Anksiyete bozukluklarıyla depresyonun belirtileri içinde besbelli bir benzerlik kelam konusudur. Bunun yanı sıra bu iki rahatsızlık fazlaca sık bir formda bir ortada görülür. Bu iki ana psikiyatrik rahatsızlık içindeki alakaları iki boyutta ele ala biliriz. Birinci boyut belirtiler açısından benzerlikler ve farklılıklar, buna bağlı olarak teşhis ve ayrıcı teşhis sıkıntıları; başkası ise bu iki farklı teşhis kümesinin tanısal olarak beraberliği. Bu yazıda her iki husus tartışılacak sonrasındasında birinci basamakta bu rahatsızlıkların görülme biçimi ve temel yaklaşımlar ele alınacaktır.
DEPRESYON VE ANKSİYETE BOZUKLUĞUNUN BELİRTİLERİ
Psikiyatride depresyon terimi en önemli üç farklı manada kullanılır. Tabirin birinci kullanması olağan bireylerde de bir kayıp daha sonrası ortaya çıkabilen bir duygusal yaşantı olarak hüzünlü ve kederli ruh halini anlatır. Bu manasıyla depresif his durum olağan bireylerde de vakit zaman görülebilen, çevresel değişikliklere ve hayat olaylarına verilen ahenge yönelik uygun ve doğal bir duygusal tep kidir. Tabirin ikinci kullanması bir ruhsal belirti olarak depresyondur. Bir belirti olarak depresyon terimi günlük hayatın üzgün geçtiği, hüzün ve mutsuzluğun hükümran olduğu olağan dışı bir duygudurumu (mood) anlatmak için kullanılır. Bir belirti olarak depresyon biroldukça farklı durumda görülebilir yahut çeşitli ruhsal rahatsızlıklara eşlik edebilir. Yani bu yakınmayla başvuran hastaların kimileri tam bir depresif atağın özelliklerini taşımıyor olabilir ya da öteki bir ruhsal rahatsızlığa tutulmuş olabilir. Bu manada depresif belirtiler başta psikiyatrik bozukluklar olmak üzere birfazlaca nörolojik ve medikal hastalığa eşlik edebilir. Depresyonun üçüncü kullanması ise özgül bir ruhsal rahatsızlığı anlatmak içindir. Bu manasıyla depresyon, muhakkak bir küme belirti kalıbıyla giden ve kimi vakit döngüsel bir nitelik gösteren bir ruhsal rahatsızlıktır (Klerman 1989).
Depresif rahatsızlıklar bugünkü sınıflamalarda tek bir bozukluk biçiminde görülmemekte ve farklı antiteler olarak sınıflandırılmaktadır. Bugünkü psikiyatrik sınıflandırma sistemlerinde yer alan depresif bozukluklar major depresif nöbet, distimik bozukluk ve diğer türlü isimlendirilemeyen depresif bozuklukları içerir. Major depresif atak en az iki hafta süren depresif duygudurum ya da ilgi kaybının yanı sıra aşağıda sıralanan depresyon belirtilerinden en az dördünün bulunmasını gerektirir. Bu belirtiler, perhizde değilken değerli derecede kilo kaybı ya da kilo alımı (vücut kilosunun %5’inden çoksı) ya da çabucak her gün iştahın azalmış ya da artmış olması, uykusuzluk ya da çok uyku, psikomotor ajitasyon ya da retardasyon, yorgunluk, bitkinlik ya da güç kaybı, değersizlik, çok ya da uygun olmayan suçluluk hisleri, düşünme ya da niyetlerini muhakkak bir bahis üzerinde ağırlaştırma yetisinde azalma ya da kararsızlık ve bir dahaleyen mevt niyetleridir. Distimi ise en az iki yıl müddetle, çabucak her gün yaklaşık gün uzunluğu süren kronik depresif bir duygudurum olmasıdır. Bir kişinin distimi teşhisini alabilme si için duygudurum devirleri sırasında iştahsızlık ya da çok yemek yeme, uykusuzluk ya da çok uyku ahenge, düşük güç seviyesi ya da yorgunluk, düşük benlik hürmeti, kanılarını ağırlaştırma kuvvetliğü ya da karar vermede kuvvetlik çekme ve ümitsizlik hisleri belirtilerinden en az ikisinin bulunması gereklidir.
