaçınma ve tartışma çözmede başarısızlık üzere birtakım özellikler bildirmiştir (Haudek, Rorty ve Henker, 1999). Anoreksiyalı insanların çoklukla aile yapılarında sorun vardır. Hasta düşük özgüvenli ve harika olması kanaatinde olabilir. Çoklukla mutsuz aile alakaları vardır. Farklı hisler ve tavırlar hastalığa niye olabilir.
1.4.2. Bulimia Nervoza
Bulimia nervoza, 1980 yılı öncesinde kayıtlarda çok yeme ile ortaya çıkan bir semptom olarak belirtilirken, birinci vakit içinderda 1976 yılında Russel tarafınca tanımlanmıştır (Russel, 1979).
7
Tarifin yapılmasının çabucak akabinde DSM-5 el kitabına anoreksiya nervoza haricinde yeni bir yeme bozukluğu eklenmiştir (Wullf ve Fortuny, 1991).
Bulimia nervoza, kilonuz ve biçiminiz hakkında fazlaca düşünmenize niye olan bir durumdur. elbette kabul edilen bir beslenme stiline sahip olma maharetinizi tesirler. Bulimia nervoza çoklukla denetim kaybına yol açar, aç olmamanıza karşın yemek yemenizi durduramazsınız. Çok yeme beden reaksiyon verene kadar süratli bir biçimde devam eder. Bu durum çoğunlukla kendini gösteren bir durumdur. Bulimik hastalar hayli yediklerinde şişmanlatıcı etkiyi azaltmak için kusma prosedürünü kullanırlar. Bunun yanında müshil almak, zayıflama ilaçları kullanmak ve çok spor yapmakta öteki biçimlerindendir (Batta ve ark., 2011). Çok diyet yapar ve hatta hiç yemek yemedikleri devirlerde yaşarlar. Bu davranışın sebebine ekseriyetle karşılık veremeseler de her türlü his ve şişmanlık algısını yok edip düşünlerle böyle
başa çıkarlar.
Bulimia nervoza hikayesi olan bireylerde; diş sıhhatinde sorunlar, kullanılan ilaçlara bağlı olarak şişkinlik, sıvı elektrolit kayıpları, halsizlik, mide sorunları, yemek borusunda çok kusmaya bağlı fıtıklaşma ve yara, çok ishale bağlı rektumda incelme görülürken anoreksiya nervozada durum daha ciddidir ve mevt riski %4-20 içinde değişmektedir (Kaya ve Çilli, 1997).
Çocukluk çağı travmasının da Bulimia nervoza gelişmeninde rolü olabileceği düşünülmektedir (Caslini vd., 2016). Yapılan bir metaanalizde BN, çocukluk çağı cinsel, duygusal ve fizikî istismarla bağlantılı bulunmuştur. Aile ortasında yaşanılan tartışma ortamı ve tenkitlere maruz kalan çocuklarda sık rastlanan bir durumdur. Bulimialı çocuklar görülen bir öbür faktörse çocukluk devrinde yaşanmış olan istismar çeşitleridir (Brewerton, 2007).
1.4.3. Tıkanırcasına Yeme Bozukluğu
Tıkanırcasına yeme bozukluğu, birinci vakit içinderda Albert Stunkard, epey uzun bir süre evvel bahsetmiştir (Stunkard, 1959).
DSM-5’e göre tıkanırcasına yeme bozukluğunda yeme atakları üç ay mühlet ortasında haftada en az bir sefer olması gerekmektedir (APA, 2013). Tıkanırcasına yeme ataklarının vakti farklılık gösterebilir. Tıkanırcasına yeme hastalarının birçoklarına, değişen derecelerde obezite eşlik etmektedir. Hastaların genel çoğunluğu rejim yapmak için ağır uğraş harcar ancak bu çalışmalarında başarısız olurlar. Tıkanırcasına yeme bozukluğu hastalarının bir kısmı yemeyi denetim altına almak için uğaşırken, başka bir kısmı ise daha evvel ki yaşadığı
olumsuz sonuçlar niçiniyle diyet yapmaktan vazgeçerler (APA, 2013).
8
Tıkanırcasına yeme bozukluğu erişkinlerde görülen en yaygın yeme bozukluğudur (Lacovino ver ark. 2013).
Çok yeme, dolgunluk hissine bakılmaksızın, bir kişinin haftada en az iki defa bir ila iki saat yemek yemesidir. Bu kişi yemesini denetim edemez ve tek başına yemek yiyebilir, zira ekseriyetle yemek yeme formundan utanır. Kalıcı ve sık bir biçimde yeme atakları devam eder. Tıkanırcasına yeme ataklarının ayırt edici özelliği yeme denetiminin kaybedilmesi ve fazla ölçüde besinin süratli biçimde yenmesidir (Fischer vd., 2007). Bulimia nervozalı şahısların tersine, yediklerini telafi etmek için epeyce çalışmazlar, katı bir diyetleri yoktur yahut kendilerini aç bırakmak için müshil kullanmazlar. Yemeye devam ederler ve daha sonra pişmanlık duyarlar. Pişmanlıkla bir kısır döngüye girer, yine yeniden yemek yerler.
Erken yaşta görülen olumsuz ve travmatik tablolar bireyde kendisi hakkında olumsuz
kanılar üretmesine niye olmaktadır (Maner, 2013). Bireyde oluşan olumsuz durumlar kendilerini suçlama dönüşmekte bu da yeme nizamlarına yansımaktadır. Bireyler duygusal rahatlama ve haz için yemek yemeyi düşünürlerken bunun yanında yemek yersem kendimi durdurmam üzere düşünlerde bir arada gelir. Yemek yemeye başlanması durumunda hissedilen rahatla tıkanırcasına yemeye ve denetim edilememeye yol açar.
Ömür kalitesini azaltan bu hastalık kişinin kendini beğenmemesi, kendinden iğrenmesi ve bunun kararında toplumdan kendini uzak tutması üzere durumlara yol açar. Ömür kalitesini aşağı çeken bu durum olumsuz sonuçlar doğurur (Herzog ve Eddy, 2007). Bahse dair yapılan çalışmalar, duygusal yeme ve tıkınırcasına yeme davranışının birbiri ile bağlı olduğunu göstermektedir. Ayrıyeten tıkınırcasına yeme sendromu bulunan bireylerin tıkınırcasına yeme davranışı ile olumsuz hislerini düzenledikleri ve gerilim durumlarını azalttıkları kararına varan bir araştırma da bulunmaktadır (Heatherton & Baumeister, 1991).
Tıkanırcasına yeme bozukluğu obez şahıslarda daha sık görülmektedir. (Dingemans ve ark., 2002).
1.4.4. Gece Yeme Sendromu
Gece yeme sendromu (GYS) 1995’te birinci defa Stunkard tarafınca, tedaviye dirençli obezitesi olan hastalarda, sabahları anoreksi, akşamları hiperfaji ve insomia ile karakterize bir bozukluk olarak isimlendirilmiştir (Stunkard & Grace & Wolff, 1955).
Gece yeme sendromu ergenlik yaşların başlarından genç erişkinlik yaşların sonlarına kadar
9
devam eden erken yetişkinlik periyodunda başladığı ve uzun yıllar devam ettiği bilinmektedir (Vander Wal, 2012).
Fizyolojik şartlar altında insanların yaklaşık yarım gün yemek yemedikleri ve uykunun açlık devrinin en değerli ve en uzun kısmı olduğu bilinmektedir. Genel olarak insanların son öğünden 1-4 saat daha sonra uyumaya başladıkları ve ortalama 7-9 saat uyudukları görülmüştür. Açlığın şuurla ilgili biyolojik bir dürtü olduğu söylenebilir. Açlık ile uyku içindeki bağın, homeostatik ve sirkadiyen ritimlerin denetimi ile düzenlendiği savunulmaktadır (Howell et al. 2009, 23-34). Bireylerin kahvaltı ile öğlen yemeği saatlerinde öğünleri çay, kahve üzere içiçeklerle ya da sıradan besinlerle geçirdiği bilinmekte, akşam öğünlerinde ise günlük alması gereken ölçünün en az %25’ini karşıladığı bilinmektedir. Gece yeme sendromu ile duygusal yeme içinde bir münasebet olup olmadığı üzerine yapılan diğer bir araştırmada, gece yeme sendromunun negatif his durumlarına yanıt olarak ortaya çıktığı ve gece yeme sendromuna sahip bireylerin yüksek duygusal yeme puanlarına sahip olduğu ortaya konulmuştur (Nolan & Geliebter, 2012).
Yeme bozuklukları his ve niyetlerin yeme üzerinde münasebet doğrultusunda ortaya çıkan önemli bir rahatsızlıktır. Gece yeme sendromunun başta majör depresyon olmak üzere öbür ruhsal hastalıklarla birlikte görülme oranının pek yüksek olduğu görülmektedir (Lundgren et al. 2006,156-158; Birketvedt et al. 1999, 657-663).
Cohen, Kasen ve Brook (2002) tarafınca yapılan çalışmada, fizikî ihmale maruz çocuklarda ergenlik ve erken yetişkinlik periyodunda obezite olma ihtimali, ihmal yaşamayan çocuklara göre 4,7 kat daha fazla olduğu ve yeme bozuklukları 4,8 kat daha fazla olduğu görülmüştür.
Bireylerin sorun çözme hünerlerini geliştirememesinin GYS’nin ortaya çıkması için risk teşkil ettiği düşünülmektedir. Hislerin yeme davranışını etkilediği bilinmekte ve duygusal yemenin, olumsuz duygudurumla baş etmek için yiyecek kullanmasıyla karakterize ruhsal bir dayanak sistemi olduğu belirtilmektedir. (Serin & Şanlıer, 2018).
Lissau ve Sorensen (1994), çocukluk devri travmlarınında yetişkinlikte görülen GYS ile yakından bağlantılı olduğunu belirtmektedir.
Walter ve arkadaşları tarafınca yapılan bir çalışmada. (1999), çocukluk çağı istismarını yaşayan bireylerin öbür bireylere bakılırsa daha fazla GYS’ye sahip oldukları görülmüştür.
10
1.4.5. Obezite
Obezite bireyler yeme konusundaki içsel uyarıcıları anlayamadıklarından yemeyi başlatma ve durdurma durumlarını dışsal uyarıcılar denetim eder. Bundan dolayı bu bireyler yeme davranışını fizyolojik açlık tokluk durumundan çok dışsal uyarıcılara karşı yanıt olarak geliştirirler (Schachter, 1968). Bedende biriken çok yağ ölçüsü sıhhati önemli bir biçimde bozmaktadır. Birfazlaca gelişmiş ülkenin sorunu haline gelmekte olan obezite birlikteinde getirdiği sıhhat sıkıntıları açısından ferdi ve toplumsal bir sorun haline gelmiştir.
Bruch, teorisinde çok yemeyi yanlış açlık farkındalığı ile ilişkilendirmiştir. Açlığın sırf içgüdüsel bir durum olmadığını, öğrenilmiş bir tarafınında bulunduğunu belirtmiştir. Obez bireylerin fizikî muhtaçlıklarını yok etmedeki şahsi tecrübeleri ve karşılaştığı durumlar, bunun yanında baş karışıklığına sebep olan erken yaşantılar yanlış açlık farkındalığına sebep olmaktadır. Karnı doyduğunda sakinleştiğinin ve bu telaş verici durumdan kurtulduğunun farkına varan bir bebek ileriki yaşantısında fiziksek açlık durumu dışındaki bir tasa durumunu da yeme davranışı ile gidermeye çalışır. Yanlış açlık farkındalığına sahip bireyler ne acıktıklarını ne de doyduklarının farkındadırlar. Bundan ötürüdır ki bu teoriye nazaran olumsuz hisler, tansiyonlar ve rahatsızlık veren sezgiler bireyin çok yeme eğilimi göstermesine niye olmaktadır (Bruch, 1997).
Ruhsal sıhhatinin yeme ile bağlantısı olup yemenin sıklığı, ölçüsü yemek seçeneklerinde rolü olduğu bilinmektedir. Bu bağ fizyolojik muhtaçlıklar haricinde oluşmaktadır. Şahıslarda yaygın olarak ıstırap, memnunluk yahut öfke üzere durumlarda yeme davranışında farklılık yaşandığı bilinmektedir (Erol ve ark., 2000; Bydlowski ve ark., 2005; Harrison ve ark., 2010; Sevinçer ve Konuk, 2013).
Çocukluk çağındaki ebeveynlerin yahut bakıcıların uzun vadede bireylerin hayatlarını etkileyebileceği düşünülmektedir. bu vakitte aileler çocuğun gelişmenini ve sıhhatini olumsuz etkileyebilecek davranışlarda bulunabilirler. Bu davranışlar, çocuğun sağlıklı ego oluşumunu etkileyen şiddet yahut ceza üzere duygusal, cinsel ve fizikî istismar formunda ortaya çıkarken, çocuğun temel ve duygusal gereksinimlerini göz arkası etme üzere ihmal edici tecrübeler halinde de ortaya çıkabilmektedir (Yiğit & Erden, 2015).
Erken devirde yaşanılan fizikî şiddet ve cinsel travmaların ileri ki devirde obeziteye niye olduğu bilinmektedir (Michael & Wiederman vd., 1999). Yemek yemelerinde ki artışın bedenlerin makûs imaja girmesini ve öbürleri tarafınca beğenilmemek ismine yapılan bir davranıştır.
11
Araştırmalara bakıldığında çocukluk çağı travmalarına maruz kalmış bireylerde travma ve yeme bozukluğu içinde ilgi görülmektedir (Jacobi ve ark., 2004; Burns, 2012).
1.5. Yeme Bozukluklarında Karşılaşılan Tıbbi Hastalıklar
Yeme bozukluklarının bedende oluşturduğu birfazlaca sorun vardır. Bedende ki organ yahut organların işleyişlerini bozabilir.
bir epey tıbbi hastalık çeşidi vardır. Tansiyon düşmesi, kalp ritminin bozulması ve nabız düşmesi üzere kan ve damar yolunda oluşan rahatsızlıklar olabilir.
Sindirim sisteminde ise yemek borusunda oluşan hasarlar, şişkinlik, kabızlık, müshil ilacına bağlı bağırsak sorunları olabilir.
Hormonlarda adet düzensizlikleri niye olabilmektedir.
Dişlerde diş eti sıhhatini bozabilir çürümelere niye olabilir. Kemik erimesi ve kemiklerin çabuk kırılmasını da sebep olabilir.
1.5.1. Yeme Bozuklukları ve Ölüm
Psikiyatrik hastalıkların ortasında vefat riski taşıyan en tehlikeli hastalıklar anoreksiya nervoza ve bulimia nevrozadır. Anoreksiya öteki vefat riski taşıyan hastalıklara nazaran daha tehlikelidir. Araştırmalara bakıldığında Anoreksiyalı hastaların %25’i ömrünü kaybetmektedir (Hantaş, 2002).
Vefat sebebinin ardında ki depresyon, çocukluk devri istismarı, aile tavrı, duygusal istismar üzere hususlar araştırılmalıdır.
Yeme bozukluğu olan bireylerin benlik hürmetinin düşük olması, mükemmeliyetçilik, gururlu olmak, kararlı olmak, kendini cezalandırıcı davranışlarda bulunmak üzere takıntılı davranışlar
göstermek olumsuz niyetlere niçin olabilir. Bu üzere davranışlar da mevt riskini arttırabilir.
