Saplantı(obsesyon) ve zorlantı(kompulsiyon) rahatsızlığının temel özelliği, zihinden uzaklaştırılamayan yinelayıcı kanılar ve bu fikirleri uzaklaştırma gayreti ile yinelayan hareketlerdir. Çocuk ya da genç fazlaca anlamsız, aptalca ve kendisine yabancı gelen bu kanıları -obsesyon- zihninden kovamaz ve istem dışı olarak uzaklaştırmak amacıya takrarlayıcı hareketler -kompulsiyon- yapabilir.
Obsesyonlar ekseriyetle erişkin yaşın rahatsızlığı olarak bilindiğinden ‘çocuk ve gençlerde görülmez’ üzere yanlış bir kanı vardır. Ama yetişkin devrindeki obsesyonların birçok çocuklukta başlamaktadır. Fakat çocukluk devrinde ilgisizlik, üzerinde durulmama ve çocuğun belirtileri gizlemesi niçiniyle bu durum gözden kaçabilmektedir. Yapılan araştırmalara göre OKB tanısı konmuş yetişkinlerin yaklaşık 5-15 yaşları içinde rahatsızlıklarının başladığı bildirilmiştir.
Obsesif-Kompulsif Bozukluğun nasıl başladığı çabucak hemen tam bilinmemetedir. Ama nöro-davranışsal bir rahatsızlık olan OKB hiç bir biçimde çocuğun ‘hatası’ ya da ‘çocuk epey çabalarsa durdurabileceği’ bir şey olarak görülmez. Bilakis OKB’ye çocuğun kendi başına durduramayacağı beyinde bir tıp ‘kısa devre’ sorunu üzere yaklaşmak en doğrusudur. Çocuğunuzun zihninde bir telaş bilgisayarı olduğunu düşünün ve bu bilgisayar bu biçimdesi bir ilgiyi hak etmeyen endişe çağıları gönderir. Bu kaygı davetleri ‘obsesyon’ olarak isimlendirdiğimiz şeylerdir. Örneğin; çocuğun zihnine annesinin yahut babasının hasta olup öleceği fikrinin daima gelmesi ve bunu önlemek maksadıyla yinelayıcı davranışlar yapması, dindar bir ailede yaşayan çocuğunun ortasından yaradana sövme isteğinin gelmesi ,ve daima tövbe etmesiş, dua okuması, ödevini yazmaya çalışan bir çocuğun bir kusur yaptığında silmek yerine yeniden tekrar her yanılgıda kağıdı yırtması sonuçta ödevini tamamlayamaması, gereğince pak olmadığını düşünen çocucuğun gereğince pak olduğunu hissedene kadar, aşikâr ve gorece uzun mühlet ellerini yıkaması üzere durumlar tipik yaşanan durumlardır. Ancak obsesyonlar (saplantılar) çabucak her bahiste olabilir.
Görüldüğü üzere obsesyonlar olumsuz hislerin eşlik ettiği istenmeyen niyetler, dürtüler ya da imajlardır. Onlara eşlik eden olumsuz hisler gerçek bir ziyan görme-verme, korkusu ve spesifik olmayan bir fizikî huzursuzluk hissi olabilir. Obsesyonları nazaranmezsiniz ancak çocuğunuzun dikkatinin dağıldığını yahut dikkatsiz göründüğünü fark edebilirsiniz. Beyin bu dehşet davetlerini gönderdiğinde çocuğun verdiği yansılar kompulsiyonlar olarak isimlendirilen yenidenlayan ritüel davranışlarıdır. Kompulsiyonlar istenmeyen niyetleri uzaklaştırmak ve eşlik eden tasayı ve huzursuzluk hissini hafifçeletmek için tasarlanan hareketlerdir.
Özellikle ergenlik periyodunda gençler yenidenlayıcı davranışlarını gizleme eğilimindedirler. Erişkin yaşta birebir belirtiler ile uzmana başvuran bireylerle yapılan araştırmalarda, ergenlik periyodunda de benzeri belirtileri olanların bunları en yakınlarından bile gizledikleri öğrenilmiştir. Ergen utanma, ayıplanma, ve hor görülme telaşıyla obsesyonlarını açıklayamaz. tekrar yine yaptığı hareketler ise büyük uğraş göstererek engellemeye yahut kimsenin olmadığı yerleri tercih eder. Bu gizleme uğraşı vakit içinde toplumsal izolasyon durumuna yol açabilir. Kendini engelleyemeyen çocuk ve gençler içine kapanabilir. Toplumsal geri çekilme ve birlikteinde okul başarısı düşebilir. Obsesyon ve kompulsiyonları içinde sıkışan gençlerin bu duruma öbür ruhsal sıkıntılar da eşlik edebilir.