Anksiyete tanımlanması sıkıntı bir kaygı ve tasa duygusudur. Bu duyguya bedende bir kadro duyumlar eşlik edebilir. Göğüste sıkışma hissi, kalp çarpıntısı, terleme, baş ağrısı, midede boşluk duygusu ve çabucak tuvalete gitme ihtiyacının doğması üzere duyumlar örnek olarak verilebilir. Huzursuzluk, dolanıp durma isteği de anksiyetenin sık görülen belirtilerdendir. Anksiyetenin ortada somut bir tehlike olmaksızın yaşanması, sık ve şiddetli bir formda ortaya çıkması ve kişinin olağan hayatını etkilemeye başlaması bireyde bir anksiyete bozukluğu olduğunu düşündürür. Anksiyetenin klinik görünümleri şahıstan bireye büyük ölçüde değişir. Kimi hastalarda kas gerginliği önde gelir ve bu bireyler kas katılığından ya da spazmından, baş ağrısından ve boyun tutulmasından yakınırlar. Anksiyete bozuklukları: panik atağı, agorafobi, agorafobi olmadan panik bozukluğu, agorafobili panik bozukluğu, panik bozukluğu olmadan agorafobi, özgül fobi, toplumsal fobi, obsesif kompulsif bozukluk, posttravmatik gerilim bozukluğu, akut gerilim bozukluğu, yaygın anksiyete bozukluğu, genel tıbbi duruma bağlı anksiyete bozukluğu ve unsur kullanmasının yol açtığı anksiyete bozukluklarını içerir. Ayırıcı teşhis açısından bilhassa panik bozukluğu ve yaygın anksiyete bozukluğu değer taşır.
Panik atak bedensel ya da bilişsel 13 belirtiden en az dördünün eşlik ettiği ağır bir kaygı ya da rahatsızlık duyma devri olarak tanımlanır. Atak birden başlar ve süratle doruk düzebir daha ulaşır. Çoklukla on dakikadan kısa bir süre ortasında gelişir. Birden fazla vakit buna yakında bir tehlikenin doğacağı ya da kişinin sonunun geldiği duyumu ve kaçma dürtüsü eşlik eder. Bedensel ya da bilişsel 13 belirti; çarpıntı, terleme, titreme ya da sarsılma, nefes darlığı ya da boğuluyormuş üzere olma duyumları, soluğun kesilmesi, göğüs ağrısı ya da göğüste badire hissi, bulantı ya da karın ağrısı, baş dönmesi ya da sersemlik hissi, ortamdan kopma ya da kendini dışardan izleme duygusu, denetimini kaybedeceği ya da çıldıracağı korkusu, mevt korkusu, parestezi ler ve üşüme, ürperme ya da ateş basmalarından oluşur. Bu hastalar küçük şeylere üzülen, daima kaygı ortasında olan ve olabileceğin en kötüsünün başlarına gelebileceğini bekleyen, daima dert ortasındaki bireylerdir.