1.6. Yeme Bağımlılığı
1.6.1 Yeme Bağımlılığının Tanımı
Bağımlılık; şahsi yahut aile hayatının tüm kademelerini direkt yahut dolaylı olarak etkileyen en yaygın çağdaş hastalıklardan biridir. Yanılgı genel popülasyonda yaygındır.
Sigara içme ve alkol bağımlılığı, husus bağımlılığının en hayli bilinen biçimlerindendir. Sigara bağımlılığı çoğunlukla mevtle sonuçlanan biroldukça önemli hastalıkla ilişkilidir; alkol
12
bağımlılığı ise en yaygın görülen hastalıkların üçüncü sırasındadır. Unsur bağımlılığı bilhassa gençler görülen ve gitgide artış gösteren önemli bir sorundur. Bağımlılık davranışı ile ilişkili
olan obezite, son vakit içinderda literatürde ‘aşırı yeme’ terimi yerine ‘yeme bağımlılığı’ terimini karşılamaktadır (Dimitrijević Popović & Sabljak, 2015). Yeme bağımlılığı son senelerda dikkat çeken bir bağımlılık çeşidi haline gelmiştir.
Yeme bağımlılığı kavramı, birinci vakit içinderda Theron Randolph tarafınca 1956 yılında ortaya atılmış lakin bu senelerda üzerinde sistematik bir çalışma ortaya konulmamıştır. Yeme bağımlılığı üzerine araştırmaların derinleşmesi öncesinde; karbonhidrat, şeker ve bilhassa de çikolata üzere yiyeceklere çok istek duyulması üzerine yapılan çalışmalar göze çarpmaktadır (Michener & Rozin, 1994). Yapılan bir araştırmada çikolata tüketiminin psikoaktif bir tesire sahip olduğu, içeriğindeki şeker ve kakaonun bu tesirin ortaya çıkmasında rol oynadığı
belirtilmiştir (Nasser vd., 2011).
Bu hastalığa sahip bireyler ekseriyetle gerilimi, ruh halini ve zihinsel durumu denetim etmek için yemek yer. Sonluluk, öfke, ıstırap üzere hisler yeme bozukluğuna taban oluşturur. Yeme bağımlılığı kişinin hayatında olan olumsuz hisler, depresyon üzere ruhsal niçinlerden kaynaklı olabilir.
Yeme bağımlılığı tehşisi geniş çapta kabul görmese de Gunnars ve arkadaşları tarafınca önerilmiş olan bir grup taslak ölçütleri bulunmaktadır. Bu belirtilerden 4 ya da 5 adedinin nizamlı bir biçimde var olması bireyde yeme bağımlılığı olabileceğini düşündürür. Bu belirtiler şöyle sıralanır:
• Tıka-basa doymuş hissine karşın birtakım besinleri aşerme-hasret kalmayı düşüncesi
• Besinlerin tüketimi sırasında denetim sağlayamama ve olması gerektiğinden daha fazla yeme
• Besinleri yedikten daha sonra fazlaca fazla dolup taşmışlık hissi yaşama
• Bir grup besinleri yerken devamlı olarak suçluluk duymak lakin buna rağmen kısa müddet daha sonra kendini bu besinleri tüketirken bulma
• Kişinin canının çektiği besinleri rahatlıkla yiyebilmesi için sık sık mazeretler üretmesi
• Besin tüketimini azaltma yahut durdurma konusunda başarısız girişimler
• Sıhhat pahası olmayan yiyeceklerin tüketilmesini etrafta bulunan insanlardan saklama • Fizikî ziyana niye olduğunu bilmesine bu besinleri tüketmeyi denetim edememe
13
1.6.2. Yeme Bağımlılığının Tedavisi
Yeme bağımlılığının önlenmesinde başarılı olmanın temelinde bu bağımlılığın etiyolojisini düzgün tahlil etmek değerlidir. Gerilim, anksiyete ve depresyon üzere durumların obeziteye niye olduğu bilinmektedir. Günlük hayatta karşılaşılan sorunlar, sıkıntı ve düşünceli durumlar, birtakım bireylerin bağımlılık yapan besinlere yönelerek kendilerini rahatlatmak istemelerine niye olmaktadır. Düşünce ve gerilimin uzun mühletler devam etmesi, rahatlama metodu olarak yeme davranışının seçilmesi ötürüsı ile obezite durumu ortaya çıkmaktadır. Obezite ile depresyonun birbiri ile olumlu istikametli bir alaka içerisinde olduğu bilinen bir durum olduğundan, depresyona sebep olan ögelerin ortadan kaldırılması, yeme bağımlılığının önlemesi konusunda yarar sağlayacaktır (Marks, 2016).
Son senelerda yeme bağımlılığının ilaç ile tedavisine yönelik çalışmalar da bulunmaktadır. Bu çalışmalar ile beyinde bağımlılığın oluşması ve devamlılığında kıymetli bir tesiri bulunan ödül bölgelerine tesir ederek bağımlılığın tedavisi amaçlanmaktadır (Dimitrijevic vd., 2015). Ayrıyeten şuurlu besin tüketimi, beyinde bulunan ödül merkezlerinin çalışma sistemi, öfke, suçluluk ve öbür olumsuz his durumları karşısında yeme ataklarından nasıl kurtulabileceği hakkında alınacak psiko-eğitimlerinde bağımlılığın tedavisine değerli katkıları olacaktır (Kafes, Ülker & Sayar, 2018).
Bireyleri motive edici konuşmalar, bilişsel davranışçı terapiler ve sıkıntıları çözme programları uygulanması fayda sağlayabilir (Canetti & Bachar & Berry, 2002).
Son vakit içinderda beslenme tedavisine ek olarak yeme bağımlılığı için ilaç tedavisi de geliştirilmiştir. Ribonamantın, hayvanlar üzerinde ki tesiri hala test mektedir. Ek olarak beyin süreçlerini ve beyin ödül sistemini etkileyerek obezite ve bağımlılık meselesini gidermek için öbür ilaçlar üzerinde de çalışılmaktadır (Dimitrijevic vd., 2015).
1.7. Çocuk ve gençlerde Yeme Bozuklukları
Sağlıklı beslenme alışkanlıkları, bebekler ve ebeveynleri içinde kelamlı ve kelamlı olmayan belirtileri alıp açıklayabilen bir alaka kurabilir. Bu bağ süreci, bebekler ve ebeveynleri içindeki duygusal bağın temelini oluşturur.
Ek besin alımı 6. ayda başlar bu müddette bebeğin motor gelişimi ve bilişsel gelişimi anneyle olan bağlılığı davranış ve duygusal olarak bir nebze azaltır. Bebeğin artık kendi yemeğini
yiyebiliyor olması onu hem bağımlı hem bağımsız hale getirir. Bebeğe yemeği kimin yedireceği, öğün saati, yemek yeme sırasında oluşan irtibat bir düzensizlik haline dönüşür.
14
Çocuk ve ebeveyn bu süreçte yeme ölçüsü ve vaktini bir arada ayarlarlar bu türlü yeme davranışı oluşturulur. Çocuk büyüdükçe bu süreç gelişir ve değişir. Okul öncesi çocuklar evde
ebeveynleri yahut bakım verenlerini, okulda öğretmenlerini taklit eder ve beslenmeleri onların kendilerine sağladığı yiyeceğe bağlıdır. Yeme ve beslenme bozuklukları (halsizlik, obezite, şeker hastalığı, Hipertansiyon vb.) temel olarak ebeveynlerin yahut bakım verenin sorumluluğundadır. Bağlanma bozukluğu, depresyon, anksiyete üzere durumlar ile bağlantılı olan hudut sorunun yeme bozuklukları ile de bağlı olduğu düşünülmektedir (Fish ve ark. 1991, Jacobvitz and Bush, 1996).
Yeme Bozukluğu olan çocuk ve ergenlerin ailelerinde aile içi sorunları ve uyuşmazlıklar, depresyon, anksiyete, alkol bağımlılığı ve öteki psikiyatrik bozukluklarla obezite ya da rastgele bir yeme bozukluğuna daha fazlaca rastlanmaktadır (Tozzi ve ark., 2003).
Yeme bozukluğu tanısı almış çocukların doktora başvurmalarının en yaygın niçinleri, seçici yemek ve daha az yemektir. Seçici yeme davranışı, makul yiyeceklerin reddedilmesi ve yeni yiyecekleri denemeye isteksizliktir. (Cooke & Hinginns & McCrann & Managing, 2017). Seçici yeme yalnızca besin seçiciliği olmamakla bir arada çeşitli yeme davranışlarının birleşiminden oluşmaktadır (Taylor & Northstone & Wernimont & Emmet, 2016). Çocuklarda yeme bozukluğu fizikî gelişmede sorunlar oluşabilmektedir lakin elbette gelişen çocuklarda da yeme bozukluğu görülebilir. Okul öncesi periyot çocuklarının yeme alışkanlıkları başta olmak üzere yeme davranışından kaynaklanabilecek meseleler, kişilikleri üzerinde büyük bir tesire sahiptir ve bu yalnızca gelecekleri için değil halk sıhhati açısından da önemlidir
Çocuğun beslenme meselesine ek olarak, çocuğu ruhsal, toplumsal ve gelişimsel taraflarının de kıymetlendirilmesi yapılmalıdır. Beslenme problemlerinin vakit ortasında gelişmeninin öğrenilmesi kıymetlidir. Çocuğun ruh sıhhatinin, duygudurum sorunlarının anlaşılması ve dert seviyesinin sebebini hekim tarafınca bilinmesi için yeme sorunlarının niçininin anlaşılması tıpkı vakitte meselelerin tahlili açısından değerlidir (Kurt & Örün, 2016).
1.7.1 Erken çocukluk devirde görülen yeme bozuklukları,
Bebeklik ve küçük çocuklarda yeme ve yeme bozuklukları üzere DSM-4’te “Genel olarak bebek, çocuk yahut ergen hastalıkları olarak teşhis edilen” kısmındaki çeşitli hastalıklar, DSM-5’in “Yeme ve Beslenme Bozuklukları” kısmında yer almaktadır. Ayrıyeten öbür tanımlanmış yeme ve beslenme bozuklukları durumunda, çeşitli durumlar için kısa açıklamalar ve ön teşhis kriterleri de sağlanır. Bu şartlarla ilgili bilgiler şu anda klinik
15
özelliklerini ve tesirliliğini kanıtlamak yahut yanlışsız teşhis kriterleri sağlamak için yetersizdir. (APA, 2016).
Ebeveyn tarafınca yapılan olumsuz yorumlar ya da kilo kaybetme davranışı ile ilgili yapılan yorumlar ergenler tarafınca pek kıymetli olarak algılamaktadır (Stein ve ark. 2006, Anschutz ve ark. 2009).
1.7.2. Pika
Pika besin kıymeti olmayan hususların şahısta tiksinti uyandırmada iştahlı bir biçimde yenilebilmesidir. Bireyler en az 1 ay boyunca besin bedeli olmayan hususları yemeye devam ederler. Kâğıt, kömür, buz, demir, toprak üzere hususları yeme başlarlar. Pika sendromu sebebi çoklukla beslenme yetersizliği, demir eksikliği, yeme bozukluğu olabilir bunların yanında psikopatolojik rahatsızlıklarda görülebilmektedir.,
Pikanın DSM-5 teşhis kriterleri:
• “En az bir ay mühletle devam etmek, besleyici olmayan hususların tüketilmesi.
• Besin bedeli olmayan, besin haricindeki unsurları yeme tavrı, bireyin gelişimsel seviyesi ile uyumlu değildir.
• Kültürel desteği olan ya da toplumsal olarak olağan kabul edilebilecek bir uygulama değildir.
• Öbür bir ruhsal bozukluk bağlamında ortaya çıkıyorsa (anlık yeti yitimi, anlık gelişimsel bozukluk, otizm spektrum bozukluğu, şizofreni), ayrıyeten klinik değerlendirmeyi gerektirecek kadar ağırdır” (APA, 2013).
1.7.3. Ruminasyon Bozukluğu
Ruminasyon yaşanan soruna karşılık vermek için sorunun belirtilerine ve bu belirtilerin mümkün niçinlerine ve neticelerina, yine yeniden ve pasif olarak odaklanan bir reaksiyondur (Nolen- Hoeksama, vd., 2000).
Ruminasyon söz manası olarak ‘geviş getirme’ ya da ‘yenidenlayan niyetlerin zihinde dolaşması’ manasına gelmektedir.
çoğunlukla bebeklerde 3. Aydan daha sonra başlayan bu hastalık bebeklerde yemeği çiğneyip yedikten daha sonra geri çıkarıp tükürme ya da yine yeme formunda görülür.
Ruminasyon bozukluğu araştırmaları incelendiğinde farklı iki tip Ruminasyon bozukluğu görülür. Birinci tip Ruminasyon Bozukluğu’nda niye ruhsal kökenlidir. Bilhassa anne- çocuk ilgisindeki aksiliklere bağlıdır. Anne-çocuk içindeki ilgide ret ve ayrılık
16
öykülerine sık rastlanır. hayatın birinci senelerında anne-çocuk bağı içindeki kısıtlılık, uyumsuzluk ya da yetersizlik çocuğun doyum almayı içsel kaynaklarından aramasına yol açar. Annenin ihtimamlı, sevgisini gösteren, inançlı bir anne olmaması ve rahat bakım sunmaması ile bebeğin gerginliğini yok etmede ki yetersizliği birleşirse, bebek annesinden gelen olumsuz ve hazza ulaşmasını engelleyen sinyallerle içe yönelir. Bebek doyum almadığı beslenme sürecini yemeği tekrar ağzına getirerek bir daha başlatır ve bu biçimdece kendini sakinleştirerek gerginlikten kurtulmaya çalışır. Bu bir çeşit doyum arama davranışıdır (Alyanak ve Polvan, 2000; Erden ve Üstün, 2007). İkinci tip Ruminasyon Bozukluğu ise kendini uyarmaya ilişkindir ve zihinsel gelişim gerilikleri ile birlikte gözlenir (Mayes ve ark. 1998; akt Erden & Üstün, 2007).
Dsm-5 teşhis kriterine göre bu davranışın 1 ay sürmesi gerekir. Erişkinlerde yük elbette görülür. Erkek ve bayanlarda çoğunlukları eşittir. Şiddetinin artması vefatla sonuçlanabilir bu niçinle önemli bir hastalıktır.
Ruminasyon bozukluğu için DSM-5 teşhis kriterleri:
• “En az bir ay mühletle, ekseriyetle tüketilen besinin geri çıkarılması. Çıkarılan besin tekrar çiğnenebilir, yutulabilir ya da dışarı tükürülebilir.
• Genelikle geri çıkarma, eşlik eden bir mide-bağırsak hastalığına ya da öteki bir sıhhat durumuna (gastroözofageal reflü, pilor stenozu) bağlanamaz.
• Bu yeme ve beslenme bozukluğu, sırf anoreksiya nervoza, bulimiya nervoza, tıkınırcasına yeme bozukluğu ya da kaçıngan/kısıtlı besin alımı bozukluğunun seyri sırasında ortaya çıkmamaktadır.
• Bu semptomlar farklı bir ruhsal bozuklukla birlikte ortaya çıkıyorsa (mesela entelektüel yeti yitimi (entelektüel gelişimsel bozukluk) ya da öteki bir gelişimsel bozukluk) ayrıyeten klinik değerlendirmeyi gerektirecek kadar ağırdır” (APA, 2013).