Ailenin kıymeti:
özellikle obsesyonların ağır olduğu durumlarda aileler güç anlar yaar. Çocuk kendi kurallarını uygulamak için mesken halkı ile çatışmaua girebilir. Daima birebir şeyleri sorması yahut yenidenlaması aileyi bunaltabilir. Tıpkı vakit içinde çocukla birlikte ailede eş dost ziyareti yapmaktan ve konuk kabul etmekten kaçınabilir, onlar da toplumsal geri çekilme yaşayabilir.
Çocukta fark edilen durum karşısında birinci vakit içinderda çocuk uygunca gözlemlenmeli ancak engelleme ve cezadan kaçınılmalıdır. Çocuğun hareketlerine gülme vya alay etme utanma duygusu yaşayan çocuğu daha fazla ezaya sokar ve gerginliği arttırır.
Çocuğunuzu değil, OKB’yi sorun yapmak gerekir. Uzun vadede fayda sağlamak ve bu rahatsızlıkla baş edebilmek için çocuk ve ailenin belirlki stratejiler öğrenmesi gerekmekte ve aile tedavi stratejilerini uygularken sabırlı olmalıdır.
Bilişsel ve davranışçı terapilerde çoğunlukla kullanılan usul maruz bırakma ve reaksiyon önlemedir. Lakin evvela istemsiz kanılar ile çalışılır. sonrasındasında çocuğun korkulan objeye, fikre yahut aksiyona kendisini maruz bırakmasıyla süreç devam eder. Bu teknik terapist eşliğinde, yanlışsız hiyeraşi ile yapılmalıdır. Reaksiyon tedbire ise yinelayan davranışları engelleme ve maruz kalmadan kaynaklanan kaçınma davranışlarını en aza indirme sürecidir. Bu sayede yeni davranışlar pekişirken bir yandan da telaş ve yenidenlayıcı davranışlar azalmış olur.
Bu süreçte çocuğunuza öğüt vermeyi bırakmalısınız. Zira çocuk ve gençler de aslına bakarsan OKB’nin mantıklı olmadığını çoklukla bilirler. Bu çocuğunuza kendini berbat ve başarısız hissettirmekten diğer bir işe yaramaz. Bilakis çocuğunuz için onu motive etmek hedefiyle maruz bırakma ve üstüne gitme çalışmalarında ona yardım edebilir, kendinizden emin ve ‘nötr’ bir tavır sergileyebilirsiniz.
Obsesyonlar ekseriyetle erişkin yaşın rahatsızlığı olarak bilindiğinden ‘çocuk ve gençlerde görülmez’ üzere yanlış bir kanı vardır. Ama yetişkin devrindeki obsesyonların birçok çocuklukta başlamaktadır. Fakat çocukluk devrinde ilgisizlik, üzerinde durulmama ve çocuğun belirtileri gizlemesi niçiniyle bu durum gözden kaçabilmektedir. Yapılan araştırmalara göre OKB tanısı konmuş yetişkinlerin yaklaşık 5-15 yaşları içinde rahatsızlıklarının başladığı bildirilmiştir.
Obsesif-Kompulsif Bozukluğun nasıl başladığı çabucak hemen tam bilinmemetedir. Ama nöro-davranışsal bir rahatsızlık olan OKB hiç bir biçimde çocuğun ‘hatası’ ya da ‘çocuk epey çabalarsa durdurabileceği’ bir şey olarak görülmez. Bilakis OKB’ye çocuğun kendi başına durduramayacağı beyinde bir tıp ‘kısa devre’ sorunu üzere yaklaşmak en doğrusudur. Çocuğunuzun zihninde bir telaş bilgisayarı olduğunu düşünün ve bu bilgisayar bu biçimdesi bir ilgiyi hak etmeyen endişe çağıları gönderir. Bu kaygı davetleri ‘obsesyon’ olarak isimlendirdiğimiz şeylerdir. Örneğin; çocuğun zihnine annesinin yahut babasının hasta olup öleceği fikrinin daima gelmesi ve bunu önlemek maksadıyla yinelayıcı davranışlar yapması, dindar bir ailede yaşayan çocuğunun ortasından yaradana sövme isteğinin gelmesi ,ve daima tövbe etmesiş, dua okuması, ödevini yazmaya çalışan bir çocuğun bir kusur yaptığında silmek yerine yeniden tekrar her yanılgıda kağıdı yırtması sonuçta ödevini tamamlayamaması, gereğince pak olmadığını düşünen çocucuğun gereğince pak olduğunu hissedene kadar, aşikâr ve gorece uzun mühlet ellerini yıkaması üzere durumlar tipik yaşanan durumlardır. Ancak obsesyonlar (saplantılar) çabucak her bahiste olabilir.
