Duygularımız hayatımızın temel yapı taşlarını oluşturur. Hislerimize bakılırsa kendimizi düzgün ya da makus hissederiz, halbuki ki güzel ya da berbat his diye bir şey yoktur. Hislerin her biri – hüzün de sevinçte, öfke de sakinlikte- yaşamamız gereken hislerdir. Yapılan araştırmalar kararı psikologlar kimi hislerin doğuştan geldiğini ileri sürmüştür. Bu hisler; memnunluk, öfke, kaygı, şaşırma ve tiksinmedir. Bu fikrin temelinde bu hislerin üniversal olduğu görüşü yatar. Pekala hislerin her biri yaşanılması gereken şeyler ise niye kimi vakit makus hissetmemize sebep oluyor? Zira hislerimizi nasıl denetim edeceğimizi bilmiyoruz.
Duygusal gelişmenin temelleri çocukluk devrinde atılır. bu vakitte çocuğun mizacına ek olarak etrafındaki rol model bireyler, kültürel tesirler, ebeveynleriyle kurdukları alakaların itimat düzeyi ve akranlarıyla kurdukları toplumsal etkileşimler duygusal gelişmeninde değerli bir tesire sahiptir. Yani özetlemek gerekirse çocukların hislerini tanımalarına yardımcı olmak için ebeveynler rehberlik misyonunu üstlenmelidir.
örneğin istediği oyuncak alınmayan bir çocuğun öfke hissini ele alalım. Çocuk dürtüsel olarak kendini yerlere atıyor, bağırıyor yahut ağlıyor. Ne yapardınız? Hepiniz bu biçimde bir durumla karşılaştığınızda ne yapmanız gerektiğine dair araştırmalar yaparken ‘çocuğunuza mantıklı açıklamalar yapın, durumu bilgileriyla anlatın, onunla bir yetişkinle konuşur üzere konuşun.’ cümlelerini okumuşsunuzdur. Evet, çocukla bağlantı kurulması nitekim epeyce kıymetlidir ama o öfke anında ya da yaşa bağlı olarak yapılan mantıklı açıklamalar çocuk için bir süre mana söz etse de daha sonrasında etmeyebilir. Bunun niçini karar verme sisteminin (ki bu düzenek ‘Ön Beyin’ ile bağlıdır ve evrimsel açıdan da en son gelişen beyin kısmı bu kısımdır.) çocuklarda çabucak hemen gelişmemiş olması ve bunun yerine hislerden sorumlu olan ‘Limbik Sistem’in daha faal olmasıdır. Yani çocuklara mantıklı açıklamalar yapmanız onların beyin gelişimi açısından kıymetlidir ama yaşları gereği hislerini daha fazla bir biçimde yaşarlar. Oyuncak meseladen devam edecek olursak, bu biçimde bir öfke nöbeti geçiren bir çocuğa ‘Şu an bu oyuncağı alamayız, meskene taşıyamayız ya da paramız yok’ demek yerine ‘ Bu oyuncağı ne kadar istediğini anlıyorum, nitekim de epey hoş bir oyuncak fakat bugün alamayacağımızı daha evvel konuşmuştuk. İstersen bir yerlerde oturup bu oyuncakta en beğendiğin şeylerin ne olduğunu onunla nasıl oyunlar oynamak istediğini konuşabiliriz, çabucak sonrasında hala tıpkı derecede istiyorsan almayı düşünebiliriz’ üzere cümlelerle açıklama yapmak hem çocuğu anladığınızı hemde onun his ve fikirlerine ehemmiyet verdiğinizi çocuğunuza hissettirir. His gelişimi açısından çocuğun istek ve muhtaçlıklarını anlamak ve dinlemek pek kıymetlidir.