1.7.4. Kaçıngan/Kısıtlayıcı Besin Alım Yeme Bozukluğu
DSM-4’te ki ‘Yeme bozuklukları’ ve ‘Bebeklik ve erken çocukluk periyodu beslenme ve yeme bozuklukları’ formunda yer alan iki kısmın DSM-5’de ‘Beslenme ve Yeme bozuklukları’ biçiminde tek bir kısımda birleştiği görülmektedir. bu biçimdece beslenme ve yeme bozukluğu teşhisleri çocuk ve erişkin periyotlarını kapsar hale gelmiştir. DSM-5 takımının bu değişiklikleri yapmasının en kıymetli niçinlerinden biri DSM-4’te bebeklik yahut erken çocukluk çağı beslenme bozukluğu teşhisinin kilo kaybı ihtiyacı ve 6 yaşındaki kısıtlayıcılık ihtiyacı niçiniyle yetersiz çalışılmış ve sonlu kullanılmış olmasıdır. Bu niçinle DSM-5’te ki klinik olarak manalı beslenme ve yeme bozuklukları olan, lakin kilo alımı yahut beden görüntü
17
bozukluğu korkusu olmaksızın, her yaştan genişletilmiş heterojen bir hasta kümesini kapsamak için Kaçıngan/kısıtlı yiyecek alımı bozukluğu olarak bir daha isimlendirilmiştir (Kreipe & Palomaki, 2002).
Kişinin görünümünü ya da tartısını umursamaksızın yemek yemeden kaçınması yahut kendini yemek yeme konusunda kısıtlamasıdır. Bu kısıtlama bedenin muhtaçlığı olan besin ölçüsünü karşılamamaktadır. Çocuklarda ve gençlerde görülen bu hastalık bireylerin gelişmenini ve kilo almasını engellemeye yol açar.
KKYAB görülen çocuk ya da ergenler boğulma ya da travmatik bir olay hayatış olabilirler (Fisher & Rosen & Orstein, 2014).
Kaçıngan/Kısıtlayıcı besin alım yeme bozukluğunun DSM-5 teşhis kriterleri:
• “Aşağıdakilerden biri yahut birkaçı ile bağlı, uygun beslenme ve/veya güç ihtiyaçlarını karşılayamayan ısrarlı bir başarısızlık ile ortaya çıkan yeme yahut beslenme bozukluğu (Yemeğe yahut yiyeceğe yönelik besbelli bir ilgisizlikle hudutlu olmamak üzere; yemeğin duyusal özelliklerine dayanarak kaçınma yahut yemeğin olumsuz neticelerina ait endişe):
o Besbelli tartı kaybı (çocuklarda olması gereken kilo alımını sağlayamama/ gelişmenin duraksaması),
o Besbelli beslenme yetersizliği,
o Enteral beslenme ya da besin desteklerine bağlılık,
O Ruhsal ve toplumsal fonksiyonelliğin bariz bir oranda azalması.
• Bu bozukluk, ulaşılabilir besin olmaması ya da kültürel olarak onaylanan bir uygulama ile daha yeterli açıklanamaz.
• Bu bozukluk, sadece anoreksiya nervoza ya da bulimiya nervozanın gidişi sırasında ortaya çıkmamaktadır ve kişinin beden yükünü ya da biçimini nasıl algıladığıyla ilgili bir bozukluk olduğuna ait bir delil yoktur.
• KKYAB, eşzamanlı bir tıbbi durum yahut ruhsal durumla daha düzgün açıklanamaz. Bu yeme ve beslenme bozukluğu, diğer bir durum ya da bozukluğun yol açabileceğinden daha ağır olur ve klinik açıdan ayrıyeten ele almayı gerektirir” (APA, 2013).
1.8. gençlerde Yeme Bozukluğu
Ergenlerin yeme alışkanlıklarını etkileyen birfazlaca durum vardır. Yeme bozukluklarının niçinlerini incelediğimiz vakit; aile sorunları, yakın etrafta yeme bozukluğundan
18
mustarip olan bireylerin varlığı, düşük benlik hürmeti, obezite cinselliğin kabulü, cinsel travmalar, biyolojik ve genetik faktörler yer almaktadır (Cynthina Bulik vd., 2005). Beslenme bozukluğu bir ergenlik hastalığı olarak kabul edilmektedir. Bu hastalık ekseriyetle ergenlik devrinde ortaya çıkmaktadır.
Ergenlik periyodunda değişen beden yapısıyla birlikte cinsel kimlik oluşumu ergeni ahenk sağlamak açısından zorlayabilmektedir. Vücutla olan bu çatışma yeme bozukluğunu ortaya çıkarabilir.
Yapılan araştırmalar ergenlik çağındaki bireylerin yeme bozukluğuna eğilimli olduğunu ortaya koymuştur. Ergenlerin yetersiz besin almaları, vücut algısından memnuniyetsizlik, akran baskısı üzere hayatlarında ki sorunlar yeme alışkanlıklarını etkilemektedir (Tremblay ve Lariviere, 2009; Eapen, Mabrouk ve Bin-Othman, 2006).
Psikopatolojik açıdan bakıldığında ergenlik periyodunda ki çocuklarda imtihan derdi, başarısızlık derdi, travma, fizikî ya da duygusal istismar, aile içi sorunlar üzere niçinler yeme bozukluğuna niye olabilmektedir.
Anne baba davranışları obezite oluşumuna niye olabilir; çocuğun duygusal dikkatsizliği haricinde aile işleyişindeki bozukluklar, yeme konusundaki fazla müdahale edici durum ve ebeveynin hareketsiz hayat sürmesi çocuk tarafınca rol model olarak alınması çocuklar da ki yeme bozukluğu niçinleri içinde sayılabilir (Doğangün & Kayaalp & Karaçetin, 2008).
Ergenlik periyodunda çocuklar bakım verenleri ve toplum tarafınca onay almayı beklerler yapılan olumsuz tenkitler ya da kilo yeme davranışı ile ilgili yapılan yorumlar ergenler tarafınca pek kıymetli olarak algılanmaktadır (Stein ve ark.2006, Anschutz ve ark. 2019). Ergenlerin baskıcı ebeveynler, yemek yeme ısrarı, geç yemek yeme, geç yatma, hazır ve katı yiyecekler tüketme üzere ailevi tavır ve davranışlarının beslenme alışkanlıklarını etkilediğini belirtmektedirler. Croll, Neumark-Sztainer ve Story, (2001) ile Power ve ark. (2009)’nın yapmış olduğu çalışmalarda ailelerin sağlıklı olduklarına inandıkları besinleri tüketmeleri için çocuklarına öbür yaptıkları, onlara seçim bahtı tanımadıkları ve ergen ebeveyn çatışmaları yaşadığı vurgulamıştır.
19
İKİNCİ KISIM TRAVMA
2.1. Travma
2.1.1. Travmanın Tanımı
Travma kavramı insanın ruhsal ve fizikî varlığını olumsuz bir biçimde etkileyen, ona ziyan veren, örseleyen her türlü olayı tanımlamak için kullanılır. 19. Yüzyıldaki psikoanalitik dışlarsak ‘travma’ kavramı fizikî travma manası haricinde kullanılmamıştır (Hermann, 1997).
Ruhsal travma fizikî ve ruhsal tehdit içeren bir olgu olarak ele alınmaktadır ve oluşum durumuna nazaran iki başlık altında ele alınmaktadır. Birincisi zelzele, sel, v.b. doğal yollarla oluşanlar ve ikincisi ise insan eliyle oluşanlardır. Bir kişi tarafınca oluşan travmalarda ikiye ayrılarak ele alınmaktadır. Birincisi trafik, uçak ve tren kazaları ve nükleer kaza üzere kaza yoluyla olanlar; öbür savaşlar, soykırımlar, katliamlar, taciz, tecavüz, azap ve terör olayları üzere bilerek ve emelli olarak yapılan travmalardır (Mum, 2011; Ruhsal dayanak programı, 2016).
Amerika Psikiyatri Derneği’nin 1994 tarihindeki kitapçığı travmayı mevt, sakatlık, hayati risk içeren bir durum ve gibisi bir olayı deneyim eden, duyan ya da şahit olan bireyde ruhsal olarak badire ve ıstırap veren olay olarak tanımlanmaktadır (Sueldfeld, 1978). Herman (1992) tarafınca yapılan araştırmaya göre, bu alandaki travmatik tecrübeler, olağan davranış sistemini etkiliyor ve insanlara denetim, temas ve mana duygusu hissettiriyor. Bu durumda kimi şahıslar ruhsal travmanın bireyin hayatını değiştirmesini ve bireye bir daha adapte
olmasını gerektirdiğini düşünür. (Coddington, 1972).
Doğal afetler, ağır faydalanmalar, ülkenin savaş ortasında olması, yakın akrabanın ölmesi, ağır hastalıklar, fizikî ve cinsel şiddet olayları insanlarda epey büyük mutsuzluğa yol açabilmektedir.
Travma her beşerde ortaya çıkan bir durum değildir kimi beşerler yaşadığı travmatik olayın altından kalkamazken kimileri içinse olağan bir olaydır. Bu durum insanların yaşantısına nazaran farklılıklar gösterebilmektedir.
Sonuç olarak ruhsal travma bireyin güçsüzlüğü ile yüzleşmesi durumudur. Birey karşı karşıya
olduğu durumla karşılaştığında kendini çaresiz hissedecek ve geçmişte kullanılan başa çıkma halleri fonksiyonsuz kalacaktır. Her kişinin travmatik olaylara reaksiyonu farklı olabilir ve bu tepki
20
mağdurun yaşına, cinsiyetine, eğitimine, uygar durumuna, kişilik yapısına, olayın yorumuna, geçmiş travmatik tecrübelere, başa çıkma şekillerine ve toplumsal takviyeye bağlıdır
(Bayraktar, 2016; Türksoy, 2003).
2.1.2. Travma Çeşitleri
Cinsellikle ilgili (taciz, tecavüz, ensest münasebetler, pognorafi vb.)
Duygusal şiddet (hakaret, alay edilmesi, ihmal, küfür vb.)
Kayıplarla ilgili (bir yakının kaybetmek, hayvan kaybı, uzuv kaybı vb.)
Ebeveyn tavırları (aşırı ilgili, çok ilgisiz, hayli baskın ya da fazlaca pasif, ayrımcı, takdir etmeyen, cezalandırıcı)
Fizikî şiddet (anne-babadan, bakım veren bireyden, hısım akrabadan, yabancı bir kişiden
şiddet görmek ya da şiddet nazarann bir bireye şahit olmak)
Fiziksel/Psikolojik rahatsızlıklarla ilgili travmalar (ameliyat, ölümcül hastalıklar, ağır hastalıklar, husus bağımlılığı, alkol vb.)
Tabiat olayları (deprem, sel, yangın vb.)
Başka travmalar (boğulma, kürtaj, iflas, ayrılık, boşanma)
2.1.3. Çocukluk Çağı Travmaları
Çocukluk çağı travması kavramı, birincil bakıcının, bilhassa ebeveynlerin yahut çocukluk etrafındaki bireylerin maruz kaldığı istismar ve ihmal üzere tüm ziyan verici tecrübeleri içerir. (Kepenekçi, 2001).
1860’lı yılların sanayi ihtilali mühletince ağır işlerde çalıştırılmış çocukların ruh sıhhatleri incelenmesi değerli bir hale gelmiştir. Bu çalışmalardan daha sonra çocukluk çağı travması dikkat
çekmiş ve çalışmalar burdan devam etmiştir (Marylene, Lisa ve Lisa, 2006).
Dünya Sıhhat Örgütü (DSÖ) çocuk istismarını ‘bir yetişkin tarafınca şuurlu yahut bilinçsiz olarak gerçekleştirilen ve çocuğun sıhhatini, bedensel ve toplumsal gelişmenini olumsuz istikamette etkileyen davranışlar’ olarak kıymetlendirilmektedir. Tam manası çocuklara bir yetişkin, toplum, devlet yahut öteki bir çocuk tarafınca kasti yahut bilinçsiz olarak; bedensel, duygusal, zihinsel ve toplumsal gelişimlerini olumsuz etkileyen çocuğun istismar yahut şiddet olarak algılamadığı yahut yetişkinlerin istismar olarak kabul etmediği davranışları da içine alan bir davranış uygulamasıdır. DSÖ çalışmalarına göre aile ortasında gerçekleşen travmatik
yaşantılar dört ana başlıkta inceleniyor bunlar, ihmal, fizikî, cinsel ve duygusal istismardır (Kırımsoy, Acar, Sevük ve ark., 2013).
21
Çocukluk travması, çocuklarda ve yetişkinlikte fizikî istismar, duygusal istismar, cinsel
istismar, fizikî ihmal ve duygusal ihmal için kullanılan genel bir tabirdir ve literatürde çoğunlukla istismar ve ihmal kavramlarıyla açıklanmaktadır. Buna bakılırsa 18 yaş altı çocuklara etkin olarak uygulanan çeşitli istismarlar onların fizikî, duygusal, ruhsal ve toplumsal gelişimlerine ziyan verebilir; beslenme, hemşirelik, kontrol ve eğitim muhtaçlıklarını karşılamayan davranışlar ihmal olarak kabul edilir. (Demirkapı, 2013).
Çocukluk çağında yaşanan istismar ve ihmal yaşantısı bireyin gelişim sürecinde istenmeyen doğurabileceği bilinmektedir (Richard, O’Keeffe, 2004).
Çocuğa berbat davranılması, anne baba, bakım verenler yahut öbür yetişkinler tarafınca kaza dışı oluşan; çocuklar üzerinde fizikî ya da duygusal hasar oluşturma mümkünlüğü yüksek olan ve
kabul edilebilir normlara karşıt nitelikteki bilerek yada kasti olmadan gerçekleştirilen ve yapılması gerekli olduğu bilindiği biçimde yapılmayan davranışları içermektedir (Yurdakök, 2010).
Herman, ebeveynler ve bakıcılar tarafınca çocuk istismarının çocukların travmatik bağlanmaya maruz kalmasına niye olabileceğine işaret etmesine karşın, toplum tarafınca tanınmayan ve ilgilenmeyen çocuklar enine genişleyecek ve yeme davranışı patolojik hale gelecektir.
İstismar ve ihmal edilen çocuklarda depresyon belirtileri, davranış bozukluğu, öğrenme kuvvetlikleri, çoğunlukla alkol ve bağımlılık yapan unsurları kullanma gelecekte diğerlerine ve kendine şiddet (intihar) uygulama, konuşmada gecikme, okulda başarısızlık, düşük özsaygı ve benlik teriminin zayıf olması ve gelecek konusunda beklentilerinin düşük olması üzere aksilikler görülebilir (Bahçecik, 1994; Şahin, 2001;Cowen, 1999).
Araştırmalar, istismara uğramış ve ihmal edilmiş çocukların ekseriyetle her seviyede olumsuz
fizikî, duygusal ve akademik tesirlerden muzdarip olduğunu göstermiştir. Bunların içinde, birçoklarının özgüveninde azalma, akademik başarısızlıklar, akranları ve yetişkinlerle irtibat meseleleri ve kendilerini tabir edememe durumları olduğu ortaya çıktı. (Savi, 1999; Kaplan, 1996; Taşdelen, 1995; Kars, 1994).