DEPRESYON VE ANKSIYETE BOZUKLUKLARINDA TANISAL beraberLIK
Bir küme olarak depresif bozukluklar ve anksiyete bozukluklarında görülen belirtileri incelediğimizde 3 kümeye ayırabiliriz:
Sadece depresif bozuklukta görülen belirtiler (depresif duygudurum, zevk alamama gibi)
Sadece anksiyete bozukluklarında görülen belir tiler (aşırı tedirginlik hali gibi)
Her iki bozuklukta da görülen belirtiler (uyku iştah bozukluğu gibi)
Bu bağlantıyı matematikteki kümeler kuramına benzetebiliriz. Depresyon kümesi ve anksiyete bozuklukları kümesi iki farklı küme olmakla bir arada pek geniş bir kesişim göstermektedirler (Şekil 1). Bu durumdan anlaşılabileceği üzere teşhis olarak birbirinden başka iki teşhis olmakla birlikte birbirine benzeri belirtiler gösterebilen iki rahatsızlıkla karşı karşıyayız. Belirtilerdeki bu benzerliklerin ötesinde anksiyete yahut depresyon yakınmasıyla başvuran hastalarda birçok defa her iki rahatsızlığın belirtileri bir ortada bulunur. Tanısal bağlar açısından klinik te bu iki küme rahatsızlığın belirtilerini gösteren hastaları 4 küme halinde nazaranbiliriz:
Depresyon ve anksiyete bilhassa birinci basamak hekimliğinde çoğunlukla bir ortada görülürler. Amerika Birleşik Devletleri’nde ruhsal rahatsızlıkların epidemiyolojisiyle bağlantılı olarak gerçekleştirilen büyük ölçekli bir çalışma olan Ulusal Ektanı Araş tırmasında (NCS) major depresyonu olan hastaların %58’inde ikincil bir anksiyete bozukluğu olduğu tıpkı biçimde rastgele bir anksiyete bozukluğu olan hastalarında %68’inde ek teşhis olarak major depresyon görüldüğü saptanmıştır (Kessler ve ark. 1996). Anksiyete ve depresyonun seyrinin bir küme hastada 40 yıllık bir müddetç ortasında izleyen bir müşahede çalışmasında anksiyete bozukluğu olan hastaların yarısında depresyonun da olduğu bulun muştur (Murphy ve ark. 2004). Toplum ortasında yapılan bu çalışmalarda bulunan yüksek oranlar birinci basamakta yapılan çalışmalarda daha da yükselmiştir. Örneğin depresyon tanısı alan birinci basamak hastaların %75’inin beraberinde bir anksiyete bozukluğu da olduğu saptanmıştır. Toplumda yapılan epidemiyolojik çalışmalar temel alındığında major depresyon saptanan bir hastada ek olarak anksiyete bozukluğu gelişme riskinin 3.38.2 kat arttığı başka yandan anksiyete bozukluğu saptanan birinin bir yıl ortasında depresyon geçirme riskinin de 762 kat içinde yükseldiği hesaplanmıştır (Hirschfeld 2001). Lakin bu bulgular anksiyete ve depresyonun külliyen bir ortada görülen antiteler olduğunu düşündürmemelidir. Örneğin 4051 yaşlı hastada yapılan bir çalışmada saf depresyon sıklığı %12.2, saf yaygın anksiyete bozukluğu sıklığı %2.9 ve karışık anksiyete depresyon sıklığı %1.8 olarak bulunmuştur (Schoevers ve ark. 2003). Bu iki teşhisin bir arada konulabildiği bu geniş hasta kümesinin yanı sıra ikinci teşhis almayı hak edecek seviyede olmayan anksiyete ya da depresyon belirtileriyle, depresyon ve anksiyeteden hangisinin daha ön planda geldiğinin ayırt edilemediği karışık tablolara da rastlanılabilir.
KLINIK ÖNERILER
Birinci basamakta anksiyete ve depresyon görülme sıklığının yüksek olduğu bildirilmekle birlikte bu hastaların ön planda getirdikleri yakınmalarının davranışsal ve ruhsal olmaktan hayli bedensel olduğu unutulmamalıdır. Birinci basamakta bu cins hastalar tipik olarak bedensel yakınmanın yanı sıra ömür meseleleriyle iç içe geçmiş anksiyete ve depresyon belirtileri ve birlikteinde ruhsal iç görünün epeyce az olmasıyla karakterizedirler. Bu hastaların birden fazla bedensel belirtilerinin ruhsal rahatsızlıktan kaynaklanabileceği fikrine yabancıdırlar. Yapılan çalışmalarda bilhassa kronik ağrı, kolay yorulma ve uyku bozukluklarının birinci basamağa başvuran hastalarda depresyonun öngörücüsü oldukları bildirilmiştir (Montano). Bu niçinle kâfi bir bedensel inceleme yapıldıktan daha sonra tam olarak açıklanamayan sırt ağrısı, göğüs ağrısı, nefes darlığı, kalp çarpıntısı, uyku iştah sorunu ve yorgunluk yakınmaları olan hastalarda depresyon ya da anksiyete bozukluğu olabileceği düşünülerek bu açıdan sorgulanmaları yerinde olacaktır. Bu çeşit belirtileri olan hasta kümelerinde bu iki rahatsızlığın temel belirtileri araştırılmalıdır. Bu taramadan daha sonra belirtiler saptanan hastalarda tanıyı netleştirmeye dönük olarak daha ayrıntılı görüşme yapılmalıdır.