Yapılan en büyük yanlışlardan biri de ağlayan bir çocuğa ‘niçin ağlıyorsun, bunda ağlanacak bir şey yok, her şeye ağlıyorsun’ üzere cümleler kurulmasıdır. Bu usul cümleler çocuğun o an yaşadığı histen dolayı hatalı hissetmesine yol açar ve yazının başında bahsetmiş olduğum üzere hisleri âlâ ya da makus diye ayıramayız, her birinin vakti geldiğinde yaşanması gerekir. Bu stil cümlelere maruz kalan çocuk keder hissinin hissedilmemesi gereken bir his olduğunu düşünüp çabucak sonrasındaki hayatında bu hissini bastırabilir, ancak o his ortadan kaybolamayacağı için farklı hallerde kendini gösterir (örneğin öfke ve saldırganlık olarak). Ayrıyeten yaşadığı his yüzünden suçlanan çocuk vakit içinde öbür hislerini tabir etmekte de zorlanabilir, hislerini geçiştirmeye başlayabilir bu sebeple hislerini tanıyamaz, empati yeteneğini geliştiremez ve sıkıntılı davranışlar sergilemeye başlar.
Ailelere düşen nazaranv ne hissettiğinin farkında olan, hislerini tanıyan, yaşadığı duyguyu davranışlarına sağlıklı bir biçimde yansıtabilen çocuklar yetiştirmektir. Bunu da çocuklarla hisleri hakkında konuşarak ,duygularına duyarsız kalmayarak ve sağlıklı bir biçimde cevap vererek, kendi hislerini nasıl yönettiklerini anlatarak (rol-model çalışması) yapabilirler. Daha küçük yaşlardaki çocuklar için fotoğraflı öykü kitapları kullanmak faydalı olacaktır. Fotoğraflardaki insanların hisleri üzerine sorular sormak (Sence bu insan ne hissediyor? niye bu biçimde hissediyor olabilir?) ve bu sorular aracılığı ile birlikte yeni kıssalar oluşturmak hem çocuğun hisleri öğrenmesi açısından birebir vakitte ebeveynle kaliteli vakit geçirmesi açısından pek yararlıdır.
Duygularını yönetebilen bireyler , duygusal zekaları gelişmiş, akranları ile sağlıklı bağlar kurabilen, özgüven ve özsaygı düzeyleri yüksek, iç görü marifeti gelişmiş , empati marifeti yüksek, hislerini denetim edebilen ve bu sebeple gerilimle başa çıkma yollarını oluşturabilen, farklı fikir ve görüşlere açık , kendini geliştirmeye açık , okul ve iş ortamında başkalarına nazaran daha yüksek başarılara imza atan şahıslardır.
Duygusal gelişmenin temelleri çocukluk devrinde atılır. bu vakitte çocuğun mizacına ek olarak etrafındaki rol model bireyler, kültürel tesirler, ebeveynleriyle kurdukları alakaların itimat düzeyi ve akranlarıyla kurdukları toplumsal etkileşimler duygusal gelişmeninde değerli bir tesire sahiptir. Yani özetlemek gerekirse çocukların hislerini tanımalarına yardımcı olmak için ebeveynler rehberlik misyonunu üstlenmelidir.