Çocuğun bakım vereni tarafınca sevgi ve bakım görmemesi de travmanın bir çeşididir. Bakım veren tarafınca sevgi görmemek, hudutları öğrenmemek, bakımının yapılmaması, dokunulmaması, inanç nedir bilmemesi ve sosyalleşememesi çocuğun yetersizlik duygusu, itimat eksikliği üzere ruhsal gelişmenin temel gereksinimlerinden eksik büyümesine yol açar.
22
Duygusal istismar epey yaygın bir istismar çeşidi bulunmasına karşın, belirlenmesi, tanımlanması ve yasal olarak kanıtlanması en güç olan istismar çeşididir (Glaser, 2002;
Tıraşcı ve nazarann 2007).
Duygusal istismara maruz kalan çocuklar ekseriyetle şu davranışlara sahiptirler: aileden uzak durma, öfke durumu, kişiliğe bağımlı olma, giderek kıymetsiz hissetme, uyumsuz ve saldırgan hale gelir.
Duygusal istismara maruz kalmış çocuğun hem kişiliği tıpkı vakitte okul başarısı olumsuz tarafta etkilenebilmektedir (Paavilainen ve Tarkka, 2003).
Aktüel biroldukca araştırmada, çocukluk periyodunda duygusal istismar yaşantılarının ve buna bağlı olarak çocuğun fizikî ve ruhsal gelişim sürecinde yaşadığı badirelerin yetişkinlik
dönemimde depresyon, tasa, travma daha sonrası gerilim, intihar eğilimi, düşük benlik hürmeti ve kişilik bozuklukları üzere bir kadro ruhsal problemlerin ortaya çıkmasına taban hazırladığını ortaya koymuştur (Spertus ve ark., 2003).
Fizikî olarak ihmal edilmiş bir çocuğun hayati muhtaçlıklarının kâfi bir halde karşılanmaması, duygusal ihmal bir çocuğun gereksinimi olan ilgi ve sevgiyi karşılayamamak, eğitim dikkatsizliği okul çağındaki çocuğu okula göndermemek, kronik devamsızlık davranışına müsaade vermek, okuldaki problemleri ve başarısızlıkları ile ilgilenilmemesi, sıhhat dikkatsizliği çocuğun hasta olduğunda tabibe getirilmemesi yada geç getirilmesi, aşıların yaptırılmaması ve tedavi teklifleri uygulamasına uyulmaması üzere bahislerdir. Konuttan kovma, meskenden kaçmış olan çocuğu kabul etmeme ve gibisi durumlar dikkatsizliği yansıtmaktadır (1-2).
Fizikî istismar ve cinsel istismar tanımlanması en kolay olan; duygusal istismar ise tanımlanmasında, fark edilmesinde ve yasal olarak kanıtlanmasında zorluk yaşanan istismar çeşididir (Çocuk İhmal ve İstismarı Tedbire Klavuzu, 2008).
Fizikî istism
ÜSKÜDAR ÜNİVERSİTESİ TOPLUMSAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
KLİNİK PSİKOLOJİ ANABİLİM DALI
KLİNİK PSİKOLOJİ TEZSİZ YÜKSEK LİSANS PROGRAMI
Çocukluk Çağında Görülen Travmatik Yaşantılar ve Yeme Bozuklukları içindeki İlişki
TEZSİZ YÜKSEK LİSANS PROJESİ
SİNEM KASAPOĞLU Proje Danışmanı
Dr. Öğr. Üyesi ESRA IŞIK
İSTANBUL-2020
TOPLUMSAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ TEZSİZ YÜKSEK LİSANS PROJE ONAY FORMU
Klinik Psikoloji Anabilim Kısmı Klinik Psikoloji Tezsiz Yüksek Lisans Programı 19412379 no’lu öğrencisi Sinem KASAPOĞLU tarafınca hazırlanan, “ÇOCUKLUK ÇAĞINDA GÖRÜLEN TRAVMATİK YAŞANTILAR VE YEME BOZUKLUKLARI ORTASINDAKİ İLİŞKİ” başlıklı Yüksek Lisans Bitirme Projesi tarafımca okunmuş, kapsamı ve niteliği açısından Yüksek Lisans Bitirme Projesi olarak kabul edilmiştir.
Dr. Öğr. Üyesi ESRA IŞIK
Danışman
(İmza)
Üstte ismi geçen Proje Çalışması, Üsküdar Üniversitesi Toplumsal Bilimler Enstitüsü İdare Şurasının, …………………………… Tarih ve ……………. Sayılı sonucuyla onaylanmıştır.
(İmza)
………………………………………
………………………………………
ii
ÖNSÖZ
“Çocukluk Çağında Görülen Travmatik Yaşantılar ve Yeme Bozuklukları içindeki İlişki” isimli bu çalışmada danışmanlığımı üstlenerek projenin şekillenmesine ve bitirilmesine katkı sağlayan sayın hocam Dr. Öğr. Üyesi ESRA IŞIK ’a teşekkürlerimi sunarım.
iii
ÖZET
Bu çalışma çocukluk çağı travması ve yeme bozuklukları içindeki bağlantıyı incelenmiştir. Çocukluk çağı travması, çocukluk devrinde ya da genç erişkinlik devrinde maruz kalınan duygusal ya da fizikî ihmal, duygusal ya da cinsel istismar, şiddet olarak açıklanmaktadır. Yeme bozukluğu, yeme davranışının önemli olarak bozulduğu bir teşhis kümesidir. Anoreksiya nervoza (AN) ve Bulimia nervoza (BN) en sık rastlanan ve ruhsal belirtilerin yanı sıra önemli bedensel meselelerinde eşlik ettiği en değerli iki başlığı oluşturmaktadır. Yeme bozuklukları bilhassa gençlerde sık görülmesinin yanı sıra ölümcül olabilmesi önemli yeti yitimi ile seyretmesi niçiniyle farklı bir ehemmiyet taşımaktadır (Herpetz-Dahlmann, 2009).
Yeme bozukluğunun erken devirde yaşanan travmatik olaylarla bağın olabildiğine,
ihmal ve istismara maruz kalan çocukların yeme bozukluklarına yatkınlığının olduğu görülmüştür. İnceleme kararında yeme bozukluğu ve travmanın ihmal ve istismar çeşitleriyle bağlantılı olduğu, ebeveyn ya da bakım verenin çocukla ilgilenme seviyesinde ki anormalliklerin çocukta travma yaratabileceği ve yeme bozuklukları üzere biroldukca hastalıkla bağlantılı olabileceği görülmüştür. Çocukluk çağı travması ve yeme bozuklukları içinde ilgi olduğu tespit edilmiştir.
Anahtar Sözler: travma, duygusal yeme, yeme bağımlılığı, yeme bozukluğu
iv
ABSTRACT
This study examined the relationship between childhood trauma and eating disorders. Childhood trauma is explained as emotional or physical neglect experienced in childhood or young adulthood, emotional or sexual abuse, and violence. Eating disorder is a diagnostic group in which eating behavior is seriously impaired. Anorexia nervosa (AN) and Bulimia nervosa (BN) are the two most common topics that are most common and accompany serious physical problems as well as mental symptoms. Eating disorders are particularly common in adolescents, as well as being fatal, and they are of particular importance due to severe disability (Herpetz-Dahlmann, 2009).
It has been observed that eating disorders can be related to early traumatic events and that
children who are exposed to neglect and abuse have a tendency to eating disorders. As a result of the examination, it was seen that eating disorder and trauma are related to types of neglect and abuse, abnormalities in the level of parental or caregiver caring for the child can cause trauma in the child and may be associated with many diseases such as eating disorders. It has been found that there is a relationship between childhood trauma and eating disorders.
Key Words: trauma, emotional eating, eating addiction, eating disorder
v
BİLDİRİM
İÇİNDEKİLER
ÖNSÖZ ………………………………………………………………………………………………………………. iii ÖZET …………………………………………………………………………………………………………………..iv ABSTRACT…………………………………………………………………………………………………………..v İÇİNDEKİLER……………………………………………………………………………………………………..vi KISALTMALAR……………………………………………………………………………………………….. viii
1.BÖLÜM………………………………………………………………………………………………2 GİRİŞ ………………………………………………………………………………………………………………………………1
1.1 Yeme Davranışı…………………………………………………………………………………………………..2 1.2 Yeme Davranışını Etkileyen Faktörler ………………………………………………………………….2 1.3 Duygsal Yeme …………………………………………………………………………………………………….3 1.4 Yeme Bozukluğu…………………………………………………………………………………………………5 1.5 Yeme Bozukluklarında Karşılaşılan Tıbbi Hastalıklar…………………………11
1.6 Yeme Bağımlılığı………………………………………………………………….12 1.7 Çocuk ve gençlerde Yeme Bozukluğu…………………………………………14 1.8 gençlerde Yeme Bozukluğu……………………………………………………18
2.BÖLÜM……………………………………………………………………………………………20 TRAVMA……………………………………………………………………………………………………………………….20 2.1. Travmanın Tarifi ……………………………………………………………………………………………………20 2.2. Travma Çeşitleri ……………………………………………………………………………………………………….21
2.3 Çocukluk Çağı Travması …………………………………………………………………………………………….21 3.BÖLÜM…………………………………………………………………………………………….25 Çocukluk Çağında Görülen Travmatik Yaşantılar ve Yeme Bozuklukları içindeki İlgi….25
SONUÇ…………………………………………………………………………………………………………………………..25 KAYNAKÇA ……………………………………………………………………………………………………………………2
vi
TYB BN AN DSM NES AYB
KKYAB GYS
DSÖ
KISALTMALAR
: Tıkınırcasına Yeme Sendromu
: Bulimiya Nervoza
: Anoreksiya Nervoza
: Ruhsal Bozuklukların Tanısal ve İstatiksel Sınıflandırma Elkitabı : Gece Yeme Sendromu (Night Eating Syndrome)
: Atipik Yeme Bozukluğu
: Kaçıngan/Kısıtlayıcı Besin Alım Yeme Bozukluğu
: Gece Yeme Sendromu : Dünya Sıhhat Örgütü
vii
GİRİŞ
Yemek yeme insanların en temel biyolojik gereksinimlerinden biridir bunun yanında ruhsal olarak da fazlaca kıymetlidir. Şahıslar kendilerini çaresiz hissettiklerinde ya da birine öfke duyduklarında yeme davranışında artış gösterebilirler. Bu olay biyolojik bir gereksinim değil daha hayli ruhsal gereksinim olarak görülürmektedir. Beşerler heyecanlandıklarında yahut diğer niçinlerden dolayı gerilimli olduklarında yemek yememeleri ruhsal niçinlerin yeme davranışı üstündeki tesiridir. Kasvet, kızgınlık, sevinç, depresyon, keder üzere ruhsal etkenlerin beslenme davranışları üstündeki etkileşimini kanıtlayan biroldukca klinik araştırma mevcuttur. Çocukluk periyodunda yaşanan olumsuz tavır, davranış ya da travmatik yaşantılar kişinin benlik kavramıyla ilgili olumsuz fikirlere kapılmasına yol açabilir. Kişi yemek yiyerek dertlerinin azaldığını, memnun olduğunu düşünebilir ya da yemek yerse çirkinleşeceği kanısına kapılabilir. Yemek yerken memnun olan bireyler kendini durduramadığına inancında olabilir. bu türlü duygusal rahatlatma ile yemek yeme davranışını bütünleştirmiş bireyler bu davranışını alışkan haline getirebilir. Yemek yeme bozuklukları psikiyatrik hastalıklar içerisinde hayati tehlike taşımasından dolayı önemli bir hastalık olarak kabul edilir. Hastaların tedavilerinin erken ve süratli bir biçimde yapılması gerekmektedir.
DSM-5 teşhis kriterlerinde yeme bozuklukları anoreksiya nervoza (AN), bulimiya nervoza (BN) ve atipik yeme bozuklukları (AYB) olarak sınıflandırılmaktadır. Tıkınırcasına yeme bozukluğu (TYB) atipik yeme sınıfına girmeyen lakin son senelerda yaygın olarak görülen bir yeme bozukluğudur. Erken çocukluk devrinde görülen travmatik yaşantıların bu tıp hastalıklarla bağlı olduğu düşünülmektedir. Çocukluk travması; 18 yaşının altındaki çocukların duygusal, davranışsal, entelektüel, fizikî ve toplumsal gelişmeninin etkilenmesi manasına gelmektedir. (Carr ve ark., 2013). Küçük yaşta görülen cinsel istismar, ihmal ve başka istismar tiplerinin yeme bozukluğuyla bağı olduğu düşünülmektedir. Husus bağımlılığının da yeme bozukluğuna ile ilgisi olabilir. Çocukluk çağında görülen fizikî ve duygusal ihmalde yeme bozukluğu görülebilmektedir. Yeme bozukluğu gösteren bireylerde sıkça çocukluk çağı travmaları görülmektedir.
1
BİRİNCİ KISIM 1.1.1 Yeme Davranışı
Beslenme, anne karnında başlayan ve hayatımız mühletince ömrümüzde olması gereken bir gereksinim olarak tanımlanır (Kutlu ve Çivi, 2009: 18).
Bebeklikten okul çağına kadar ömür uzunluğu beslenme davranışı süratle gelişir.
Bilim adamları uzun müddettir bu gelişimsel süreçte beslenme davranışı ile his içindeki bağlantıyı araştırdılar. İnsanlara zevk duygusu vermenin yanı sıra, yaşamaya devam etmek için gerekli olan yeme davranışları ve yeme fonksiyonları de yetersiz beslenme ve / yahut yeme bozuklukları üzere birtakım sıhhat sıkıntılarına niye olabilir. (Canetti & Bachar & Berry, 2002). Yemek yeme her ömür döngüsünün değerli bir ihtiyacıdır. Sağlıklı bir hayat içinse kâfi seviyede ve istikrarlı bir biçimde beslenmemiz gerekmektedir. Yeme davranışı doğumdan okul çağına kadar süratle gelişir ve kültür, toplumsal etraf, medya, aile tavırları, genetik ve şahsi faktörler üzere biroldukca değişkenden etkilenir. Yeme davranışı ergenlik periyodunda yavaş yavaş ortaya çıkmaya başlar. Ergenlik, şahsi alışkanlıkların çözüldüğü bir devirdir. Yeme Davranışında görülen elbette kabul edilen değişimler sağlıklı gelişim gösterirken olağandışı değişimlerde sıhhati büyük ölçüde etkilemektedir. Olağandışı yeme fizikî ya da psikopatolojik sorunlara niye olabilmektedir.
1.2. Yeme Davranışını Etkileyen Faktörler
Gen faktörleri, etraf, hormonlar, his durumları, sosyo-demografik faktörler, geçmiş yaşantılar, kültürel ve dini inançlar, medya, vücut algısı, obezite, iştah üzere biroldukça öge yeme tavrı ve davranışı üzerinde tesirlidir (Karakuş, Yıldırım ve Büyüköztürk, 2016). Beslenme davranışının bozulması fizikî olarak reaksiyon gösterdiğinde kanser, obesite, diyabet üzere biroldukça hastalığı tetikleyebilmektedir. Bunun yanında çok yeme, hudutlu yeme, az yeme ya da kusma üzere faktörlerde sıhhati önemli manada bozabilir. Açlığın yeme davranışını ve semptomlarını nasıl etkileyeceğini fizikî olarak varsayım etmek kolay olsa da hislerin yeme davranışını nasıl etkileyeceğini iddia etmek nispeten zordur.