Anksiyete ve depresyon olup olmadığını anlamak için tarama maksatlı hangi sorular ne vakit sorul malıdır? Bu husustaki bir yaklaşım birinci basamağa dönük olarak geliştirilmiş olan Prime MD olarak bilinen görüşme formunun temel psikiyatrik belirtileri kapsayan anket formunun her hasta tarafınca doldurulması çabucak sonrasında belirtilerin var olduğunu belirten hastalarla ayrıntılı sorgu lamayla teşhisin netleştirilmesidir (Doğan 1996). Fakat her hastada bu yaklaşım ağır çalışma ortamlarında imkanlı olmadığı için en azından kuşku uyandıran yakınma ve hasta kümelerinde bu cins anketlerin kullanılması daha pratik olabilir. Araştırılan temel belirtiler girişte deklare ettiğımız depresyon ve anksiyete bozukluğu belirtilerinden depresyon için gerekli şart olan depresif duygudurum (üzüntülü, mutsuz, karamsar ruh hali) ve ilgi kaybı (isteksizlik, hayattan zevk almama); anksiyete ortasında niçinsiz dehşet, tasa, tedirginlik ve telaş hali olabilir. Bu belirtiler olan hastalarda teşhis için gerekli olan başka ek belirtilerde saptanırsa bir depresyon yahut anksiyete bozukluğu düşünülebilir. Bu hastalar teşhis konulduktan daha sonra her iki tanıyı da tam olarak alan hastaların uzmanlara yönlendirilmesi, yalın depresyon ve anksiyete olgularının birinci basamakta tedavisi düşünülebilir. Bu hastaların tedavisinde başta serotonin gerialım inhibitörleri olmak üzere antidepresan ilaçlar kullanılmaktadır.
Bu birinci basamakta şiddetli yahut kronik depresyon durumlarında, intihar riskinin olduğu olgularda, ek husus kullanması ya da bağımlılığı olanlarda, bipolar bozukluk kuşkusu olan hastalarda psikiyatri uzmanlarına danışılması gereklidir. Birinci basamakta tedavisine başlanan olgularda tedaviye cevabın yetersiz olduğu, tam düzelme sağlanamadığı yahut klinik tablonun berbata gittiği hastalarda da psikiyatri uzmanlarından yardım istenilmesi yerinde olacaktır.
Depresyonun yanı sıra şiddetli anksiyete belirtileri de gösteren hastalarda, bilhassa yaşlı hastalar başta olmak üzere medikal etkenler araştırılmalıdır. Bu medikal etkenler içinde o esnada kullanılan ilaçlar, endokrin rahatsızlıklar (tiroid patolojileri) yer alır. Hipomaniye eşlik eden ajitasyon tablosu kendisini anksiyeteye benzeri halde gösterebileceğinden bu tıp hastalarda bipolar bozukluk da düşünülmesi gereken bir teşhistir. Hastanın hayatının rastgele bir devrinde bipolar bozukluğun temel özellikleri olan çok sevinçli ya da öfkeli duygudurum devirleri varlığı saptanırsa bu hastaların psikiyatri uzmanına yönlendirilmesi uygundur.