Görüldüğü üzere obsesyonlar olumsuz hislerin eşlik ettiği istenmeyen niyetler, dürtüler ya da imajlardır. Onlara eşlik eden olumsuz hisler gerçek bir ziyan görme-verme, korkusu ve spesifik olmayan bir fizikî huzursuzluk hissi olabilir. Obsesyonları nazaranmezsiniz ancak çocuğunuzun dikkatinin dağıldığını yahut dikkatsiz göründüğünü fark edebilirsiniz. Beyin bu dehşet davetlerini gönderdiğinde çocuğun verdiği yansılar kompulsiyonlar olarak isimlendirilen yenidenlayan ritüel davranışlarıdır. Kompulsiyonlar istenmeyen niyetleri uzaklaştırmak ve eşlik eden tasayı ve huzursuzluk hissini hafifçeletmek için tasarlanan hareketlerdir.
Özellikle ergenlik periyodunda gençler yenidenlayıcı davranışlarını gizleme eğilimindedirler. Erişkin yaşta birebir belirtiler ile uzmana başvuran bireylerle yapılan araştırmalarda, ergenlik periyodunda de benzeri belirtileri olanların bunları en yakınlarından bile gizledikleri öğrenilmiştir. Ergen utanma, ayıplanma, ve hor görülme telaşıyla obsesyonlarını açıklayamaz. tekrar yine yaptığı hareketler ise büyük uğraş göstererek engellemeye yahut kimsenin olmadığı yerleri tercih eder. Bu gizleme uğraşı vakit içinde toplumsal izolasyon durumuna yol açabilir. Kendini engelleyemeyen çocuk ve gençler içine kapanabilir. Toplumsal geri çekilme ve birlikteinde okul başarısı düşebilir. Obsesyon ve kompulsiyonları içinde sıkışan gençlerin bu duruma öbür ruhsal sıkıntılar da eşlik edebilir.
Ailenin kıymeti:
özellikle obsesyonların ağır olduğu durumlarda aileler güç anlar yaar. Çocuk kendi kurallarını uygulamak için mesken halkı ile çatışmaua girebilir. Daima birebir şeyleri sorması yahut yenidenlaması aileyi bunaltabilir. Tıpkı vakit içinde çocukla birlikte ailede eş dost ziyareti yapmaktan ve konuk kabul etmekten kaçınabilir, onlar da toplumsal geri çekilme yaşayabilir.
Çocukta fark edilen durum karşısında birinci vakit içinderda çocuk uygunca gözlemlenmeli ancak engelleme ve cezadan kaçınılmalıdır. Çocuğun hareketlerine gülme vya alay etme utanma duygusu yaşayan çocuğu daha fazla ezaya sokar ve gerginliği arttırır.
Çocuğunuzu değil, OKB’yi sorun yapmak gerekir. Uzun vadede fayda sağlamak ve bu rahatsızlıkla baş edebilmek için çocuk ve ailenin belirlki stratejiler öğrenmesi gerekmekte ve aile tedavi stratejilerini uygularken sabırlı olmalıdır.
Bilişsel ve davranışçı terapilerde çoğunlukla kullanılan usul maruz bırakma ve reaksiyon önlemedir. Lakin evvela istemsiz kanılar ile çalışılır. sonrasındasında çocuğun korkulan objeye, fikre yahut aksiyona kendisini maruz bırakmasıyla süreç devam eder. Bu teknik terapist eşliğinde, yanlışsız hiyeraşi ile yapılmalıdır. Reaksiyon tedbire ise yinelayan davranışları engelleme ve maruz kalmadan kaynaklanan kaçınma davranışlarını en aza indirme sürecidir. Bu sayede yeni davranışlar pekişirken bir yandan da telaş ve yenidenlayıcı davranışlar azalmış olur.
Bu süreçte çocuğunuza öğüt vermeyi bırakmalısınız. Zira çocuk ve gençler de aslına bakarsan OKB’nin mantıklı olmadığını çoklukla bilirler. Bu çocuğunuza kendini berbat ve başarısız hissettirmekten diğer bir işe yaramaz. Bilakis çocuğunuz için onu motive etmek hedefiyle maruz bırakma ve üstüne gitme çalışmalarında ona yardım edebilir, kendinizden emin ve ‘nötr’ bir tavır sergileyebilirsiniz.