Yeme bozukluğu semptomları problemlerle yüzleşmeyi reddetme ve ömrü denetim altına almanın bir yoludur. Kişi yeme yemeyi ya da yemeden kaçınmayı bir savunma düzeneği haline getirmiştir. bu türlü kendine endişe veren hislerden uzaklaşmaktadır. Lakin bu türlü uzun mühlet yemekle yaşanan sorun fizikî ve ruhsal çöküntüye niye olmaktadır.
1. Yeme Bozuklukları
2
1.3.Duygusal Yeme
1.3.1. Duygusal Yemenin Tanımı
Uzun yıllardır, beşerler ekseriyetle olumlu ya da olumsuz duygusal uyarılmanın beslenme davranışında farklılıklara yol açacağını kabul etmişlerdir. Olumsuz hisler yemek yeme daha sonrasında hissedilen doymuşluk hissiyle benzeridir bu sebepte insanlarda iştah kapalılığına niye olabilir ya da çok yemek yemeye teşvik ederek kilo alımı veya
obeziteye niye olabilir. Duygusal yeme açlık hissinden kaynaklanan ya da yemek saati geldiği için değil büsbütün hislere yanıt vermek yapılmış bir yeme davranışıdır (Serin & Şanlıer, 2018).
değişen teknolojinin gelişmesiyle bir arada besin teknolojisinin gelişmesi epey fazla işlenmiş ve rafine edilmiş besinin günlük hayatımıza süratle girmesine niye olmuştur. Ek olarak, gitgide daha fazla sayıda fast food zinciri, yüksek güçlü yiyecekleri daha kolay erişilebilir hale getirdi. Duygusal yeme ile ilgili en değerli şey, bireylerin hayli fazla düşük kaliteli, fazla kalorili ve beslesin kıymeti olmayan yiyecekler tüketmesidir. Çok tuzlu, yağ oranı fazla ve tatlı yiyecekleri tüketilerek kilo alımının artışına niye olabileceği belirtilmektedir. bu biçimde besleyici pahası olmayan besinleri bedenine alan bireyler, his durumlarını etkilen olayları düşünmemektedir. Ancak bu durum kısa süren bir durumdur. Duygusal yeme davranışı gösteren bireyler bu davranış daha sonrası kilo denetimi ve sıhhatleri ile ilgili kaygı yaşarlar ve bu tasa hali daha sonrasında duygusal yeme davranışı uyandırır ve bir süre daha sonra bu durum kısır bir döngü haline gelmektedir. Duygusal yeme birfazlaca niçinden kaynaklanabilir. Can badiresi, gerilim, depresyon, gerginlik, öfke, anksiyete, yetersizlik hislerine karşı duygusal yeme, yalnızlık hissine karşı boşluk doldurma muhtaçlığı, duruma bakılırsa duygusal yeme (örn. Restorana girme, televizyon karşısında yeme, fırının önünden geçerken vb.) (Lazarus, 2017)
Duygusal yeme davranışı, ekseriyetle yemenin olağan düzeyleri aşmasına niye olan duygusal değişiklikler (yalnızlık, depresyon ve anksiyete gibi) niçiniyle bir çeşit zihinsel yeme olarak tanımlanır. (De Lauzon ve ark., 2006).
Yeme bozukluğu olan bireylerin, uyarlanabilir his düzenleme stratejilerini kullanmada daha az başarılı oldukları ve hisleri düzenlemeye çalışırken fonksiyonsuz olma eğiliminde oldukları düşünülmektedir (Aldao & Nolen-Hoeksema,2010). His denetimini sağlayamayan bireyler kendilerini olağandışı yapıda yemek yerken bulmaktadır. Duygusal bir ortamda karşılaşılan zorluklar ve bu zorlukların erken fark edilmemesi, yeme davranışı üzerinde olumsuz bir tesire sahip olabilir ve bu da obezite ve öteki yeme bozukluğu tiplerinin riskinde artışa yol açabilir.
4
1.3.2. His Durumları ve Yeme Bozukluğu
Çoklukla hislerin yemek seçimleri ve yeme davranışı üzerinde büyük bir tesire sahip olduğuna ve yeme davranışının ruh hali üzerinde büyük bir tesire sahip olduğuna inanılmaktadır. (Levitan & Davis, 2010). Olumlu duygusal uyarılmanın ve olumsuz hislerin yeme davranışında değişikliklere yol açabileceği çoğunlukla görülmektedir. Hislerin yeme davranışına tesiri; besin tercihi, besin ölçüsü, besinlere karşı tesirli cevap, yeme isteği ve çiğneme halinde beş cevap olarak ortaya konulmuştur (Macht, 1999).
Kaplan’ın (1957) obez beşerlerle ilgili çalışmasına nazaran, obez beşerler sonlu ve gerilimli olduklarında dertlerini azaltmak için hayli fazla yemek yemek isterler. (Kaplan, 1957). Schacter’in (1968) içsel dışsal teorisine bakılırsa dehşet ve Anksiyetenin beden semptomları olağan vücut yükündeki şahıslarda yemek tüketimini azaltmaya sebep olurken, obez şahıslarda içsel uyaranlara bir duyarsızlık kelam konusu olduğundan bu durum gerçekleşmemektedir (Schacter, 1968).
Duygusal yeme ile alakalı risk oluşturanlar, çocuklar ve ergenler, obez beşerler, vb.’dir. Duygusal yeme, gerilim, depresyon, ebeveynlik modellemesi, öfke, can ezası ve memnunluğu etkileyebilir. (İnalkaç & Arslantaş, 2010).
1.4. Yeme Bozukluğu
Yeme bozukluğu, hayli erken başlayan ve uzun süren bir hastalıktır, etyolojisi karmaşık ve tedavisinde kuvvetlik yaratan bir hastalıktır (Oral ve Hisli-Şahin, 2008).
Beslenme bozukluğu, çeşitli belirtilerle birlikte ortaya çıkan, düzgünleşme mümkünlüğü pek düşük
ve yinelama mümkünlüğünün çok yüksek olduğu bir hastalık kümesi olarak bilinmektedir (Lindberg ve Hjern, 2003).
Yeme bozukluğu fizikî ve psikososyal boyutu olan; bireyin beslenme, beden tartısını ve dış görünüşü ile ilgili kanılarında ve yeme davranışlarında bozulmalarla kendini gösteren durumlar tanımlanmaktadır (Becker ve ark., 1999).Yeme bozukluğu vücut tartısıyla, fiziki görünümle çok uğraş ve beslenme formunda ki değişiklerle Anoreksiya Nervoza, Bulimiya Nervoza, Tıkınırcasına Yeme Bozukluğu ve öteki yeme bozuklukları ve psikiyatrik hastalıklarında bulunduğu bir teşhis kümesidir. Anoreksiya nervozanın başlangıç yaşı 14 ila 18.
yıldır (Smin, Hoeken, Oldehinkel, 2014). Ergenlikte başladığı bildiriliyor. Anoreksiya
5
nervoza vücut yapısında ağır bir bozukluk olmasıyla bilinir, hastalığa yakalananlarının ölesiye aç kalmaları, vücut sıhhatini bozan bir durum halinde iken; bulimia nervoza, kontrol
kaybı hissinin eşlik ettiği yenidenlanan yeme ve büyük ataklarla karakterizedir. Bulimia nervoza sıklığı, anoreksiya nervoza sıklığından daha yüksektir (Hergüner, 2016). Başlangıç yaşı çoklukla anoreksiya nervoza, geç ergenlik yahut erken yetişkinlik devrinden daha geçtir. Bulimianın başlangıç yaşı 14-22’dir (Hergüner, 2016). Ayrıyeten bulimia nervozalı bireylerin beden yükü sıklıkla olağan sonlar ortasındadır. Bulimia nervozanın prognozu, anoreksiya nervozanınkinden daha güzeldir.
Bunların yeme bozukluğu yanında besin pahası olmayan unsurların tüketilmesi manasına gelen pika, yutulmuş olan besinin yenidendan ağza getirilerek bir daha çiğnenmesi gibi
davranışlarla kendini gösteren Ruminasyon bozukluğu, tüm dünya psikiyatrik hastalıklar sınıflandırılmasında yer alan yeme ile ilgili davranım meseleleridir. Beslenme bozukluğunun ortaya çıkış niçini karışık, erken başlayan, uzun müddet devam eden ve terapötik kuvvetliklerle tanımlanan ölümcül sonuçları olan bozukluklardır (Oral, 2006).
Çalışmalarda çoğunlukla bulgular yeme tavrında bozulmalara niye oluşturan risk faktörü olarak; olumsuz çocukluk çağı yaşantıları, fizikî ve cinsel istismar, yakın birisinin mevti ya da kaybı, anne babanın ayrılması üzere travmatik yaşantılar ve gerilim verici hayat olayları sayılmaktadır. Çocukluk çağında hem fizikî tıpkı vakitte cinsel istismar varlığı YB ile manalı münasebete sahip olduğu ve YB olan bayanların olamayanlara kıyasla daha fazla istismar tecrübesinin olduğu söz edilmiştir (Favaro, Ferrara ve Santanostaso, 2003; Vince ve Walker, 2007)
Yeme bozuklukları yaşayan hastaların geçmiş hikayesine bakıldığında, yeme bozukluğuna sahip olan bireylerde çeşitli istismar cinsler (cinsel, fizikî, psikolojik) saptanmıştır (Werne ve
Yalom, 1995).
1.4.1. Anoreksiya Nervoza
Anoreksiya nervoza, 1873 yılında birinci defa bilim insanları tarafınca bilhassa bayanlarda görülen kendini aç bırakma ve buna bağlı ruhsal değişimlerle ilişkilendirerek ismi tanımlanmıştır (Silverman ve Gull, 1997)
Anoreksiya nervoza, kişinin olağan ölçülerdeki beden yüküne sahip olmayı kabul
etmemesi, kilo alma konusunda çok dehşet yaşaması bunu ek olarak beden hali veya
6
boyutunu algılamada bariz bir bozukluk göstermesi halinde isimlendirilmektedir (Amerikan Psikiyatri Birliği, 2001).
Anoreksiya nervozalı bireylerde gözle görünür bir kilo kaybı geçekleşmesine karşın kişinin kilo kaybına devam etmekte ki kararlılığının ve kilo almayı reddedici tavrının eşlik ettiği psikiyatrik bir bozukluktur (Arslantaş & Ertekin, 2010). Hastalık ekseriyetle genç erişkinlik devrinde başlar ve nadiren yetişkinliğe ulaşır. Çok yaygın olduğu ve her insanın çok kilo kaybı yaşayabileceği söylenebilir. Ekseriyetle genç bayanlarda görülen bu hastalık yemek yemeyerek, fazla uyuyarak ve fazla hareketli olarak semptom gösteren bir ruhsal rahatsızlıktır. Anoreksiyalı şahıslar çoklukla yemek yedikten daha sonra kendilerini tok hissetmelerine müsaade vermediklerini fark ederler. Bu, beslenmelerini kısıtladıkları manasına gelir (Bruch, 2008). Anoreksiyalı beşerler fazlaca zayıftır. kimi vakit kiloları, sıhhatlerini tehlikeye
atacak kadar düşüktür. Anoreksiyalı şahıslar sıhhatini tehlikeye atacak kadar az yerler hatta birçok vakit yemezler bile. Yedikleri sonludur, şişmanlatıcı rastgele bir yiyecek yemezler. Öbür beşerler içinde yediklerini abartarak anlatabilirler. Bunun yanında çok hareketli olabildikleri sporlarda yaparlar. Ne kadar zayıf olurlarsa olsunlar kendilerini şişman hissederler ve zayıflamak için ellerinden geleni yaparlar. Anoreksiya nervozanın klinik görünümlerinde vücut imajındaki bozulma öne çıkmakta, yaş ve uzunluklarına bakılırsa beklenenden pek düşük kiloda olmalarına karşın kendilerini ‘oldukça şişman’ hissettikleri için, şişmanlıktan mevtten korkar üzere korkmalarıdır (Garner, 2002). Dışarıdan zayıf olduklarının söylenmesi onlara kilo almış hissi uyandırabilir, zayıf olduklarını algılayamazlar. Bunların yanında kilo vermek için çeşitli ilaçlar kullanmaya, müshil haplarına yahut kusmaya ihtiyaç duyabilirler. Anoreksiya nervoza psikiyatrik hastalıklar içerisinde vefat oranı en yüksek olan hastalıktır (Fichter, 2003).
Munichin, Rosman ve Baker (1978) Anoreksiya tanısı almış hastaların ailelerinde;
karmaşıklık, çok koruyuculuk, sertlik-yumuşamazlık, tartışmadan kaçınma ve tartışma çözmede başarısızlık üzere birtakım özellikler bildirmiştir (Haudek, Rorty ve Henker, 1999). Anoreksiyalı insanların çoklukla aile yapılarında sorun vardır. Hasta düşük özgüvenli ve harika olması kanaatinde olabilir. Çoklukla mutsuz aile alakaları vardır. Farklı hisler ve tavırlar hastalığa niye olabilir.
1.4.2. Bulimia Nervoza
Bulimia nervoza, 1980 yılı öncesinde kayıtlarda çok yeme ile ortaya çıkan bir semptom olarak belirtilirken, birinci vakit içinderda 1976 yılında Russel tarafınca tanımlanmıştır (Russel, 1979).
7
Tarifin yapılmasının çabucak akabinde DSM-5 el kitabına anoreksiya nervoza haricinde yeni bir yeme bozukluğu eklenmiştir (Wullf ve Fortuny, 1991).
Bulimia nervoza, kilonuz ve biçiminiz hakkında fazlaca düşünmenize niye olan bir durumdur. elbette kabul edilen bir beslenme stiline sahip olma maharetinizi tesirler. Bulimia nervoza çoklukla denetim kaybına yol açar, aç olmamanıza karşın yemek yemenizi durduramazsınız. Çok yeme beden reaksiyon verene kadar süratli bir biçimde devam eder. Bu durum çoğunlukla kendini gösteren bir durumdur. Bulimik hastalar hayli yediklerinde şişmanlatıcı etkiyi azaltmak için kusma prosedürünü kullanırlar. Bunun yanında müshil almak, zayıflama ilaçları kullanmak ve çok spor yapmakta öteki biçimlerindendir (Batta ve ark., 2011). Çok diyet yapar ve hatta hiç yemek yemedikleri devirlerde yaşarlar. Bu davranışın sebebine ekseriyetle karşılık veremeseler de her türlü his ve şişmanlık algısını yok edip düşünlerle böyle
başa çıkarlar.
Bulimia nervoza hikayesi olan bireylerde; diş sıhhatinde sorunlar, kullanılan ilaçlara bağlı olarak şişkinlik, sıvı elektrolit kayıpları, halsizlik, mide sorunları, yemek borusunda çok kusmaya bağlı fıtıklaşma ve yara, çok ishale bağlı rektumda incelme görülürken anoreksiya nervozada durum daha ciddidir ve mevt riski %4-20 içinde değişmektedir (Kaya ve Çilli, 1997).
Çocukluk çağı travmasının da Bulimia nervoza gelişmeninde rolü olabileceği düşünülmektedir (Caslini vd., 2016). Yapılan bir metaanalizde BN, çocukluk çağı cinsel, duygusal ve fizikî istismarla bağlantılı bulunmuştur. Aile ortasında yaşanılan tartışma ortamı ve tenkitlere maruz kalan çocuklarda sık rastlanan bir durumdur. Bulimialı çocuklar görülen bir öbür faktörse çocukluk devrinde yaşanmış olan istismar çeşitleridir (Brewerton, 2007).