Kaynak: Türkçapar, H. (2004), Anksiyete Bozukluğu ve Depresyonun Tanısal İlgileri,Klinik Psikiyatri 2004;Ek 4:12-16
DEPRESYON VE ANKSİYETE BOZUKLUĞUNUN BELİRTİLERİ
Psikiyatride depresyon terimi en önemli üç farklı manada kullanılır. Tabirin birinci kullanması olağan bireylerde de bir kayıp daha sonrası ortaya çıkabilen bir duygusal yaşantı olarak hüzünlü ve kederli ruh halini anlatır. Bu manasıyla depresif his durum olağan bireylerde de vakit zaman görülebilen, çevresel değişikliklere ve hayat olaylarına verilen ahenge yönelik uygun ve doğal bir duygusal tep kidir. Tabirin ikinci kullanması bir ruhsal belirti olarak depresyondur. Bir belirti olarak depresyon terimi günlük hayatın üzgün geçtiği, hüzün ve mutsuzluğun hükümran olduğu olağan dışı bir duygudurumu (mood) anlatmak için kullanılır. Bir belirti olarak depresyon biroldukça farklı durumda görülebilir yahut çeşitli ruhsal rahatsızlıklara eşlik edebilir. Yani bu yakınmayla başvuran hastaların kimileri tam bir depresif atağın özelliklerini taşımıyor olabilir ya da öteki bir ruhsal rahatsızlığa tutulmuş olabilir. Bu manada depresif belirtiler başta psikiyatrik bozukluklar olmak üzere birfazlaca nörolojik ve medikal hastalığa eşlik edebilir. Depresyonun üçüncü kullanması ise özgül bir ruhsal rahatsızlığı anlatmak içindir. Bu manasıyla depresyon, muhakkak bir küme belirti kalıbıyla giden ve kimi vakit döngüsel bir nitelik gösteren bir ruhsal rahatsızlıktır (Klerman 1989).
Depresif rahatsızlıklar bugünkü sınıflamalarda tek bir bozukluk biçiminde görülmemekte ve farklı antiteler olarak sınıflandırılmaktadır. Bugünkü psikiyatrik sınıflandırma sistemlerinde yer alan depresif bozukluklar major depresif nöbet, distimik bozukluk ve diğer türlü isimlendirilemeyen depresif bozuklukları içerir. Major depresif atak en az iki hafta süren depresif duygudurum ya da ilgi kaybının yanı sıra aşağıda sıralanan depresyon belirtilerinden en az dördünün bulunmasını gerektirir. Bu belirtiler, perhizde değilken değerli derecede kilo kaybı ya da kilo alımı (vücut kilosunun %5’inden çoksı) ya da çabucak her gün iştahın azalmış ya da artmış olması, uykusuzluk ya da çok uyku, psikomotor ajitasyon ya da retardasyon, yorgunluk, bitkinlik ya da güç kaybı, değersizlik, çok ya da uygun olmayan suçluluk hisleri, düşünme ya da niyetlerini muhakkak bir bahis üzerinde ağırlaştırma yetisinde azalma ya da kararsızlık ve bir dahaleyen mevt niyetleridir. Distimi ise en az iki yıl müddetle, çabucak her gün yaklaşık gün uzunluğu süren kronik depresif bir duygudurum olmasıdır. Bir kişinin distimi teşhisini alabilme si için duygudurum devirleri sırasında iştahsızlık ya da çok yemek yeme, uykusuzluk ya da çok uyku ahenge, düşük güç seviyesi ya da yorgunluk, düşük benlik hürmeti, kanılarını ağırlaştırma kuvvetliğü ya da karar vermede kuvvetlik çekme ve ümitsizlik hisleri belirtilerinden en az ikisinin bulunması gereklidir.