örneğin istediği oyuncak alınmayan bir çocuğun öfke hissini ele alalım. Çocuk dürtüsel olarak kendini yerlere atıyor, bağırıyor yahut ağlıyor. Ne yapardınız? Hepiniz bu biçimde bir durumla karşılaştığınızda ne yapmanız gerektiğine dair araştırmalar yaparken ‘çocuğunuza mantıklı açıklamalar yapın, durumu bilgileriyla anlatın, onunla bir yetişkinle konuşur üzere konuşun.’ cümlelerini okumuşsunuzdur. Evet, çocukla bağlantı kurulması nitekim epeyce kıymetlidir ama o öfke anında ya da yaşa bağlı olarak yapılan mantıklı açıklamalar çocuk için bir süre mana söz etse de daha sonrasında etmeyebilir. Bunun niçini karar verme sisteminin (ki bu düzenek ‘Ön Beyin’ ile bağlıdır ve evrimsel açıdan da en son gelişen beyin kısmı bu kısımdır.) çocuklarda çabucak hemen gelişmemiş olması ve bunun yerine hislerden sorumlu olan ‘Limbik Sistem’in daha faal olmasıdır. Yani çocuklara mantıklı açıklamalar yapmanız onların beyin gelişimi açısından kıymetlidir ama yaşları gereği hislerini daha fazla bir biçimde yaşarlar. Oyuncak meseladen devam edecek olursak, bu biçimde bir öfke nöbeti geçiren bir çocuğa ‘Şu an bu oyuncağı alamayız, meskene taşıyamayız ya da paramız yok’ demek yerine ‘ Bu oyuncağı ne kadar istediğini anlıyorum, nitekim de epey hoş bir oyuncak fakat bugün alamayacağımızı daha evvel konuşmuştuk. İstersen bir yerlerde oturup bu oyuncakta en beğendiğin şeylerin ne olduğunu onunla nasıl oyunlar oynamak istediğini konuşabiliriz, çabucak sonrasında hala tıpkı derecede istiyorsan almayı düşünebiliriz’ üzere cümlelerle açıklama yapmak hem çocuğu anladığınızı hemde onun his ve fikirlerine ehemmiyet verdiğinizi çocuğunuza hissettirir. His gelişimi açısından çocuğun istek ve muhtaçlıklarını anlamak ve dinlemek pek kıymetlidir.
Yapılan en büyük yanlışlardan biri de ağlayan bir çocuğa ‘niçin ağlıyorsun, bunda ağlanacak bir şey yok, her şeye ağlıyorsun’ üzere cümleler kurulmasıdır. Bu usul cümleler çocuğun o an yaşadığı histen dolayı hatalı hissetmesine yol açar ve yazının başında bahsetmiş olduğum üzere hisleri âlâ ya da makus diye ayıramayız, her birinin vakti geldiğinde yaşanması gerekir. Bu stil cümlelere maruz kalan çocuk keder hissinin hissedilmemesi gereken bir his olduğunu düşünüp çabucak sonrasındaki hayatında bu hissini bastırabilir, ancak o his ortadan kaybolamayacağı için farklı hallerde kendini gösterir (örneğin öfke ve saldırganlık olarak). Ayrıyeten yaşadığı his yüzünden suçlanan çocuk vakit içinde öbür hislerini tabir etmekte de zorlanabilir, hislerini geçiştirmeye başlayabilir bu sebeple hislerini tanıyamaz, empati yeteneğini geliştiremez ve sıkıntılı davranışlar sergilemeye başlar.
Ailelere düşen nazaranv ne hissettiğinin farkında olan, hislerini tanıyan, yaşadığı duyguyu davranışlarına sağlıklı bir biçimde yansıtabilen çocuklar yetiştirmektir. Bunu da çocuklarla hisleri hakkında konuşarak ,duygularına duyarsız kalmayarak ve sağlıklı bir biçimde cevap vererek, kendi hislerini nasıl yönettiklerini anlatarak (rol-model çalışması) yapabilirler. Daha küçük yaşlardaki çocuklar için fotoğraflı öykü kitapları kullanmak faydalı olacaktır. Fotoğraflardaki insanların hisleri üzerine sorular sormak (Sence bu insan ne hissediyor? niye bu biçimde hissediyor olabilir?) ve bu sorular aracılığı ile birlikte yeni kıssalar oluşturmak hem çocuğun hisleri öğrenmesi açısından birebir vakitte ebeveynle kaliteli vakit geçirmesi açısından pek yararlıdır.
Duygularını yönetebilen bireyler , duygusal zekaları gelişmiş, akranları ile sağlıklı bağlar kurabilen, özgüven ve özsaygı düzeyleri yüksek, iç görü marifeti gelişmiş , empati marifeti yüksek, hislerini denetim edebilen ve bu sebeple gerilimle başa çıkma yollarını oluşturabilen, farklı fikir ve görüşlere açık , kendini geliştirmeye açık , okul ve iş ortamında başkalarına nazaran daha yüksek başarılara imza atan şahıslardır.