1.4.3. Tıkanırcasına Yeme Bozukluğu
Tıkanırcasına yeme bozukluğu, birinci vakit içinderda Albert Stunkard, epey uzun bir süre evvel bahsetmiştir (Stunkard, 1959).
DSM-5’e göre tıkanırcasına yeme bozukluğunda yeme atakları üç ay mühlet ortasında haftada en az bir sefer olması gerekmektedir (APA, 2013). Tıkanırcasına yeme ataklarının vakti farklılık gösterebilir. Tıkanırcasına yeme hastalarının birçoklarına, değişen derecelerde obezite eşlik etmektedir. Hastaların genel çoğunluğu rejim yapmak için ağır uğraş harcar ancak bu çalışmalarında başarısız olurlar. Tıkanırcasına yeme bozukluğu hastalarının bir kısmı yemeyi denetim altına almak için uğaşırken, başka bir kısmı ise daha evvel ki yaşadığı
olumsuz sonuçlar niçiniyle diyet yapmaktan vazgeçerler (APA, 2013).
8
Tıkanırcasına yeme bozukluğu erişkinlerde görülen en yaygın yeme bozukluğudur (Lacovino ver ark. 2013).
Çok yeme, dolgunluk hissine bakılmaksızın, bir kişinin haftada en az iki defa bir ila iki saat yemek yemesidir. Bu kişi yemesini denetim edemez ve tek başına yemek yiyebilir, zira ekseriyetle yemek yeme formundan utanır. Kalıcı ve sık bir biçimde yeme atakları devam eder. Tıkanırcasına yeme ataklarının ayırt edici özelliği yeme denetiminin kaybedilmesi ve fazla ölçüde besinin süratli biçimde yenmesidir (Fischer vd., 2007). Bulimia nervozalı şahısların tersine, yediklerini telafi etmek için epeyce çalışmazlar, katı bir diyetleri yoktur yahut kendilerini aç bırakmak için müshil kullanmazlar. Yemeye devam ederler ve daha sonra pişmanlık duyarlar. Pişmanlıkla bir kısır döngüye girer, yine yeniden yemek yerler.
Erken yaşta görülen olumsuz ve travmatik tablolar bireyde kendisi hakkında olumsuz
kanılar üretmesine niye olmaktadır (Maner, 2013). Bireyde oluşan olumsuz durumlar kendilerini suçlama dönüşmekte bu da yeme nizamlarına yansımaktadır. Bireyler duygusal rahatlama ve haz için yemek yemeyi düşünürlerken bunun yanında yemek yersem kendimi durdurmam üzere düşünlerde bir arada gelir. Yemek yemeye başlanması durumunda hissedilen rahatla tıkanırcasına yemeye ve denetim edilememeye yol açar.
Ömür kalitesini azaltan bu hastalık kişinin kendini beğenmemesi, kendinden iğrenmesi ve bunun kararında toplumdan kendini uzak tutması üzere durumlara yol açar. Ömür kalitesini aşağı çeken bu durum olumsuz sonuçlar doğurur (Herzog ve Eddy, 2007). Bahse dair yapılan çalışmalar, duygusal yeme ve tıkınırcasına yeme davranışının birbiri ile bağlı olduğunu göstermektedir. Ayrıyeten tıkınırcasına yeme sendromu bulunan bireylerin tıkınırcasına yeme davranışı ile olumsuz hislerini düzenledikleri ve gerilim durumlarını azalttıkları kararına varan bir araştırma da bulunmaktadır (Heatherton & Baumeister, 1991).
Tıkanırcasına yeme bozukluğu obez şahıslarda daha sık görülmektedir. (Dingemans ve ark., 2002).
1.4.4. Gece Yeme Sendromu
Gece yeme sendromu (GYS) 1995’te birinci defa Stunkard tarafınca, tedaviye dirençli obezitesi olan hastalarda, sabahları anoreksi, akşamları hiperfaji ve insomia ile karakterize bir bozukluk olarak isimlendirilmiştir (Stunkard & Grace & Wolff, 1955).
Gece yeme sendromu ergenlik yaşların başlarından genç erişkinlik yaşların sonlarına kadar
9
devam eden erken yetişkinlik periyodunda başladığı ve uzun yıllar devam ettiği bilinmektedir (Vander Wal, 2012).
Fizyolojik şartlar altında insanların yaklaşık yarım gün yemek yemedikleri ve uykunun açlık devrinin en değerli ve en uzun kısmı olduğu bilinmektedir. Genel olarak insanların son öğünden 1-4 saat daha sonra uyumaya başladıkları ve ortalama 7-9 saat uyudukları görülmüştür. Açlığın şuurla ilgili biyolojik bir dürtü olduğu söylenebilir. Açlık ile uyku içindeki bağın, homeostatik ve sirkadiyen ritimlerin denetimi ile düzenlendiği savunulmaktadır (Howell et al. 2009, 23-34). Bireylerin kahvaltı ile öğlen yemeği saatlerinde öğünleri çay, kahve üzere içiçeklerle ya da sıradan besinlerle geçirdiği bilinmekte, akşam öğünlerinde ise günlük alması gereken ölçünün en az %25’ini karşıladığı bilinmektedir. Gece yeme sendromu ile duygusal yeme içinde bir münasebet olup olmadığı üzerine yapılan diğer bir araştırmada, gece yeme sendromunun negatif his durumlarına yanıt olarak ortaya çıktığı ve gece yeme sendromuna sahip bireylerin yüksek duygusal yeme puanlarına sahip olduğu ortaya konulmuştur (Nolan & Geliebter, 2012).
Yeme bozuklukları his ve niyetlerin yeme üzerinde münasebet doğrultusunda ortaya çıkan önemli bir rahatsızlıktır. Gece yeme sendromunun başta majör depresyon olmak üzere öbür ruhsal hastalıklarla birlikte görülme oranının pek yüksek olduğu görülmektedir (Lundgren et al. 2006,156-158; Birketvedt et al. 1999, 657-663).
Cohen, Kasen ve Brook (2002) tarafınca yapılan çalışmada, fizikî ihmale maruz çocuklarda ergenlik ve erken yetişkinlik periyodunda obezite olma ihtimali, ihmal yaşamayan çocuklara göre 4,7 kat daha fazla olduğu ve yeme bozuklukları 4,8 kat daha fazla olduğu görülmüştür.
Bireylerin sorun çözme hünerlerini geliştirememesinin GYS’nin ortaya çıkması için risk teşkil ettiği düşünülmektedir. Hislerin yeme davranışını etkilediği bilinmekte ve duygusal yemenin, olumsuz duygudurumla baş etmek için yiyecek kullanmasıyla karakterize ruhsal bir dayanak sistemi olduğu belirtilmektedir. (Serin & Şanlıer, 2018).
Lissau ve Sorensen (1994), çocukluk devri travmlarınında yetişkinlikte görülen GYS ile yakından bağlantılı olduğunu belirtmektedir.
Walter ve arkadaşları tarafınca yapılan bir çalışmada. (1999), çocukluk çağı istismarını yaşayan bireylerin öbür bireylere bakılırsa daha fazla GYS’ye sahip oldukları görülmüştür.
10
1.4.5. Obezite
Obezite bireyler yeme konusundaki içsel uyarıcıları anlayamadıklarından yemeyi başlatma ve durdurma durumlarını dışsal uyarıcılar denetim eder. Bundan dolayı bu bireyler yeme davranışını fizyolojik açlık tokluk durumundan çok dışsal uyarıcılara karşı yanıt olarak geliştirirler (Schachter, 1968). Bedende biriken çok yağ ölçüsü sıhhati önemli bir biçimde bozmaktadır. Birfazlaca gelişmiş ülkenin sorunu haline gelmekte olan obezite birlikteinde getirdiği sıhhat sıkıntıları açısından ferdi ve toplumsal bir sorun haline gelmiştir.
Bruch, teorisinde çok yemeyi yanlış açlık farkındalığı ile ilişkilendirmiştir. Açlığın sırf içgüdüsel bir durum olmadığını, öğrenilmiş bir tarafınında bulunduğunu belirtmiştir. Obez bireylerin fizikî muhtaçlıklarını yok etmedeki şahsi tecrübeleri ve karşılaştığı durumlar, bunun yanında baş karışıklığına sebep olan erken yaşantılar yanlış açlık farkındalığına sebep olmaktadır. Karnı doyduğunda sakinleştiğinin ve bu telaş verici durumdan kurtulduğunun farkına varan bir bebek ileriki yaşantısında fiziksek açlık durumu dışındaki bir tasa durumunu da yeme davranışı ile gidermeye çalışır. Yanlış açlık farkındalığına sahip bireyler ne acıktıklarını ne de doyduklarının farkındadırlar. Bundan ötürüdır ki bu teoriye nazaran olumsuz hisler, tansiyonlar ve rahatsızlık veren sezgiler bireyin çok yeme eğilimi göstermesine niye olmaktadır (Bruch, 1997).
Ruhsal sıhhatinin yeme ile bağlantısı olup yemenin sıklığı, ölçüsü yemek seçeneklerinde rolü olduğu bilinmektedir. Bu bağ fizyolojik muhtaçlıklar haricinde oluşmaktadır. Şahıslarda yaygın olarak ıstırap, memnunluk yahut öfke üzere durumlarda yeme davranışında farklılık yaşandığı bilinmektedir (Erol ve ark., 2000; Bydlowski ve ark., 2005; Harrison ve ark., 2010; Sevinçer ve Konuk, 2013).
Çocukluk çağındaki ebeveynlerin yahut bakıcıların uzun vadede bireylerin hayatlarını etkileyebileceği düşünülmektedir. bu vakitte aileler çocuğun gelişmenini ve sıhhatini olumsuz etkileyebilecek davranışlarda bulunabilirler. Bu davranışlar, çocuğun sağlıklı ego oluşumunu etkileyen şiddet yahut ceza üzere duygusal, cinsel ve fizikî istismar formunda ortaya çıkarken, çocuğun temel ve duygusal gereksinimlerini göz arkası etme üzere ihmal edici tecrübeler halinde de ortaya çıkabilmektedir (Yiğit & Erden, 2015).
Erken devirde yaşanılan fizikî şiddet ve cinsel travmaların ileri ki devirde obeziteye niye olduğu bilinmektedir (Michael & Wiederman vd., 1999). Yemek yemelerinde ki artışın bedenlerin makûs imaja girmesini ve öbürleri tarafınca beğenilmemek ismine yapılan bir davranıştır.
11
Araştırmalara bakıldığında çocukluk çağı travmalarına maruz kalmış bireylerde travma ve yeme bozukluğu içinde ilgi görülmektedir (Jacobi ve ark., 2004; Burns, 2012).
1.5. Yeme Bozukluklarında Karşılaşılan Tıbbi Hastalıklar
Yeme bozukluklarının bedende oluşturduğu birfazlaca sorun vardır. Bedende ki organ yahut organların işleyişlerini bozabilir.
bir epey tıbbi hastalık çeşidi vardır. Tansiyon düşmesi, kalp ritminin bozulması ve nabız düşmesi üzere kan ve damar yolunda oluşan rahatsızlıklar olabilir.
Sindirim sisteminde ise yemek borusunda oluşan hasarlar, şişkinlik, kabızlık, müshil ilacına bağlı bağırsak sorunları olabilir.
Hormonlarda adet düzensizlikleri niye olabilmektedir.
Dişlerde diş eti sıhhatini bozabilir çürümelere niye olabilir. Kemik erimesi ve kemiklerin çabuk kırılmasını da sebep olabilir.
1.5.1. Yeme Bozuklukları ve Ölüm
Psikiyatrik hastalıkların ortasında vefat riski taşıyan en tehlikeli hastalıklar anoreksiya nervoza ve bulimia nevrozadır. Anoreksiya öteki vefat riski taşıyan hastalıklara nazaran daha tehlikelidir. Araştırmalara bakıldığında Anoreksiyalı hastaların %25’i ömrünü kaybetmektedir (Hantaş, 2002).
Vefat sebebinin ardında ki depresyon, çocukluk devri istismarı, aile tavrı, duygusal istismar üzere hususlar araştırılmalıdır.
Yeme bozukluğu olan bireylerin benlik hürmetinin düşük olması, mükemmeliyetçilik, gururlu olmak, kararlı olmak, kendini cezalandırıcı davranışlarda bulunmak üzere takıntılı davranışlar
göstermek olumsuz niyetlere niçin olabilir. Bu üzere davranışlar da mevt riskini arttırabilir.
1.6. Yeme Bağımlılığı
1.6.1 Yeme Bağımlılığının Tanımı
Bağımlılık; şahsi yahut aile hayatının tüm kademelerini direkt yahut dolaylı olarak etkileyen en yaygın çağdaş hastalıklardan biridir. Yanılgı genel popülasyonda yaygındır.
Sigara içme ve alkol bağımlılığı, husus bağımlılığının en hayli bilinen biçimlerindendir. Sigara bağımlılığı çoğunlukla mevtle sonuçlanan biroldukça önemli hastalıkla ilişkilidir; alkol
12
bağımlılığı ise en yaygın görülen hastalıkların üçüncü sırasındadır. Unsur bağımlılığı bilhassa gençler görülen ve gitgide artış gösteren önemli bir sorundur. Bağımlılık davranışı ile ilişkili
olan obezite, son vakit içinderda literatürde ‘aşırı yeme’ terimi yerine ‘yeme bağımlılığı’ terimini karşılamaktadır (Dimitrijević Popović & Sabljak, 2015). Yeme bağımlılığı son senelerda dikkat çeken bir bağımlılık çeşidi haline gelmiştir.
Yeme bağımlılığı kavramı, birinci vakit içinderda Theron Randolph tarafınca 1956 yılında ortaya atılmış lakin bu senelerda üzerinde sistematik bir çalışma ortaya konulmamıştır. Yeme bağımlılığı üzerine araştırmaların derinleşmesi öncesinde; karbonhidrat, şeker ve bilhassa de çikolata üzere yiyeceklere çok istek duyulması üzerine yapılan çalışmalar göze çarpmaktadır (Michener & Rozin, 1994). Yapılan bir araştırmada çikolata tüketiminin psikoaktif bir tesire sahip olduğu, içeriğindeki şeker ve kakaonun bu tesirin ortaya çıkmasında rol oynadığı
belirtilmiştir (Nasser vd., 2011).
Bu hastalığa sahip bireyler ekseriyetle gerilimi, ruh halini ve zihinsel durumu denetim etmek için yemek yer. Sonluluk, öfke, ıstırap üzere hisler yeme bozukluğuna taban oluşturur. Yeme bağımlılığı kişinin hayatında olan olumsuz hisler, depresyon üzere ruhsal niçinlerden kaynaklı olabilir.