Anksiyete tanımlanması sıkıntı bir kaygı ve tasa duygusudur. Bu duyguya bedende bir kadro duyumlar eşlik edebilir. Göğüste sıkışma hissi, kalp çarpıntısı, terleme, baş ağrısı, midede boşluk duygusu ve çabucak tuvalete gitme ihtiyacının doğması üzere duyumlar örnek olarak verilebilir. Huzursuzluk, dolanıp durma isteği de anksiyetenin sık görülen belirtilerdendir. Anksiyetenin ortada somut bir tehlike olmaksızın yaşanması, sık ve şiddetli bir formda ortaya çıkması ve kişinin olağan hayatını etkilemeye başlaması bireyde bir anksiyete bozukluğu olduğunu düşündürür. Anksiyetenin klinik görünümleri şahıstan bireye büyük ölçüde değişir. Kimi hastalarda kas gerginliği önde gelir ve bu bireyler kas katılığından ya da spazmından, baş ağrısından ve boyun tutulmasından yakınırlar. Anksiyete bozuklukları: panik atağı, agorafobi, agorafobi olmadan panik bozukluğu, agorafobili panik bozukluğu, panik bozukluğu olmadan agorafobi, özgül fobi, toplumsal fobi, obsesif kompulsif bozukluk, posttravmatik gerilim bozukluğu, akut gerilim bozukluğu, yaygın anksiyete bozukluğu, genel tıbbi duruma bağlı anksiyete bozukluğu ve unsur kullanmasının yol açtığı anksiyete bozukluklarını içerir. Ayırıcı teşhis açısından bilhassa panik bozukluğu ve yaygın anksiyete bozukluğu değer taşır.
Panik atak bedensel ya da bilişsel 13 belirtiden en az dördünün eşlik ettiği ağır bir kaygı ya da rahatsızlık duyma devri olarak tanımlanır. Atak birden başlar ve süratle doruk düzebir daha ulaşır. Çoklukla on dakikadan kısa bir süre ortasında gelişir. Birden fazla vakit buna yakında bir tehlikenin doğacağı ya da kişinin sonunun geldiği duyumu ve kaçma dürtüsü eşlik eder. Bedensel ya da bilişsel 13 belirti; çarpıntı, terleme, titreme ya da sarsılma, nefes darlığı ya da boğuluyormuş üzere olma duyumları, soluğun kesilmesi, göğüs ağrısı ya da göğüste badire hissi, bulantı ya da karın ağrısı, baş dönmesi ya da sersemlik hissi, ortamdan kopma ya da kendini dışardan izleme duygusu, denetimini kaybedeceği ya da çıldıracağı korkusu, mevt korkusu, parestezi ler ve üşüme, ürperme ya da ateş basmalarından oluşur. Bu hastalar küçük şeylere üzülen, daima kaygı ortasında olan ve olabileceğin en kötüsünün başlarına gelebileceğini bekleyen, daima dert ortasındaki bireylerdir.
DEPRESYON VE ANKSIYETE BOZUKLUKLARINDA TANISAL beraberLIK
Bir küme olarak depresif bozukluklar ve anksiyete bozukluklarında görülen belirtileri incelediğimizde 3 kümeye ayırabiliriz:
Sadece depresif bozuklukta görülen belirtiler (depresif duygudurum, zevk alamama gibi)
Sadece anksiyete bozukluklarında görülen belir tiler (aşırı tedirginlik hali gibi)
Her iki bozuklukta da görülen belirtiler (uyku iştah bozukluğu gibi)
Bu bağlantıyı matematikteki kümeler kuramına benzetebiliriz. Depresyon kümesi ve anksiyete bozuklukları kümesi iki farklı küme olmakla bir arada pek geniş bir kesişim göstermektedirler (Şekil 1). Bu durumdan anlaşılabileceği üzere teşhis olarak birbirinden başka iki teşhis olmakla birlikte birbirine benzeri belirtiler gösterebilen iki rahatsızlıkla karşı karşıyayız. Belirtilerdeki bu benzerliklerin ötesinde anksiyete yahut depresyon yakınmasıyla başvuran hastalarda birçok defa her iki rahatsızlığın belirtileri bir ortada bulunur. Tanısal bağlar açısından klinik te bu iki küme rahatsızlığın belirtilerini gösteren hastaları 4 küme halinde nazaranbiliriz:
grup depresyon teşhisini alan yanı sıra tam olarak bir anksiyete bozukluğu teşhisini alacak boyutta olmayan anksiyete belirtileri bulunan hastalardan oluşur.
grup bunun tam aykırısı bir anksiyete bozukluğu olan fakat yanı sıra tam bir depresif bozukluk tanısı almayacak yoğunlukta depresif belirtileri olan hastalardır.
grup birebir zamandapresyon birebir vakitte yanı sıra bir anksiyete bozukluğu tanısı alabilecek yoğunlukta belirtiler gösteren yani iki teşhisli hastalarıdır
ve son küme hasta ise birebir zamandapresyon hem anksiyete belirtilerini karışık olarak göstermekle bir arada tek başına her ikisinin de tanısal açısından eşiği geçemediği olgulardır (Hirschfeld 2001).
Depresyon ve anksiyete bilhassa birinci basamak hekimliğinde çoğunlukla bir ortada görülürler. Amerika Birleşik Devletleri’nde ruhsal rahatsızlıkların epidemiyolojisiyle bağlantılı olarak gerçekleştirilen büyük ölçekli bir çalışma olan Ulusal Ektanı Araş tırmasında (NCS) major depresyonu olan hastaların %58’inde ikincil bir anksiyete bozukluğu olduğu tıpkı biçimde rastgele bir anksiyete bozukluğu olan hastalarında %68’inde ek teşhis olarak major depresyon görüldüğü saptanmıştır (Kessler ve ark. 1996). Anksiyete ve depresyonun seyrinin bir küme hastada 40 yıllık bir müddetç ortasında izleyen bir müşahede çalışmasında anksiyete bozukluğu olan hastaların yarısında depresyonun da olduğu bulun muştur (Murphy ve ark. 2004). Toplum ortasında yapılan bu çalışmalarda bulunan yüksek oranlar birinci basamakta yapılan çalışmalarda daha da yükselmiştir. Örneğin depresyon tanısı alan birinci basamak hastaların %75’inin beraberinde bir anksiyete bozukluğu da olduğu saptanmıştır. Toplumda yapılan epidemiyolojik çalışmalar temel alındığında major depresyon saptanan bir hastada ek olarak anksiyete bozukluğu gelişme riskinin 3.38.2 kat arttığı başka yandan anksiyete bozukluğu saptanan birinin bir yıl ortasında depresyon geçirme riskinin de 762 kat içinde yükseldiği hesaplanmıştır (Hirschfeld 2001). Lakin bu bulgular anksiyete ve depresyonun külliyen bir ortada görülen antiteler olduğunu düşündürmemelidir. Örneğin 4051 yaşlı hastada yapılan bir çalışmada saf depresyon sıklığı %12.2, saf yaygın anksiyete bozukluğu sıklığı %2.9 ve karışık anksiyete depresyon sıklığı %1.8 olarak bulunmuştur (Schoevers ve ark. 2003). Bu iki teşhisin bir arada konulabildiği bu geniş hasta kümesinin yanı sıra ikinci teşhis almayı hak edecek seviyede olmayan anksiyete ya da depresyon belirtileriyle, depresyon ve anksiyeteden hangisinin daha ön planda geldiğinin ayırt edilemediği karışık tablolara da rastlanılabilir.
KLINIK ÖNERILER
Birinci basamakta anksiyete ve depresyon görülme sıklığının yüksek olduğu bildirilmekle birlikte bu hastaların ön planda getirdikleri yakınmalarının davranışsal ve ruhsal olmaktan hayli bedensel olduğu unutulmamalıdır. Birinci basamakta bu cins hastalar tipik olarak bedensel yakınmanın yanı sıra ömür meseleleriyle iç içe geçmiş anksiyete ve depresyon belirtileri ve birlikteinde ruhsal iç görünün epeyce az olmasıyla karakterizedirler. Bu hastaların birden fazla bedensel belirtilerinin ruhsal rahatsızlıktan kaynaklanabileceği fikrine yabancıdırlar. Yapılan çalışmalarda bilhassa kronik ağrı, kolay yorulma ve uyku bozukluklarının birinci basamağa başvuran hastalarda depresyonun öngörücüsü oldukları bildirilmiştir (Montano). Bu niçinle kâfi bir bedensel inceleme yapıldıktan daha sonra tam olarak açıklanamayan sırt ağrısı, göğüs ağrısı, nefes darlığı, kalp çarpıntısı, uyku iştah sorunu ve yorgunluk yakınmaları olan hastalarda depresyon ya da anksiyete bozukluğu olabileceği düşünülerek bu açıdan sorgulanmaları yerinde olacaktır. Bu çeşit belirtileri olan hasta kümelerinde bu iki rahatsızlığın temel belirtileri araştırılmalıdır. Bu taramadan daha sonra belirtiler saptanan hastalarda tanıyı netleştirmeye dönük olarak daha ayrıntılı görüşme yapılmalıdır.