Yeme bağımlılığı tehşisi geniş çapta kabul görmese de Gunnars ve arkadaşları tarafınca önerilmiş olan bir grup taslak ölçütleri bulunmaktadır. Bu belirtilerden 4 ya da 5 adedinin nizamlı bir biçimde var olması bireyde yeme bağımlılığı olabileceğini düşündürür. Bu belirtiler şöyle sıralanır:
• Tıka-basa doymuş hissine karşın birtakım besinleri aşerme-hasret kalmayı düşüncesi
• Besinlerin tüketimi sırasında denetim sağlayamama ve olması gerektiğinden daha fazla yeme
• Besinleri yedikten daha sonra fazlaca fazla dolup taşmışlık hissi yaşama
• Bir grup besinleri yerken devamlı olarak suçluluk duymak lakin buna rağmen kısa müddet daha sonra kendini bu besinleri tüketirken bulma
• Kişinin canının çektiği besinleri rahatlıkla yiyebilmesi için sık sık mazeretler üretmesi
• Besin tüketimini azaltma yahut durdurma konusunda başarısız girişimler
• Sıhhat pahası olmayan yiyeceklerin tüketilmesini etrafta bulunan insanlardan saklama • Fizikî ziyana niye olduğunu bilmesine bu besinleri tüketmeyi denetim edememe
13
1.6.2. Yeme Bağımlılığının Tedavisi
Yeme bağımlılığının önlenmesinde başarılı olmanın temelinde bu bağımlılığın etiyolojisini düzgün tahlil etmek değerlidir. Gerilim, anksiyete ve depresyon üzere durumların obeziteye niye olduğu bilinmektedir. Günlük hayatta karşılaşılan sorunlar, sıkıntı ve düşünceli durumlar, birtakım bireylerin bağımlılık yapan besinlere yönelerek kendilerini rahatlatmak istemelerine niye olmaktadır. Düşünce ve gerilimin uzun mühletler devam etmesi, rahatlama metodu olarak yeme davranışının seçilmesi ötürüsı ile obezite durumu ortaya çıkmaktadır. Obezite ile depresyonun birbiri ile olumlu istikametli bir alaka içerisinde olduğu bilinen bir durum olduğundan, depresyona sebep olan ögelerin ortadan kaldırılması, yeme bağımlılığının önlemesi konusunda yarar sağlayacaktır (Marks, 2016).
Son senelerda yeme bağımlılığının ilaç ile tedavisine yönelik çalışmalar da bulunmaktadır. Bu çalışmalar ile beyinde bağımlılığın oluşması ve devamlılığında kıymetli bir tesiri bulunan ödül bölgelerine tesir ederek bağımlılığın tedavisi amaçlanmaktadır (Dimitrijevic vd., 2015). Ayrıyeten şuurlu besin tüketimi, beyinde bulunan ödül merkezlerinin çalışma sistemi, öfke, suçluluk ve öbür olumsuz his durumları karşısında yeme ataklarından nasıl kurtulabileceği hakkında alınacak psiko-eğitimlerinde bağımlılığın tedavisine değerli katkıları olacaktır (Kafes, Ülker & Sayar, 2018).
Bireyleri motive edici konuşmalar, bilişsel davranışçı terapiler ve sıkıntıları çözme programları uygulanması fayda sağlayabilir (Canetti & Bachar & Berry, 2002).
Son vakit içinderda beslenme tedavisine ek olarak yeme bağımlılığı için ilaç tedavisi de geliştirilmiştir. Ribonamantın, hayvanlar üzerinde ki tesiri hala test mektedir. Ek olarak beyin süreçlerini ve beyin ödül sistemini etkileyerek obezite ve bağımlılık meselesini gidermek için öbür ilaçlar üzerinde de çalışılmaktadır (Dimitrijevic vd., 2015).
1.7. Çocuk ve gençlerde Yeme Bozuklukları
Sağlıklı beslenme alışkanlıkları, bebekler ve ebeveynleri içinde kelamlı ve kelamlı olmayan belirtileri alıp açıklayabilen bir alaka kurabilir. Bu bağ süreci, bebekler ve ebeveynleri içindeki duygusal bağın temelini oluşturur.
Ek besin alımı 6. ayda başlar bu müddette bebeğin motor gelişimi ve bilişsel gelişimi anneyle olan bağlılığı davranış ve duygusal olarak bir nebze azaltır. Bebeğin artık kendi yemeğini
yiyebiliyor olması onu hem bağımlı hem bağımsız hale getirir. Bebeğe yemeği kimin yedireceği, öğün saati, yemek yeme sırasında oluşan irtibat bir düzensizlik haline dönüşür.
14
Çocuk ve ebeveyn bu süreçte yeme ölçüsü ve vaktini bir arada ayarlarlar bu türlü yeme davranışı oluşturulur. Çocuk büyüdükçe bu süreç gelişir ve değişir. Okul öncesi çocuklar evde
ebeveynleri yahut bakım verenlerini, okulda öğretmenlerini taklit eder ve beslenmeleri onların kendilerine sağladığı yiyeceğe bağlıdır. Yeme ve beslenme bozuklukları (halsizlik, obezite, şeker hastalığı, Hipertansiyon vb.) temel olarak ebeveynlerin yahut bakım verenin sorumluluğundadır. Bağlanma bozukluğu, depresyon, anksiyete üzere durumlar ile bağlantılı olan hudut sorunun yeme bozuklukları ile de bağlı olduğu düşünülmektedir (Fish ve ark. 1991, Jacobvitz and Bush, 1996).
Yeme Bozukluğu olan çocuk ve ergenlerin ailelerinde aile içi sorunları ve uyuşmazlıklar, depresyon, anksiyete, alkol bağımlılığı ve öteki psikiyatrik bozukluklarla obezite ya da rastgele bir yeme bozukluğuna daha fazlaca rastlanmaktadır (Tozzi ve ark., 2003).
Yeme bozukluğu tanısı almış çocukların doktora başvurmalarının en yaygın niçinleri, seçici yemek ve daha az yemektir. Seçici yeme davranışı, makul yiyeceklerin reddedilmesi ve yeni yiyecekleri denemeye isteksizliktir. (Cooke & Hinginns & McCrann & Managing, 2017). Seçici yeme yalnızca besin seçiciliği olmamakla bir arada çeşitli yeme davranışlarının birleşiminden oluşmaktadır (Taylor & Northstone & Wernimont & Emmet, 2016). Çocuklarda yeme bozukluğu fizikî gelişmede sorunlar oluşabilmektedir lakin elbette gelişen çocuklarda da yeme bozukluğu görülebilir. Okul öncesi periyot çocuklarının yeme alışkanlıkları başta olmak üzere yeme davranışından kaynaklanabilecek meseleler, kişilikleri üzerinde büyük bir tesire sahiptir ve bu yalnızca gelecekleri için değil halk sıhhati açısından da önemlidir
Çocuğun beslenme meselesine ek olarak, çocuğu ruhsal, toplumsal ve gelişimsel taraflarının de kıymetlendirilmesi yapılmalıdır. Beslenme problemlerinin vakit ortasında gelişmeninin öğrenilmesi kıymetlidir. Çocuğun ruh sıhhatinin, duygudurum sorunlarının anlaşılması ve dert seviyesinin sebebini hekim tarafınca bilinmesi için yeme sorunlarının niçininin anlaşılması tıpkı vakitte meselelerin tahlili açısından değerlidir (Kurt & Örün, 2016).
1.7.1 Erken çocukluk devirde görülen yeme bozuklukları,
Bebeklik ve küçük çocuklarda yeme ve yeme bozuklukları üzere DSM-4’te “Genel olarak bebek, çocuk yahut ergen hastalıkları olarak teşhis edilen” kısmındaki çeşitli hastalıklar, DSM-5’in “Yeme ve Beslenme Bozuklukları” kısmında yer almaktadır. Ayrıyeten öbür tanımlanmış yeme ve beslenme bozuklukları durumunda, çeşitli durumlar için kısa açıklamalar ve ön teşhis kriterleri de sağlanır. Bu şartlarla ilgili bilgiler şu anda klinik
15
özelliklerini ve tesirliliğini kanıtlamak yahut yanlışsız teşhis kriterleri sağlamak için yetersizdir. (APA, 2016).
Ebeveyn tarafınca yapılan olumsuz yorumlar ya da kilo kaybetme davranışı ile ilgili yapılan yorumlar ergenler tarafınca pek kıymetli olarak algılamaktadır (Stein ve ark. 2006, Anschutz ve ark. 2009).
1.7.2. Pika
Pika besin kıymeti olmayan hususların şahısta tiksinti uyandırmada iştahlı bir biçimde yenilebilmesidir. Bireyler en az 1 ay boyunca besin bedeli olmayan hususları yemeye devam ederler. Kâğıt, kömür, buz, demir, toprak üzere hususları yeme başlarlar. Pika sendromu sebebi çoklukla beslenme yetersizliği, demir eksikliği, yeme bozukluğu olabilir bunların yanında psikopatolojik rahatsızlıklarda görülebilmektedir.,
Pikanın DSM-5 teşhis kriterleri:
• “En az bir ay mühletle devam etmek, besleyici olmayan hususların tüketilmesi.
• Besin bedeli olmayan, besin haricindeki unsurları yeme tavrı, bireyin gelişimsel seviyesi ile uyumlu değildir.
• Kültürel desteği olan ya da toplumsal olarak olağan kabul edilebilecek bir uygulama değildir.
• Öbür bir ruhsal bozukluk bağlamında ortaya çıkıyorsa (anlık yeti yitimi, anlık gelişimsel bozukluk, otizm spektrum bozukluğu, şizofreni), ayrıyeten klinik değerlendirmeyi gerektirecek kadar ağırdır” (APA, 2013).
1.7.3. Ruminasyon Bozukluğu
Ruminasyon yaşanan soruna karşılık vermek için sorunun belirtilerine ve bu belirtilerin mümkün niçinlerine ve neticelerina, yine yeniden ve pasif olarak odaklanan bir reaksiyondur (Nolen- Hoeksama, vd., 2000).
Ruminasyon söz manası olarak ‘geviş getirme’ ya da ‘yenidenlayan niyetlerin zihinde dolaşması’ manasına gelmektedir.
çoğunlukla bebeklerde 3. Aydan daha sonra başlayan bu hastalık bebeklerde yemeği çiğneyip yedikten daha sonra geri çıkarıp tükürme ya da yine yeme formunda görülür.
Ruminasyon bozukluğu araştırmaları incelendiğinde farklı iki tip Ruminasyon bozukluğu görülür. Birinci tip Ruminasyon Bozukluğu’nda niye ruhsal kökenlidir. Bilhassa anne- çocuk ilgisindeki aksiliklere bağlıdır. Anne-çocuk içindeki ilgide ret ve ayrılık
16
öykülerine sık rastlanır. hayatın birinci senelerında anne-çocuk bağı içindeki kısıtlılık, uyumsuzluk ya da yetersizlik çocuğun doyum almayı içsel kaynaklarından aramasına yol açar. Annenin ihtimamlı, sevgisini gösteren, inançlı bir anne olmaması ve rahat bakım sunmaması ile bebeğin gerginliğini yok etmede ki yetersizliği birleşirse, bebek annesinden gelen olumsuz ve hazza ulaşmasını engelleyen sinyallerle içe yönelir. Bebek doyum almadığı beslenme sürecini yemeği tekrar ağzına getirerek bir daha başlatır ve bu biçimdece kendini sakinleştirerek gerginlikten kurtulmaya çalışır. Bu bir çeşit doyum arama davranışıdır (Alyanak ve Polvan, 2000; Erden ve Üstün, 2007). İkinci tip Ruminasyon Bozukluğu ise kendini uyarmaya ilişkindir ve zihinsel gelişim gerilikleri ile birlikte gözlenir (Mayes ve ark. 1998; akt Erden & Üstün, 2007).
Dsm-5 teşhis kriterine göre bu davranışın 1 ay sürmesi gerekir. Erişkinlerde yük elbette görülür. Erkek ve bayanlarda çoğunlukları eşittir. Şiddetinin artması vefatla sonuçlanabilir bu niçinle önemli bir hastalıktır.
Ruminasyon bozukluğu için DSM-5 teşhis kriterleri:
• “En az bir ay mühletle, ekseriyetle tüketilen besinin geri çıkarılması. Çıkarılan besin tekrar çiğnenebilir, yutulabilir ya da dışarı tükürülebilir.
• Genelikle geri çıkarma, eşlik eden bir mide-bağırsak hastalığına ya da öteki bir sıhhat durumuna (gastroözofageal reflü, pilor stenozu) bağlanamaz.
• Bu yeme ve beslenme bozukluğu, sırf anoreksiya nervoza, bulimiya nervoza, tıkınırcasına yeme bozukluğu ya da kaçıngan/kısıtlı besin alımı bozukluğunun seyri sırasında ortaya çıkmamaktadır.
• Bu semptomlar farklı bir ruhsal bozuklukla birlikte ortaya çıkıyorsa (mesela entelektüel yeti yitimi (entelektüel gelişimsel bozukluk) ya da öteki bir gelişimsel bozukluk) ayrıyeten klinik değerlendirmeyi gerektirecek kadar ağırdır” (APA, 2013).
1.7.4. Kaçıngan/Kısıtlayıcı Besin Alım Yeme Bozukluğu
DSM-4’te ki ‘Yeme bozuklukları’ ve ‘Bebeklik ve erken çocukluk periyodu beslenme ve yeme bozuklukları’ formunda yer alan iki kısmın DSM-5’de ‘Beslenme ve Yeme bozuklukları’ biçiminde tek bir kısımda birleştiği görülmektedir. bu biçimdece beslenme ve yeme bozukluğu teşhisleri çocuk ve erişkin periyotlarını kapsar hale gelmiştir. DSM-5 takımının bu değişiklikleri yapmasının en kıymetli niçinlerinden biri DSM-4’te bebeklik yahut erken çocukluk çağı beslenme bozukluğu teşhisinin kilo kaybı ihtiyacı ve 6 yaşındaki kısıtlayıcılık ihtiyacı niçiniyle yetersiz çalışılmış ve sonlu kullanılmış olmasıdır. Bu niçinle DSM-5’te ki klinik olarak manalı beslenme ve yeme bozuklukları olan, lakin kilo alımı yahut beden görüntü
17
bozukluğu korkusu olmaksızın, her yaştan genişletilmiş heterojen bir hasta kümesini kapsamak için Kaçıngan/kısıtlı yiyecek alımı bozukluğu olarak bir daha isimlendirilmiştir (Kreipe & Palomaki, 2002).
Kişinin görünümünü ya da tartısını umursamaksızın yemek yemeden kaçınması yahut kendini yemek yeme konusunda kısıtlamasıdır. Bu kısıtlama bedenin muhtaçlığı olan besin ölçüsünü karşılamamaktadır. Çocuklarda ve gençlerde görülen bu hastalık bireylerin gelişmenini ve kilo almasını engellemeye yol açar.
KKYAB görülen çocuk ya da ergenler boğulma ya da travmatik bir olay hayatış olabilirler (Fisher & Rosen & Orstein, 2014).
Kaçıngan/Kısıtlayıcı besin alım yeme bozukluğunun DSM-5 teşhis kriterleri:
• “Aşağıdakilerden biri yahut birkaçı ile bağlı, uygun beslenme ve/veya güç ihtiyaçlarını karşılayamayan ısrarlı bir başarısızlık ile ortaya çıkan yeme yahut beslenme bozukluğu (Yemeğe yahut yiyeceğe yönelik besbelli bir ilgisizlikle hudutlu olmamak üzere; yemeğin duyusal özelliklerine dayanarak kaçınma yahut yemeğin olumsuz neticelerina ait endişe):
o Besbelli tartı kaybı (çocuklarda olması gereken kilo alımını sağlayamama/ gelişmenin duraksaması),
o Besbelli beslenme yetersizliği,
o Enteral beslenme ya da besin desteklerine bağlılık,
O Ruhsal ve toplumsal fonksiyonelliğin bariz bir oranda azalması.