Anksiyete ve depresyon olup olmadığını anlamak için tarama maksatlı hangi sorular ne vakit sorul malıdır? Bu husustaki bir yaklaşım birinci basamağa dönük olarak geliştirilmiş olan Prime MD olarak bilinen görüşme formunun temel psikiyatrik belirtileri kapsayan anket formunun her hasta tarafınca doldurulması çabucak sonrasında belirtilerin var olduğunu belirten hastalarla ayrıntılı sorgu lamayla teşhisin netleştirilmesidir (Doğan 1996). Fakat her hastada bu yaklaşım ağır çalışma ortamlarında imkanlı olmadığı için en azından kuşku uyandıran yakınma ve hasta kümelerinde bu cins anketlerin kullanılması daha pratik olabilir. Araştırılan temel belirtiler girişte deklare ettiğımız depresyon ve anksiyete bozukluğu belirtilerinden depresyon için gerekli şart olan depresif duygudurum (üzüntülü, mutsuz, karamsar ruh hali) ve ilgi kaybı (isteksizlik, hayattan zevk almama); anksiyete ortasında niçinsiz dehşet, tasa, tedirginlik ve telaş hali olabilir. Bu belirtiler olan hastalarda teşhis için gerekli olan başka ek belirtilerde saptanırsa bir depresyon yahut anksiyete bozukluğu düşünülebilir. Bu hastalar teşhis konulduktan daha sonra her iki tanıyı da tam olarak alan hastaların uzmanlara yönlendirilmesi, yalın depresyon ve anksiyete olgularının birinci basamakta tedavisi düşünülebilir. Bu hastaların tedavisinde başta serotonin gerialım inhibitörleri olmak üzere antidepresan ilaçlar kullanılmaktadır.
Bu birinci basamakta şiddetli yahut kronik depresyon durumlarında, intihar riskinin olduğu olgularda, ek husus kullanması ya da bağımlılığı olanlarda, bipolar bozukluk kuşkusu olan hastalarda psikiyatri uzmanlarına danışılması gereklidir. Birinci basamakta tedavisine başlanan olgularda tedaviye cevabın yetersiz olduğu, tam düzelme sağlanamadığı yahut klinik tablonun berbata gittiği hastalarda da psikiyatri uzmanlarından yardım istenilmesi yerinde olacaktır.
Depresyonun yanı sıra şiddetli anksiyete belirtileri de gösteren hastalarda, bilhassa yaşlı hastalar başta olmak üzere medikal etkenler araştırılmalıdır. Bu medikal etkenler içinde o esnada kullanılan ilaçlar, endokrin rahatsızlıklar (tiroid patolojileri) yer alır. Hipomaniye eşlik eden ajitasyon tablosu kendisini anksiyeteye benzeri halde gösterebileceğinden bu tıp hastalarda bipolar bozukluk da düşünülmesi gereken bir teşhistir. Hastanın hayatının rastgele bir devrinde bipolar bozukluğun temel özellikleri olan çok sevinçli ya da öfkeli duygudurum devirleri varlığı saptanırsa bu hastaların psikiyatri uzmanına yönlendirilmesi uygundur.
Kaynak: Türkçapar, H. (2004), Anksiyete Bozukluğu ve Depresyonun Tanısal İlgileri,Klinik Psikiyatri 2004;Ek 4:12-16