• Bu bozukluk, ulaşılabilir besin olmaması ya da kültürel olarak onaylanan bir uygulama ile daha yeterli açıklanamaz.
• Bu bozukluk, sadece anoreksiya nervoza ya da bulimiya nervozanın gidişi sırasında ortaya çıkmamaktadır ve kişinin beden yükünü ya da biçimini nasıl algıladığıyla ilgili bir bozukluk olduğuna ait bir delil yoktur.
• KKYAB, eşzamanlı bir tıbbi durum yahut ruhsal durumla daha düzgün açıklanamaz. Bu yeme ve beslenme bozukluğu, diğer bir durum ya da bozukluğun yol açabileceğinden daha ağır olur ve klinik açıdan ayrıyeten ele almayı gerektirir” (APA, 2013).
1.8. gençlerde Yeme Bozukluğu
Ergenlerin yeme alışkanlıklarını etkileyen birfazlaca durum vardır. Yeme bozukluklarının niçinlerini incelediğimiz vakit; aile sorunları, yakın etrafta yeme bozukluğundan
18
mustarip olan bireylerin varlığı, düşük benlik hürmeti, obezite cinselliğin kabulü, cinsel travmalar, biyolojik ve genetik faktörler yer almaktadır (Cynthina Bulik vd., 2005). Beslenme bozukluğu bir ergenlik hastalığı olarak kabul edilmektedir. Bu hastalık ekseriyetle ergenlik devrinde ortaya çıkmaktadır.
Ergenlik periyodunda değişen beden yapısıyla birlikte cinsel kimlik oluşumu ergeni ahenk sağlamak açısından zorlayabilmektedir. Vücutla olan bu çatışma yeme bozukluğunu ortaya çıkarabilir.
Yapılan araştırmalar ergenlik çağındaki bireylerin yeme bozukluğuna eğilimli olduğunu ortaya koymuştur. Ergenlerin yetersiz besin almaları, vücut algısından memnuniyetsizlik, akran baskısı üzere hayatlarında ki sorunlar yeme alışkanlıklarını etkilemektedir (Tremblay ve Lariviere, 2009; Eapen, Mabrouk ve Bin-Othman, 2006).
Psikopatolojik açıdan bakıldığında ergenlik periyodunda ki çocuklarda imtihan derdi, başarısızlık derdi, travma, fizikî ya da duygusal istismar, aile içi sorunlar üzere niçinler yeme bozukluğuna niye olabilmektedir.
Anne baba davranışları obezite oluşumuna niye olabilir; çocuğun duygusal dikkatsizliği haricinde aile işleyişindeki bozukluklar, yeme konusundaki fazla müdahale edici durum ve ebeveynin hareketsiz hayat sürmesi çocuk tarafınca rol model olarak alınması çocuklar da ki yeme bozukluğu niçinleri içinde sayılabilir (Doğangün & Kayaalp & Karaçetin, 2008).
Ergenlik periyodunda çocuklar bakım verenleri ve toplum tarafınca onay almayı beklerler yapılan olumsuz tenkitler ya da kilo yeme davranışı ile ilgili yapılan yorumlar ergenler tarafınca pek kıymetli olarak algılanmaktadır (Stein ve ark.2006, Anschutz ve ark. 2019). Ergenlerin baskıcı ebeveynler, yemek yeme ısrarı, geç yemek yeme, geç yatma, hazır ve katı yiyecekler tüketme üzere ailevi tavır ve davranışlarının beslenme alışkanlıklarını etkilediğini belirtmektedirler. Croll, Neumark-Sztainer ve Story, (2001) ile Power ve ark. (2009)’nın yapmış olduğu çalışmalarda ailelerin sağlıklı olduklarına inandıkları besinleri tüketmeleri için çocuklarına öbür yaptıkları, onlara seçim bahtı tanımadıkları ve ergen ebeveyn çatışmaları yaşadığı vurgulamıştır.
19
İKİNCİ KISIM TRAVMA
2.1. Travma
2.1.1. Travmanın Tanımı
Travma kavramı insanın ruhsal ve fizikî varlığını olumsuz bir biçimde etkileyen, ona ziyan veren, örseleyen her türlü olayı tanımlamak için kullanılır. 19. Yüzyıldaki psikoanalitik dışlarsak ‘travma’ kavramı fizikî travma manası haricinde kullanılmamıştır (Hermann, 1997).
Ruhsal travma fizikî ve ruhsal tehdit içeren bir olgu olarak ele alınmaktadır ve oluşum durumuna nazaran iki başlık altında ele alınmaktadır. Birincisi zelzele, sel, v.b. doğal yollarla oluşanlar ve ikincisi ise insan eliyle oluşanlardır. Bir kişi tarafınca oluşan travmalarda ikiye ayrılarak ele alınmaktadır. Birincisi trafik, uçak ve tren kazaları ve nükleer kaza üzere kaza yoluyla olanlar; öbür savaşlar, soykırımlar, katliamlar, taciz, tecavüz, azap ve terör olayları üzere bilerek ve emelli olarak yapılan travmalardır (Mum, 2011; Ruhsal dayanak programı, 2016).
Amerika Psikiyatri Derneği’nin 1994 tarihindeki kitapçığı travmayı mevt, sakatlık, hayati risk içeren bir durum ve gibisi bir olayı deneyim eden, duyan ya da şahit olan bireyde ruhsal olarak badire ve ıstırap veren olay olarak tanımlanmaktadır (Sueldfeld, 1978). Herman (1992) tarafınca yapılan araştırmaya göre, bu alandaki travmatik tecrübeler, olağan davranış sistemini etkiliyor ve insanlara denetim, temas ve mana duygusu hissettiriyor. Bu durumda kimi şahıslar ruhsal travmanın bireyin hayatını değiştirmesini ve bireye bir daha adapte
olmasını gerektirdiğini düşünür. (Coddington, 1972).
Doğal afetler, ağır faydalanmalar, ülkenin savaş ortasında olması, yakın akrabanın ölmesi, ağır hastalıklar, fizikî ve cinsel şiddet olayları insanlarda epey büyük mutsuzluğa yol açabilmektedir.
Travma her beşerde ortaya çıkan bir durum değildir kimi beşerler yaşadığı travmatik olayın altından kalkamazken kimileri içinse olağan bir olaydır. Bu durum insanların yaşantısına nazaran farklılıklar gösterebilmektedir.
Sonuç olarak ruhsal travma bireyin güçsüzlüğü ile yüzleşmesi durumudur. Birey karşı karşıya
olduğu durumla karşılaştığında kendini çaresiz hissedecek ve geçmişte kullanılan başa çıkma halleri fonksiyonsuz kalacaktır. Her kişinin travmatik olaylara reaksiyonu farklı olabilir ve bu tepki
20
mağdurun yaşına, cinsiyetine, eğitimine, uygar durumuna, kişilik yapısına, olayın yorumuna, geçmiş travmatik tecrübelere, başa çıkma şekillerine ve toplumsal takviyeye bağlıdır
(Bayraktar, 2016; Türksoy, 2003).
2.1.2. Travma Çeşitleri
Cinsellikle ilgili (taciz, tecavüz, ensest münasebetler, pognorafi vb.)
Duygusal şiddet (hakaret, alay edilmesi, ihmal, küfür vb.)
Kayıplarla ilgili (bir yakının kaybetmek, hayvan kaybı, uzuv kaybı vb.)
Ebeveyn tavırları (aşırı ilgili, çok ilgisiz, hayli baskın ya da fazlaca pasif, ayrımcı, takdir etmeyen, cezalandırıcı)
Fizikî şiddet (anne-babadan, bakım veren bireyden, hısım akrabadan, yabancı bir kişiden
şiddet görmek ya da şiddet nazarann bir bireye şahit olmak)
Fiziksel/Psikolojik rahatsızlıklarla ilgili travmalar (ameliyat, ölümcül hastalıklar, ağır hastalıklar, husus bağımlılığı, alkol vb.)
Tabiat olayları (deprem, sel, yangın vb.)
Başka travmalar (boğulma, kürtaj, iflas, ayrılık, boşanma)
2.1.3. Çocukluk Çağı Travmaları
Çocukluk çağı travması kavramı, birincil bakıcının, bilhassa ebeveynlerin yahut çocukluk etrafındaki bireylerin maruz kaldığı istismar ve ihmal üzere tüm ziyan verici tecrübeleri içerir. (Kepenekçi, 2001).
1860’lı yılların sanayi ihtilali mühletince ağır işlerde çalıştırılmış çocukların ruh sıhhatleri incelenmesi değerli bir hale gelmiştir. Bu çalışmalardan daha sonra çocukluk çağı travması dikkat
çekmiş ve çalışmalar burdan devam etmiştir (Marylene, Lisa ve Lisa, 2006).
Dünya Sıhhat Örgütü (DSÖ) çocuk istismarını ‘bir yetişkin tarafınca şuurlu yahut bilinçsiz olarak gerçekleştirilen ve çocuğun sıhhatini, bedensel ve toplumsal gelişmenini olumsuz istikamette etkileyen davranışlar’ olarak kıymetlendirilmektedir. Tam manası çocuklara bir yetişkin, toplum, devlet yahut öteki bir çocuk tarafınca kasti yahut bilinçsiz olarak; bedensel, duygusal, zihinsel ve toplumsal gelişimlerini olumsuz etkileyen çocuğun istismar yahut şiddet olarak algılamadığı yahut yetişkinlerin istismar olarak kabul etmediği davranışları da içine alan bir davranış uygulamasıdır. DSÖ çalışmalarına göre aile ortasında gerçekleşen travmatik
yaşantılar dört ana başlıkta inceleniyor bunlar, ihmal, fizikî, cinsel ve duygusal istismardır (Kırımsoy, Acar, Sevük ve ark., 2013).
21
Çocukluk travması, çocuklarda ve yetişkinlikte fizikî istismar, duygusal istismar, cinsel
istismar, fizikî ihmal ve duygusal ihmal için kullanılan genel bir tabirdir ve literatürde çoğunlukla istismar ve ihmal kavramlarıyla açıklanmaktadır. Buna bakılırsa 18 yaş altı çocuklara etkin olarak uygulanan çeşitli istismarlar onların fizikî, duygusal, ruhsal ve toplumsal gelişimlerine ziyan verebilir; beslenme, hemşirelik, kontrol ve eğitim muhtaçlıklarını karşılamayan davranışlar ihmal olarak kabul edilir. (Demirkapı, 2013).
Çocukluk çağında yaşanan istismar ve ihmal yaşantısı bireyin gelişim sürecinde istenmeyen doğurabileceği bilinmektedir (Richard, O’Keeffe, 2004).
Çocuğa berbat davranılması, anne baba, bakım verenler yahut öbür yetişkinler tarafınca kaza dışı oluşan; çocuklar üzerinde fizikî ya da duygusal hasar oluşturma mümkünlüğü yüksek olan ve
kabul edilebilir normlara karşıt nitelikteki bilerek yada kasti olmadan gerçekleştirilen ve yapılması gerekli olduğu bilindiği biçimde yapılmayan davranışları içermektedir (Yurdakök, 2010).
Herman, ebeveynler ve bakıcılar tarafınca çocuk istismarının çocukların travmatik bağlanmaya maruz kalmasına niye olabileceğine işaret etmesine karşın, toplum tarafınca tanınmayan ve ilgilenmeyen çocuklar enine genişleyecek ve yeme davranışı patolojik hale gelecektir.
İstismar ve ihmal edilen çocuklarda depresyon belirtileri, davranış bozukluğu, öğrenme kuvvetlikleri, çoğunlukla alkol ve bağımlılık yapan unsurları kullanma gelecekte diğerlerine ve kendine şiddet (intihar) uygulama, konuşmada gecikme, okulda başarısızlık, düşük özsaygı ve benlik teriminin zayıf olması ve gelecek konusunda beklentilerinin düşük olması üzere aksilikler görülebilir (Bahçecik, 1994; Şahin, 2001;Cowen, 1999).
Araştırmalar, istismara uğramış ve ihmal edilmiş çocukların ekseriyetle her seviyede olumsuz
fizikî, duygusal ve akademik tesirlerden muzdarip olduğunu göstermiştir. Bunların içinde, birçoklarının özgüveninde azalma, akademik başarısızlıklar, akranları ve yetişkinlerle irtibat meseleleri ve kendilerini tabir edememe durumları olduğu ortaya çıktı. (Savi, 1999; Kaplan, 1996; Taşdelen, 1995; Kars, 1994).
Çocuğun bakım vereni tarafınca sevgi ve bakım görmemesi de travmanın bir çeşididir. Bakım veren tarafınca sevgi görmemek, hudutları öğrenmemek, bakımının yapılmaması, dokunulmaması, inanç nedir bilmemesi ve sosyalleşememesi çocuğun yetersizlik duygusu, itimat eksikliği üzere ruhsal gelişmenin temel gereksinimlerinden eksik büyümesine yol açar.
22
Duygusal istismar epey yaygın bir istismar çeşidi bulunmasına karşın, belirlenmesi, tanımlanması ve yasal olarak kanıtlanması en güç olan istismar çeşididir (Glaser, 2002;
Tıraşcı ve nazarann 2007).
Duygusal istismara maruz kalan çocuklar ekseriyetle şu davranışlara sahiptirler: aileden uzak durma, öfke durumu, kişiliğe bağımlı olma, giderek kıymetsiz hissetme, uyumsuz ve saldırgan hale gelir.
Duygusal istismara maruz kalmış çocuğun hem kişiliği tıpkı vakitte okul başarısı olumsuz tarafta etkilenebilmektedir (Paavilainen ve Tarkka, 2003).
Aktüel biroldukca araştırmada, çocukluk periyodunda duygusal istismar yaşantılarının ve buna bağlı olarak çocuğun fizikî ve ruhsal gelişim sürecinde yaşadığı badirelerin yetişkinlik
dönemimde depresyon, tasa, travma daha sonrası gerilim, intihar eğilimi, düşük benlik hürmeti ve kişilik bozuklukları üzere bir kadro ruhsal problemlerin ortaya çıkmasına taban hazırladığını ortaya koymuştur (Spertus ve ark., 2003).
Fizikî olarak ihmal edilmiş bir çocuğun hayati muhtaçlıklarının kâfi bir halde karşılanmaması, duygusal ihmal bir çocuğun gereksinimi olan ilgi ve sevgiyi karşılayamamak, eğitim dikkatsizliği okul çağındaki çocuğu okula göndermemek, kronik devamsızlık davranışına müsaade vermek, okuldaki problemleri ve başarısızlıkları ile ilgilenilmemesi, sıhhat dikkatsizliği çocuğun hasta olduğunda tabibe getirilmemesi yada geç getirilmesi, aşıların yaptırılmaması ve tedavi teklifleri uygulamasına uyulmaması üzere bahislerdir. Konuttan kovma, meskenden kaçmış olan çocuğu kabul etmeme ve gibisi durumlar dikkatsizliği yansıtmaktadır (1-2).
Fizikî istismar ve cinsel istismar tanımlanması en kolay olan; duygusal istismar ise tanımlanmasında, fark edilmesinde ve yasal olarak kanıtlanmasında zorluk yaşanan istismar çeşididir (Çocuk İhmal ve İstismarı Tedbire Klavuzu, 2008).
Fizikî istism